Ossowski Stefan Alfred (1874–1936), inżynier elektryk, minister przemysłu i handlu, przemysłowiec. Ur. 9 IX w Borzyminie, pow. rypiński, w niezamożnej rodzinie ziemiańskiej, był najmłodszym z dziesięciorga dzieci Fortunata (który zmarł, kiedy O. był jeszcze małym dzieckiem) i Pauliny z Batogowskich, ciotecznym bratem Aleksandra Kakowskiego (zob.). O. uczęszczał do V Gimnazjum Filologicznego w Warszawie, utrzymywał się wówczas z korepetycji. Otrzymał promocję do klasy ósmej, ale za działalność patriotyczną został relegowany i kontynuował naukę w gimnazjum męskim w Płocku, gdzie w r. 1894 zdał maturę. Następnie ukończył studia na Wydziale Budowy Maszyn Szkoły Politechnicznej we Lwowie w r. 1899 i przez dwa lata był asystentem przy katedrze teorii maszyn tejże Szkoły. W r. 1902 galicyjski Wydział Krajowy wydelegował go do Szwajcarii dla przeprowadzenia studiów nad zagadnieniem wyzyskania sił wodnych. W Szwajcarii O. zetknął się z Gabrielem Narutowiczem, z którym utrzymywał bliskie kontakty naukowe i osobiste. Pracował we Fryburgu w fabryce turbin i poznał wtedy Ignacego Mościckiego, któremu pomagał w zdobyciu środków na badania nad otrzymywaniem kwasu azotowego z powietrza. Powrócił na stałe do kraju w r. 1907 i w t. r. otrzymał stopień doktora nauk technicznych w Szkole Politechnicznej we Lwowie na podstawie rozprawy Obliczenie i konstrukcja amerykańskiej turbiny Francisa. Następnie O. uczył w Państwowej Szkole Przemysłowej w Krakowie aż do r. 1919 (formalnie był jej profesorem do listopada 1920). Zajmował się też sprawą wyzyskania sił wodnych Dunajca. Zaprojektował w r. 1910 budowę elektrowni wodnej Szczawnica–Jazowsko, wciągając do współpracy Gabriela Narutowicza. W styczniu 1911 O. uzyskał koncesję na eksploatację. W kwietniu 1912 przedstawił władzom miasta Krakowa projekt techniczny budowy elektrowni, sporządzony przez Narutowicza. Obliczono koszty budowy na siedemnaście milionów koron. Projekt jego, poparty przez Teodora Marchlewskiego, spotkał się z zarzutami środowiska technicznego, m. in. dyrektora kopalni w Sierszy Antoniego Schimitzka, w „Czasie” (nr z 2, 3 i 4 IX 1912), na co O. zamieścił odpowiedź w nadzwyczajnym dodatku do „Czasu” (nr z 20 IX) i wyd. również jako broszura pt. Centrala wodna w Jazowsku, Kr. 1912. Władze Krakowa uznały jednak koszt budowy za zbyt wysoki i projektu O-ego nie poparły, a wybuch wojny odsunął sprawę na kilka lat.

 

