Skorupka Stanisław Szymon (1906–1988), językoznawca, profesor Uniw. Warsz. Ur. 14 II w Warszawie w rodzinie rzemieślniczej, pielęgnującej tradycje szlacheckie; dziadek Jan Skorupka miał niewielką posiadłość koło Drohiczyna. S. był synem Walentego, piekarza, i Konstancji ze Skrzypczyńskich.
S. uczył się w w prywatnym gimnazjum Bolesława Muszyńskiego (do r. 1924), ale ze względu na konieczność wcześniejszego podjęcia pracy zarobkowej (w fabryce motorów «Perkun», a następnie w Społecznym Przedsiębiorstwie Budowlanym w l. 1923–32) maturę zdał jako eksternista dopiero w r. 1929 w Gimnazjum im. A. Mickiewicza. Studia polonistyczne na Uniw. Warsz., rozpoczęte w r. 1930, zakończył dyplomem magisterskim filozofii w zakresie filologii polskiej w r. 1936 (na podstawie pracy Upodobnienia międzywyrazowe w świetle fonetyki eksperymentalnej [nie druk.]). Nauczycielami jego byli Stanisław Szober i Witold Doroszewski. W r. 1936/7 uczył języka polskiego w Szkole Wieczorowej Dokształcającej w Warszawie. Studia specjalistyczne w zakresie fonetyki eksperymentalnej odbywał od października 1937 do kwietnia 1939 w Instytutach Fonetycznych uniwersytetów w Berlinie i w Paryżu jako stypendysta Funduszu Kultury Narodowej. Ich rezultatem była napisana rozprawa doktorska, której obronę uniemożliwił wybuch wojny we wrześniu 1939.
Okres okupacji niemieckiej w l. 1939–44 przeżył S. w Warszawie; brał od r. 1942 udział w tajnym nauczaniu jako asystent W. Doroszewskiego na Uniw. Warsz. Latem 1944 przebywał w Otwocku, skąd przeniósł się z rodziną do wolnego już od Niemców Lublina, gdzie jako starszy asystent i zastępca profesora prowadził na KUL-u zajęcia językowe (1 XI 1944 – 31 VI 1945). Po wznowieniu działalności przez Uniw. Warsz. wrócił do Warszawy i już do końca życia związał się z tą uczelnią. Był tu od 1 IX 1945 starszym asystentem, 26 VII 1945 został promowany na doktora na podstawie napisanej jeszcze przed wojną pod kierunkiem W. Doroszewskiego pracy pt. Studia nad budową akustyczną samogłosek polskich (Wr. 1955) i objął stanowisko adiunkta. W r. 1955 został mianowany docentem, w r. 1961 otrzymał tytuł profesora nadzwycz., w r. 1971 – profesora zwycz. W l. 1962–8 kierował Pracownią Historii Języka Zakładu Językoznawstwa PAN. Od r. 1969 (do przejścia na emeryturę w r. 1976) był kierownikiem Zakładu Języka Polskiego w Instytucie Filologii Polskiej i Słowiańskiej. Wypromował czterech doktorów. W l. 1976–86 sprawował funkcję przewodniczącego Rady Naukowej Instytutu, był członkiem komitetu redakcyjnego m. in. „Poradnika Językowego” i „Prac Filologicznych”.
