Stanisław zwany Rozkoszka (Roscossca, Rozcowski, Roszkowski) h. Jastrzębiec (zm. 1435), opat benedyktynów w Tyńcu.
Pochodził z rodziny szlacheckiej, być może z terenu woj. sandomierskiego; miał brata Przybysława, który świadkował na dokumencie S-a 22 X 1431 z tytułem nobilis, wg Pawła Sczanieckiego tożsamego z pracującym w katedralnym skryptorium pisarzem, mającym znaczny udział w ułożonym przez opata Mścisława antyfonarzu, oraz być może notariuszem sądu wyższego prawa niemieckiego na zamku tynieckim. S. używał niekiedy przydomka Rozkoszka, jednak w większości przypadków jego imię pojawia się w źródłach samodzielnie. Prawdopodobnie był on tożsamy ze Stanisławem, kantorem tynieckim, poświadczonym w r. 1402. W l. 1402–9 występują w źródłach dwaj kolejni mnisi o imieniu Stanisław, pełniący funkcje kustosza i przeora, jednak trudno rozstrzygnąć, czy któryś z nich jest tożsamy ze S-em.
Pierwsza pewna wzmianka o S-ie pochodzi z r. 1416, kiedy wystąpił on jako prepozyt klasztoru Benedyktynek w Staniątkach. Funkcję tę pełnił do czasu wyboru na urząd opata w Tyńcu, co stało się zapewne w poł. r. 1419, bowiem opatem był na pewno 20 IX t.r. Jest prawdopodobne, że jego poprzednik, opat Dziersław, złożył dymisję z urzędu, a S-a wybrano zgodnie z wolą króla Władysława Jagiełły i być może bp. krakowskiego Wojciecha Jastrzębca. Zachowane informacje o S-ie dotyczą głównie podejmowanych przez niego spraw gospodarczych i procesów sądowych klasztoru tynieckiego: w r. 1419 ze Śmiłem z Pisar, wygrał spory w r. 1420 z Mikołajem i Marcinem z Rusocic, m.in. o zabór zwierząt, a w r. 1421 z Januszem z Morawicy o konia, zabranego wg jednej ze stron na drodze publicznej, a wg S-a na terenie należącym do klasztoru. T.r. przegrał proces z żupnikiem Abrahamem Czarnym z Goszyc o folwark Fryszbark, gdyż orzeczono, że folwark został zakupiony przez poprzedniego opata Dziersława nie dla klasztoru, lecz dla jego brata Andrzeja z Rawałowic h. Topór. Dn. 19 VI 1424 sprzedał za 100 grzywien gr polskich rezydencję opacką w Krakowie przy ul. Świętego Krzyża przełożonemu szpitala Świętego Krzyża Jakubowi i kupił od podkomorzego krakowskiego Gniewosza z Dalewic za 300 grzywien gr polskich kamienicę przy ul. Poselskiej, położoną w pobliżu fortyfikacji miejskich, pomiędzy łaźnią miejską a dworem późniejszego woj. bełskiego i lubelskiego Stanisława Wątróbki. Dn. 1 VIII 1423 wraz z konwentem podejmował S. w Tyńcu króla Władysława Jagiełłę. W r. 1425 wysłał jednego z mnichów tynieckich, Michała Mojżesza, do Rzymu oraz do opactwa w Melku, znaczącego ośrodka reformy zakonnej, wystawiając dla niego pismo polecające; mogło to świadczyć o zainteresowaniu S-a przeprowadzeniem reformy w opactwie tynieckim na wzór ośrodków zagranicznych. T.r. wystąpił, obok innych dostojników, jako jeden z ojców chrzestnych Władysława, pierworodnego syna Władysława Jagiełły. W r. 1426 został zaproszony do komisji, powołanej przez ówczesnego arcybp. gnieźnieńskiego Wojciecha Jastrzębca do zbadania świętości życia królowej Jadwigi i cudów zdziałanych za jej wstawiennictwem. Świadkował także na transumowanym przez arcybiskupa 18 X t.r. dokumencie ks. Kazimierza z r. 1357 dla ówczesnego ks. cieszyńskiego Bolka.