W marcu 1918 O. odstąpił gminie m. Nowy Sącz koncesję na budowę stacji Jazowsko-Szczawnica za 498 500 koron, z czego gotówką otrzymał 198 500 koron. W czerwcu 1919 władze polskie zatwierdziły projekt budowy elektrowni wodnej w Szczawnicy–Jazowsku. Nadal była jednak otwarta sprawa wypłaty owej sumy 300 000 koron O-emu, teraz już rewaloryzowanej w walucie polskiej. W r. 1913, przy współudziale Jana Kantego Steczkowskiego, stworzył O. komitet organizacyjny budowy Fabryki Związków Azotowych w Borach pod Jaworznem, w oparciu o patenty I. Mościckiego. Prowadził te zakłady w l. 1914–19 jako administrator, przy współpracy technicznej Mościckiego. Był też O. dyrektorem Banku Małopolskiego (do końca r. 1921) oraz członkiem rady i zarządu powstałej w r. 1920 Fabryki Lokomotyw w Chrzanowie. Dn. 10 III 1922 O. został ministrem przemysłu i handlu po rekonstrukcji gabinetu dokonanej przez premiera Antoniego Ponikowskiego. Na stanowisku tym pozostał również w następnym rządzie Artura Śliwińskiego (26–31 VII 1922). Dn. 13 I 1923 powrócił jako minister przemysłu i handlu w rządzie Władysława Sikorskiego. Po objęciu urzędu w r. 1922 O. kontynuował prowadzoną przez swego poprzednika Henryka Strasburgera politykę unifikacji spraw przemysłu i handlu w skali całego kraju. Do ważniejszych osiągnięć O-ego należało też przyjęcie przez Radę Ministrów (RM) jego wniosku (kwiecień 1922) o utworzeniu Urzędu Rady Marynarki Wojennej w Wolnym Mieście Gdańsku i wniosku (zgłoszonego jeszcze przez Strasburgera) o przekazanie w gestię ministra przemysłu i handlu eksploatacji portu gdańskiego. Na okres jego urzędowania przypadło objęcie przez Polskę części Górnego Śląska. Łączyło się to z nowymi zadaniami i uprawnieniami O-ego, związanymi m. in. ze sprawami gospodarowania na Górnym Śląsku, wydobyciem węgla kamiennego i produkcją koksu. RM przyjęła (24 VI 1922) wniosek O-ego dotyczący utworzenia w Katowicach Wyższego Urzędu Górniczego.

 

Dn. 26 VI 1922 podpisał O. polsko-szwajcarską konwencję handlową, która (wraz z uzupełnieniami z lat trzydziestych) normowała stosunki gospodarcze obu krajów aż do końca okresu międzywojennego. Udało się też O-emu doprowadzić do ponownego przyjęcia przez RM (marzec 1923) niezałatwionego przez Sejm Ustawodawczy projektu uzupełnienia ustawy górniczej w sprawie zezwolenia na poszukiwania rud żelaza, cynku, ołowiu i miedzi oraz węgla kamiennego bez zgody właścicieli gruntów. W lutym 1923 O. wyodrębnił Wydział Naftowy z Dep. Górniczo-Hutniczego Min. Przemysłu i Handlu; jednocześnie wystąpił z inicjatywą w kwestii podniesienia stawek celnych na lonty górnicze (produkowała je fabryka firmy «Azot» w Jaworznie). Obie te sprawy w połączeniu z wiadomościami o powiązaniu dyrektora Państwowych Zakładów Naftowych «Polmin» (PZN «Polmin») ze spółkami prywatnymi wywołały falę krytyk i podejrzeń w stosunku do O-ego. Jeden z dyrektorów w Min. Przemysłu i Handlu Henryk Tennenbaum wystosował protest do premiera W. Sikorskiego. Komisja śledcza powołana przez O-ego w związku z zarzutami wobec PZN «Polmin» uznała się za niekompetentną do badania sprawy Tennenbauma jako podwładnego O-ego. W dn. 26 V 1923 wraz z całym gabinetem O. podał się do dymisji; pełnił swoje funkcje do chwili powstania 28 V nowego rządu. W r. 1923 był członkiem Rady Zarządzającej i Komitetu Wykonawczego Zakładów Mechanicznych «Ursus» S. A., członkiem zarządu i Rady Nadzorczej przedsiębiorstwa Przemysł Chemiczny w Polsce S. A. w Zgierzu i nadal władz fabryki związków azotowych w Jaworznie i Fabryki Lokomotyw w Chrzanowie.

 