Prace naukowe S-i były różnokierunkowe. Zainteresowania fonetyczne z czasem ustąpiły miejsca leksykograficzno-leksykologicznym, na co wpłynęły prowadzone pod kierunkiem Doroszewskiego prace nad „Słownikiem języka polskiego”. Okres pracy w redakcji tego słownika (1950–69) w charakterze zastępcy redaktora naczelnego zaowocował licznymi artykułami omawiającymi zagadnienia teoretyczne i praktyczne, ogólne i szczegółowe z tej dziedziny, np.: Prace leksykograficzne a badania języka i stylu poetyckiego („Pam. Liter.” 1950), Organizacja i technika prac słownikowych („Poradnik Językowy” 1952). S. ogłosił także cykl artykułów dotyczących synonimii polskiej, w których naświetlał nowe jej aspekty, proponował nowe rozwiązania leksykograficzne, m. in. dla potrzeb słownika: Z zagadnień leksykografii. Synonimika (tamże 1953), Wyrazy bliskoznaczne i ich wartość stylistyczna. I. Typy wyrazów bliskoznacznych, II. Użycie stylistyczne wyrazów bliskoznacznych (tamże 1954). Pod redakcją S-i wyszedł w 1957 (W.) Słownik wyrazów bliskoznacznych (wyd. 19 w r. 1991), wspólnie z Haliną Auderską i Zofią Łempicką opracował S. Mały słownik języka polskiego (W. 1968, Wyd. 9 w r. 1993). W językoznawstwie polskim i słowiańskim S. był pionierem badań nad frazeologią, ustalił zakres tej dyscypliny, uporządkował terminologię, sklasyfikował jednostki frazeologiczne, opierając się na kryteriach formalnych i semantycznych oraz określił stosunek frazeologii do innych działów językoznawstwa. Pozostawił z tej dziedziny liczne artykuły, a przede wszystkim dwutomowy Słownik frazeologiczny języka polskiego (W. 1967–8, Wyd. 7 1993).
Dużo prac poświęcił S. stylom różnych odmian językowych, a więc temu, co dziś wchodzi w zakres badań socjolingwistycznych. Syntezą jego rozważań stylistycznych jest książka Stylistyka polska. Zarys. (W. 1959, Wyd. 4 1974) opracowana wespół z Haliną Kurkowską. Był S. nadto współredaktorem „Słownika języka Jana Chryzostoma Paska” (Wr. 1965–73 I–II).
S. interesował się także sprawami nauczania języka polskiego. Znalazło to wyraz w opracowaniu podręczników szkolnych, np. Język polski. Wiadomości i ćwiczenia z zakresu słownictwa, frazeologii i stylistyki. Klasa X (W. 1958, Wyd. 10 1966), w artykule Nauczanie frazeologii w szkole (w: „W służbie nauce i szkole. Księga pamiątkowa poświęcona […] Zenonowi Klemensiewiczowi”, W. 1970) i w pracach ministerialnych komisji programowych dla szkół podstawowych i średnich.
S. należał od r. 1945 do Polskiego Tow. Językoznawczego (w l. 1961–5 i 1981–5 był członkiem jego Zarządu, w r. 1984 został członkiem honorowym), był członkiem Tow. Kultury Języka od jego powstania, tj. od r. 1965 pełnił w nim funkcję przewodniczącego Oddziału Warszawskiego, a od r. 1985 był prezesem Zarządu Głównego. Był również w l. 1949–52 współpracownikiem Komisji Językowej Wydziału I, od r. 1951 członkiem korespondentem Tow. Naukowego Warszawskiego i walnie przyczynił się do jego reaktywowania w r. 1981. Został wówczas członkiem zwycz., a w l. 1982–5 był członkiem Prezydium Zarządu. Przez wiele lat był S. członkiem Komitetu Językoznawstwa PAN (od r. 1961) oraz członkiem Komisji Kultury Języka tegoż Komitetu. Od r. 1958 był członkiem Związku Autorów i Kompozytorów Scenicznych (w l. 1965–8 wiceprezes Zarządu Głównego oraz od r. 1979 przewodniczący Sekcji Autorów Dzieł Naukowych). Był laureatem licznych nagród, m. in. w r. 1952 otrzymał nagrodę indywidualną II stopnia Ministra Szkolnictwa Wyższego, w l. 1968 i 1974 (nagrodzono wówczas „Słownik języka Jana Chryzostoma Paska”) nagrodę zespołową II stopnia tegoż ministra i w r. 1976 nagrodę I stopnia Ministra Nauki, Szkolnictwa Wyższego i Techniki.
