Stroynowski (Strojnowski) Stanisław Tadeusz Władysław, pseud.: ST.S., S.S. (1820–1878), podpułkownik armii rosyjskiej, geograf, tłumacz.
Ur. na Wołyniu, był synem Jana Nepomucena (1792 – po 1836), porucznika armii rosyjskiej, właściciela majątku Kuryanki (pow. ostrogski), i Karoliny z Sierakowskich. Miał braci: Feliksa Antoniego (1821–1863), kapitana armii rosyjskiej, właściciela wsi Abramowice (pow. lubelski), ożenionego z Marią z Grabowskich, i Wincentego Mariana Aleksandra, księdza w diec. łucko-żytomierskiej, działającego w Białej Cerkwi (1856), a następnie w Żytomierzu (1859), gdzie w r. 1861 organizował nabożeństwa patriotyczne. S. był kuzynem Władysława Stroynowskiego (zob.).
S. początkowo uczył się w domu, następnie w gimnazjum w Klewaniu. Jako stypendysta studiował na Wydz. Historyczno-Filologicznym uniw. w Kijowie. Należał wówczas do kółka studenckiego, założonego przez Władysława Ordona, współpracującego ze Stow. Ludu Polskiego. W r. 1837 został S. aresztowany za czytanie zakazanej literatury. W drodze łaski, «za szczere przyznanie się do winy», przeniesiono go na uniw. w Kazaniu, z obowiązkiem odbycia, po ukończeniu studiów, dziesięcioletniej służby wojskowej w guberniach wielkorosyjskich i z zakazem wyjazdu do guberni zachodnich. Dn. 20 III 1839 udał się do Kazania, gdzie 4 V t.r. został wcielony do Praskiego Pułku Piechoty armii rosyjskiej. W l. 1840–2 w stopniu podporucznika służył w Korpusie Topografów Wojskowych na Kaukazie. W r. 1842 rozpoczął studia w Akad. Sztabu Generalnego w Petersburgu; po ich ukończeniu został przydzielony do Korpusu Topografów przy Sztabie Generalnym. W r. 1849 otrzymał rangę sztabskapitana. W tym okresie opublikował kilka artykułów, m.in. opis topograficzny gub. podolskiej z r. 1852 w zbiorze Voenno statističeskoe opisanie Rossijskoj Imperii. W listopadzie 1858 w Żytomierzu napisał Odezwę do wydawnictwa biblioteki narodowej („Słowo” 1859 nr 14), w której przedstawił program Stow. Księgarsko-Wydawniczego «Biblioteka Domowa» – spółki nakładowej tanich książek; Stowarzyszenie to zostało założone 15 I 1859.
W r. 1862 (wg A. Niemirowskiego, 17 V 1859) S. na własne żądanie wystąpił z armii w stopniu podpułkownika. Zamieszkał w Warszawie. W l. 1863–5 był tłumaczem w Komisji Rządowej Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego. W r. 1865 wydał pierwszy tom Geografii (W.), obejmujący geografię fizyczną. Ogólna sytuacja po powstaniu styczniowym spowodowała, że oparte na solidnej podstawie naukowej, nowatorskie dzieło S-ego przeszło prawie bez echa, nie było kontynuowane i uległo zapomnieniu. Natomiast trwałą jego zasługą było wprowadzenie do polskiej terminologii naukowej określenia «oceanografia». Józef Staszewski zaliczył S-ego do «klasyków polskiej nauki o Ziemi”. W r. 1868 wydał S. czteroarkuszową Mapę Europy podług najnowszych źródeł ułożoną […] z oznaczeniem dróg żelaznych i morskich w skali ok. 1: 4560000 (W., wyd. 2 uzupełnione przez J. Nipanicza, W. 1873, wyd. 3, W. 1882). Pracował w tym okresie w warszawskim komitecie cenzury, kolejno jako cenzor oraz pomocnik sekretarza. W l. 1871–5 był zatrudniony w warszawskim magistracie przy reorganizacji archiwum miejskiego. Od r. 1874 współpracował z „Encyklopedią Kościelną”; ogłosił w niej kilkanaście artykułów, a z encyklopedii J. H. Wetzera i B. Weltego „Dictionnaire encyclopédique de la theologie catholique…” (Paris 1863–8) przetłumaczył kilkadziesiąt haseł. Z języka francuskiego w r. 1874 przełożył