S. podjął szereg działań rewindykacyjnych dóbr klasztornych. Na jego prośbę 30 XII 1426 arcybp Wojciech Jastrzębiec, jako komisarz Stolicy Apostolskiej, polecił pozwać wyszczególnione imiennie osoby, posiadające nieprawnie dobra klasztoru. W l. 1426–7, dzięki zabiegom S-a, Stolica Apostolska ustanowiła konserwatorów dóbr klasztoru: prepozyta kolegiaty św. Floriana i prepozyta miechowskiego. Częścią podjętych działań rewindykacyjnych były też procesy klasztoru w Tyńcu z plebanami Marcinem z Łapczycy i Marcinem z Krzęcina. Dn. 2 III 1433 zakończył S. pomyślnie dla klasztoru spór z plebanem czernichowskim Pawłem o prawo połowu ryb w tamtejszym jeziorze. Dn. 20 I r.n. sobór w Bazylei ustanowił Wojciecha Jastrzębca, bp. krakowskiego Zbigniewa Oleśnickiego i opata mogilskiego Pawła konserwatorami klasztoru. Nie zapobiegł jednak S. procesowi powolnego upadku supremacji opactwa tynieckiego nad klasztorami benedyktyńskimi Małopolski. Dn. 28 XII 1430 bp Oleśnicki uregulował kwestię obsady prepozytury w Staniątkach, będącej przedmiotem sporu między Tyńcem a opactwem Benedyktynek, orzekając, że prepozyt ma być odtąd wybierany przez opatkę i konwent sióstr.
W r. 1427, na polecenie papieża Marcina V, S. zbadał i zatwierdził darowiznę domu pod Wawelem, koło kościoła św. Idziego w Krakowie, uczynioną przez braci: prepozyta poznańskiego Ścibora, kanonika krakowskiego Wojciecha i kaszt. brzezińskiego Marcisza Rytwiańskich, na rzecz kapit. katedralnej krakowskiej, w zamian za nadanie dziesięcin ze stołu biskupiego (ze wsi Oględowa i Kutoszowa) kaplicy na zamku rytwiańskim, a także dziesięcin ze wsi Sichów ołtarzowi św. św. Wojciecha i Krzysztofa, ufundowanym przez tychże braci w kościele parafialnym w Beszowej. W r. 1429, działając ponownie na polecenie papieża Marcina V, rozstrzygnął spór o dziesięciny dla kaplicy w Rytwianach. S. zmarł najpewniej pod koniec r. 1435. Jego następca, Bogdał Drobot z Jodłownika, uzyskał zatwierdzenie na opactwie od papieża Eugeniusza IV już 23 II r.n., a w jego suplice podano, że został wybrany po śmierci S-a. Nekrologi klasztorne podawały jednak różne daty śmierci S-a: 1436 i 1437.
W zbiorach Zakł. Nauk Pomocniczych Historii UJ przechowywany jest metalowy odlew pieczęci S-a. Jest to pieczęć ostroowalna, przedstawiająca stojącego opata w stroju pontyfikalnym, trzymającego w lewej ręce tarczę z h. opactwa (skrzyżowane klucze św. Piotra i miecz), z tarczą z h. Jastrzębiec pod stopami. Legenda wykonana gotycką minuskułą, częściowo uszkodzona, brzmi: Sigillum S[ta]nislai abb[atis] tinciensis di[vi]na pa[tien]tia. Pieczęć ta należy do najpiękniejszych zabytków sfragistyki tynieckiej.