Od r. 1965 S. uczestniczył jako przewodniczący w pracach Komisji Polonistycznej Polsko-NRD-owskiej (powołanej przez Min. Szkolnictwa Wyższego), której celem było szerzenie współpracy kulturalnej i naukowej uniwersytetów w Berlinie, Lipsku i Greifswaldzie z Uniw. Warsz., a właściwie z polonistami warszawskimi. W tej współpracy powstał m. in. Phraseologisches Wörterbuch polnisch-deutsch (Leipzig 1990), opracowany przez S-ę i zespół niemiecki. W uznaniu zasług i osiągnięć naukowych otrzymał S. doktorat honoris causa Uniwersytetu im. Wilhelma i Aleksandra Humboldtów w Berlinie (22 V 1979). S. zmarł 31 V 1988, został pochowany na cmentarzu Powązkowskim. Był odznaczony m. in. Krzyżami Oficerskim i Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski.
S. był żonaty (od r. 1939) z Marią Załuską (zm. 1963), polonistką, i miał z nią córkę Barbarę, w r. 1971 poślubił Aldonę Krzyżanowską, polonistkę, redaktora PIW.
Bratem S-i był Szczepan Skorupka (1905–29 VIII 1997), malarz, współzałożyciel i członek grup: «Niezależni» (1946) i «Zachęta» (1956–69).
Bąba S., Kozarzewska E., Bibliografia prac naukowych prof. Stanisława Skorupki za lata 1935–1972, „Prace Filol.” T. 25: 1975 s. 15–27; Kozarzewska E., Uzupełnienia do bibliografii prac naukowych profesora Stanisława Skorupki, „Poradnik Językowy” 1989 z. 1 s. 18; Pol. Bibliogr. Liter. za l. 1949 i n.; Prace naukowe profesora Stanisława Skorupki z lat 1935–1985, „Poradnik Językowy” 1986 z. 6 s. 426, 433; Encyklopedia języka polskiego, Wr. 1991 s. 310; Encyklopedia szkolna. Literatura i nauka o języku, W. 1995 s. 703; Biogramy uczonych polskich. Suplement, W. 1993 (bibliogr.); Kto jest kim w Polsce, Ed. 2, W. 1989; – Bąba S., Stanisław Skorupka jako badacz polszczyzny, „Przegl. Human.” 1986 nr 11/2 s. 73–83; Długosz-Kurczabowa K., Stanisław Skorupka (1906–1988), „Slavia Occidentalis” T. 46/7: 1991 s. 387–9; Kupiszewski W., Profesor Doktor Skorupka 14 II 1906 – 31 V 1988, „Poradnik Językowy” 1989 z. 1 s. 1–6 (toż w: „Polonistyka” 1989 nr 2 s. 158–60); tenże, [Przemówienie na uroczystości osiemdziesięciolecia Prof. S. Skorupki], tamże 1986 s. 374; tenże, Śp. Stanisław Skorupka (14 II 1906 – 31 V 1988), „Język Pol.” T. 70: 1990 nr 3–4 s. 84–8; Tokarski J., Stanisław Skorupka – jego działalność naukowa, „Prace Filologiczne” T. 25: 1975 s. 5–14; – Sieczkowski A., Śp. Stanisław Skorupka w pamięci przyjaciół, „Poradnik Językowy” 1989 z. 1 s. 7–17 (fot.); – „Życie Warszawy” 1988 nr 129, 131, 132, 139; – Mater. Red. PSB: Ankieta Redakcji Who’s Who; – Bibliogr. do Szczepana Skorupki: Artyści plastycy okręgu warsz. ZPAP 1945–70; – Piwocki, Hist. ASP; Polskie życie artystyczne w l. 1945–60, Wr. 1992; – Informacje z Pracowni Plastyki Współczesnej IS PAN.
Władysław Kupiszewski