W okresie od 30 V 1924 do 31 V 1927 był O. członkiem Rady Nadzorczej Banku Gospodarstwa Krajowego (BGK) w Warszawie, od 18 VI 1926 jako prezes zarządu. Pełnił również funkcję stałego konsultanta Banku w sprawach gospodarczych. Jako przedstawiciel BGK podpisał w r. 1925 z American European Utilities Co. (AEU) umowę o udzieleniu AEU opcji do 1 III 1926 na elektryfikację znacznej części Polski. W końcu marca 1927 H. Tennenbaum ogłosił broszurę „Skomercjalizowana racja stanu. Groteska polityczno-gospodarcza na tle stosunków polskich” (W.). Była to ostra krytyka szkodliwej – zdaniem autora – dla interesów państwa działalności O-ego, zarówno w Min. Przemysłu i Handlu, jak i w BGK. O. zwrócił się do Prezydium RM o wdrożenie dochodzenia z powodu zarzutów postawionych mu przez Tennenbauma. RM powołała 8 IV 1927 specjalną komisję dla zajęcia się tą sprawą, w r. 1928 komisja ogłosiła sprawozdanie „Opinia Komisji [...] o zarzutach postawionych [...] S. Ossowskiemu w Broszurze H. Tennenbauma...” (W. 1928), w której uznała czystość działalności O-ego, lecz zarzuciła mu nieprzestrzeganie formalnego załatwiania spraw. Od r. 1925 O. sprawował funkcję wiceprezesa zarządu Tow. Starachowickich Zakładów Górniczych S. A. W r. 1928 był jednym z założycieli Zjednoczenia Elektrowni Okręgu Radomsko-Kieleckiego S. A. (ZEORK) i do śmierci jego prezesem. ZEORK dysponował kapitałem zakładowym 5,1 mln. zł, złożonym przez trzech udziałowców: Tow. Starachowickich Zakładów Górniczych, Państwową Fabrykę Prochu w Pionkach i Państwową Wytwórnię Uzbrojenia w Warszawie. Właściwą działalność eksploatacyjną ZEORK rozpoczął w r. 1930. W l. 1930–6 zelektryfikował 183 miejscowości, jego głównym odbiorcą było później 460 zakładów przemysłowych COP-u. Rozpoczętą w kwietniu 1935 budowę pierwszego odcinka polskiej państwowej sieci najwyższego napięcia 150 kV z Mościc do Starachowic ZEORK ukończył już po śmierci O-ego, w końcu 1937 r. O. zmarł 22 III 1936 w Warszawie, pochowany został na cmentarzu Powązkowskim. Był odznaczony Orderem Polonia Restituta.

 

W małżeństwie, zawartym w r. 1910 z Heleną z Sulikowskich (17 VI 1874 – 22 IV 1945), O. miał syna Jerzego (zob.).

 

 

 

Fot. w: „Tyg. Ilustr.” 1922, 1923; – M. Arcta Nowoczesna Encyklopedia Ilustrowana, W. 1939; „Kalendarzyk Profesorski Tow. Naucz. Szkół Wyższych” na r. 1928; – Dziesięciolecie Polski Odrodzonej (fot.); Kling K., Dzieje i działalność Chemicznego Instytutu Badawczego w ciągu dwudziestoletniego jego istnienia, W. 1937 s. 3; Kucharzewski, Pism. techn. pol., I–II; Landau Z., Tomaszewski J., Gospodarka Polski międzywojennej 1918–1939, W. 1967 I; – Sprawozdanie Banku Gospodarstwa Krajowego za l. 1925–1927, W. 1926–8; – „Czas” 1912 nr 174, 198, 370–1, 399, 401, 403, 431 dod. nadzwycz.; Kalendarz J. Czecha, 1908–14, 1917; „Kur. Warsz.” 1923 nr 14, 1936 nr 82 wyd. poranne s. 4, wyd. wieczorne s. 9, nr 83 wyd. wieczorne s. 8, nr 86, 88; „Monitor Pol.” 1922 nr 58, 72, 85, 89, 95–6, 102–3, 107–8, 111, 127, 132, 145, 152, 163, 170, 174, 176–8, 180, 184, 201, 1923 nr 11–12, 34, 44, 56, 62, 83, 88, 109–10, 118, 120, 136; „Pol. Gosp.” 1936 nr 13 s. 340; „Przegl. Gosp.” 1921 nr 1; „Przem. i Handel” 1920 nr 7, 1923 nr 3, 6–7, 14–15, 46 s. 893, 907, 962; „Roczn. Informacyjny o Spółkach Akcyjnych w Polsce” 1929 nr 179; „Roczn. Pol. Przemysłu i Handlu” 1934 nr 1135, 9318, 1936 nr 1394, 10288; – AAN: Prezydium Rady Ministrów (PRM), Protokoły Posiedzeń t. 17 k. 763–897, t. 18 k. 1–1223, t. 19 k. 1–298, t. 21 k. 103–1231, t. 22 k. 1–656, t. 37 k. 208, Bank Gospodarstwa Krajowego (BGK) sygn. (robocza) 35, 36, 72; – Dokumenty i informacje synowej Wandy Ossowskiej z Warszawy.

 

Andrzej Piber