też „Historię papieża Aleksandra IV” E. Olliviera (W.) oraz „Przechadzkę naokoło Ziemi odbytą” J. A. Hübnera (W.). Wiele artykułów recenzyjnych i polemicznych, często niepodpisanych, opublikował w „Przeglądzie Katolickim”, m.in. Przejażdżka naokoło świata na podstawie książki Hübnera, „Promenade autour du monde” (R. 13: 1875 nr 8). Od r. 1875 pracował w Metryce Koronnej i równocześnie był nauczycielem geografii w warszawskim gimnazjum żeńskim. Ferdynand Wilhelm Hoesick, chcąc go wesprzeć w trudnej sytuacji materialnej, zlecił mu opracowanie wypisów geograficzno-etnograficznych dla młodzieży Ziemia i jej mieszkańcy; S. opublikował pierwszy tom tego cyklu pt. Opisy malownicze krajów, ludów i obyczajów, z najcelniejszych autorów ojczystych i cudzoziemskich oraz własnych prac… (W. 1877, wyd. 2, W. 1881). Przez wiele lat, kosztem różnych wyrzeczeń, zgromadził S. dużą bibliotekę; przeważały w niej wydawnictwa historyczne i religijne. Pod koniec życia zaczął zbierać materiały do historii rodziny Stroynowskich. Wg Hoesicka był «człowiekiem bardzo światłym, wybornym geografem», ale w kontaktach towarzyskich szorstkim i opryskliwym. S. zmarł 31 VII 1878 w Warszawie, w czasie kąpieli w Wiśle (współcześni, m.in. Hoesick, podejrzewali, upozorowane na wypadek, samobójstwo); został pochowany 4 VIII na cmentarzu na Powązkach.
W małżeństwie zawartym w r. 1865 z Julią z Maciejowskich (zm. 1876), córką Franciszka Maciejowskiego (zob.), S. prawdopodobnie nie miał dzieci.
Po śmierci S-ego ukazały się kolejne tomy cyklu Ziemia i jej mieszkańcy, T. 2: Europa Północno-Wschodnia (W. 1879, wyd. 3, W. 1883) i T. 3: Europa Południowo-Zachodnia (W. 1886). Opublikowano też tłumaczenie następnej książki Hübnera „Sykstus Piąty” (W. 1879). Wśród wielu pozostawionych przez S-ego rękopisów były jego tłumaczenia m.in. A. Dumasa (syna) „L’Homme-femme” i Dantego.
Enc. Org., XXIV; Estreicher w. XIX, III, IV; Finkel, Bibliogr.; Ilustr. Enc. Trzaski; Lewak–Więckowska, Zbiory. B. Rap. Katalog; Słown. pseudonimów; Śliwowska, Zesłańcy; – Hist. Nauki Pol., IV cz. 3; Inglot M., Polacy piszący na Kaukazie w pierwszej połowie XIX w., „Pam. Liter.” R. 48: 1957 z. 1 s. 551; Łopuszański B., Stowarzyszenie Ludu Polskiego (1835–1841), Kr. 1975; Nowakowski S., Geografia jako nauka, W. 1934 s. 11; Olszewicz B., Kartografia polska XIX wieku, W. 1998 II; tenże, Polska kartografia wojskowa, W. 1921; tenże, Wykaz polskich pracowników na polu kartografii, Studia i Mater. z Dziej. Nauki Pol., S. C, 1961 z. 4 s. 51; Piwnicki G., Polacy wojskowi i zesłańcy w carskiej armii na Kaukazie w XIX i na początku XX wieku, Tor. 2001; Rolle M., Przyczynek do sprawy Konarskiego, w: tenże, Z minionych stuleci, Lw. 1908 s. 344; Ruch społeczno-polityczny na Ukrainie w 1863–1864 r., Moskwa 1964 (dot. brata, Wincentego); Staszewski J., Historia nauki o Ziemi w zarysie, W. 1966 s. 299, 306–8; – Bogdański H., Pamiętnik 1832–1848, Oprac. A. Knot, Kr. 1971; Hoesick F., Dom rodzicielski, Kr. 1935 I 84; tenże, Powieść mojego życia. Pamiętniki, Wr. 1959 I; Rocznik urzędowy Królestwa Polskiego za l. 1864, 1865, 1866, W.; Spisok dvorian, vnesennych v dvorianskuju rodoslovnuju knigu podol’skoj guberni, Kamenec-Podol’sk 1897; – Wspomnienia pośmiertne z r. 1878: „Kłosy” R. 27 nr 686 (A. Niemirowski), „Kur. Warsz.” R. 58 nr 172, 173; – B. Jag.: rkp. 6479 IV t. 20 k. 375–6 (dot. S-ego), k. 377–83 (dot. brata, Wincentego); B. Narod.: rkp. II 7861, IV 9744 k. 171, rkp. V 9784.
Adam Krawczyk