Sczaniecki P., Katalog opatów tynieckich, „Nasza Przeszłość” T. 49: 1978 s. 88–92; Słown. Hist.-Geogr. Ziem Pol., V (Czernichowskie Jezioro, Fryszbark); – Belière U., La réforme de Melk au XV-e siècle, „Revue Bénédictine” R. 12: 1885 s. 209; Bogdan F., Sprawa egzempcji benedyktynów w Polsce średniowiecznej, „Nasza Przeszłość” T. 9: 1959 s. 75–8; Derwich M., Opat łysogórski jako członek polskiej elity politycznej XV wieku. Reguła czy wyjątek? Ze studiów nad średniowiecznym opatem benedyktyńskim w Polsce, w: Genealogia – polska elita polityczna w wiekach średnich na tle porównawczym, Red. J. Wroniszewski, Tor. 1993 s. 139–61; tenże, Rola opata w koronacjach królów polskich, w: Imagines potestatis. Rytuały, symbole i konteksty fabularne władzy zwierzchniej. Polska X–XV w. (z przykładem czeskim i ruskim), Red. J. Banaszkiewicz, W. 1994 s. 31–58; tenże, Rola Tyńca w rozwoju monastycyzmu benedyktyńskiego w Polsce, w: Benedyktyni tynieccy w średniowieczu, Red. K. Żurowska, Tyniec 1995 s. 116–19; Fijałek J., Mistrz Jakób z Paradyża i Uniwersytet Krakowski w okresie soboru bazylejskiego, Kr. 1900 I 143–4; Frank B., Paweł Włodkowic i inni Polacy w Subiaco, „Studia Źródłozn.” T. 18: 1973 s. 29; Kurtyka J., Tęczyńscy. Studium z dziejów polskiej elity możnowładczej w średniowieczu, Kr. 1997; Lichończak-Nurek G., Wojciech Jastrzębiec. Arcybiskup i mąż stanu (ok. 1362–1436), Kr. 1996 s. 183–5, 190–1; Piech Z., Średniowieczne pieczęcie tynieckie, w: Benedyktyni tynieccy w średniowieczu, Red. K. Żurowska, Tyniec 1995 s. 136–7; Przybyszewski B., Błogosławiona Królowa Jadwiga. Zdobna w cnoty, Kr. 1996 s. 115–18; – Arch. Kom. Prawn., VIII/1 s. 157–8, 166; Bull. Pol., IV, V; Cod. epist. saec. XV, cz. 2; Cod. epist. Vitoldi; Długosz, Historia, XI 208; Długosz, Liber benef., I–III; Kod. tyniecki; Sczygielski S., Tinecia seu historia monasterii Tinecensis, Cracoviae 1668 s. 85; Zbiór dok. katedry i diec. krak., II nr 214, 273; Zbiór dokumentów oo. paulinów w Polsce (1328–1464), Wyd. J. Fijałek, Kr. 1938 z. 1 nr 88, 94; – AP w Kr., Oddz. na Wawelu: Castr. Crac., t. 1 s. 185, 192, 208, 241, 246–7, 275, 314, 390, 392–3, 402, 409, 417, 451, 525, 537, 548, 562, 570, 574, 578, 581, 584, 590, 597, 604, 612–13, 621, 633, 637–8, 645, 651, 701, 726, t. 2 s. 19, 20, 27, 31, 37, 44, 50, 60, 71, 100, 148, 160–1, 171, 175, 182, 191, 205, 255–6, 260, 405, 456, 469, 524, 548, 549–50, 569–70, 584, 588, 610, 632, t. 3 s. 17, 24, 29–31, 37, 71, 75, 81, 150, 155, 206, 230, t. 4 s. 40, 106, 135–6, 152, 155–6, 163, 166, 170, 185, 348, 352, 358, 361, 367, 376–7, 385, 388–9, 395, 405, 418, 483, 530, 550, 774, 780, 811, 820, 822, 850, 960, 979, 984–5, t. 5 s. 23, Terr. Crac., t. 7 s. 103, 105, 121, 128, 174, 187, 204, 281, 288, 388, t. 8 s. 117, 139, 382, t. 9 s. 66, 82, t. 10 s. 290–1; Arch. Kurii Metropolitalnej w Kr.: Off. Crac., t. 4 k. 258v., 266v., 277, 291v., 303v., 304v.
Tomasz Gronowski