Natanson Stefan, pseud. Maciej Skołuba (1872–1944), inżynier, działacz polityczny, społeczny i kulturalny, krytyk muzyczny. Ur. 2 XI w Warszawie, był najmłodszym synem z sześciorga dzieci Henryka (zob.) i Amelii z Mayów, bratem Antoniego (zob.) i Bronisława (zob.) oraz bratem przyrodnim Kazimierza (zob.) i Józefa (zob.). Uczył się w szkole H. Benniego w Warszawie, a po jej likwidacji w r. 1885 w gimnazjum w Dorpacie. Następnie studiował mechanikę w politechnice w Charlottenburgu koło Berlina i uzyskał tytuł inżyniera. Równocześnie uczęszczał do Konserwatorium Berlińskiego i był członkiem chóru Filharmonii Berlińskiej prowadzonej przez prof. A. Nikischa. Czynny w Związku Młodzieży Polskiej «Zet» na terenie Niemiec i Francji, był po r. 1898 członkiem naczelnych władz, czyli Centralizacji, tego związku. Był też członkiem Ligi Narodowej. Brał udział w jej warszawskim zjeździe w r. 1899 i wraz z Ludwikiem Zielińskim przeprowadził wniosek o ujawnienie istnienia Ligi. Był jednym z trzynastu oskarżonych o tworzenie niepodległościowych organizacji polskich w procesie prowadzonym w Poznaniu w lipcu 1901 przez władze pruskie. Sądzony był zaocznie, gdyż nie stawił się na rozprawę. Został natomiast aresztowany przez władze rosyjskie i osadzony w cytadeli warszawskiej. Zwolniony dzięki staraniom rodziny, musiał natychmiast opuścić Królestwo. Wyjechał więc w r. 1902 do Krakowa, a następnie w l. 1903–4 pracował w cukrowni w Żuczce koło Czerniowiec. W l. 1904–14 działał w Tow. Szkoły Ludowej (TSL) w Krakowie, pełniąc kolejno funkcje sekretarza, wiceprezesa (1907–12), ponownie sekretarza zarządu głównego. Z ramienia Towarzystwa rozbudowywał sieć szkolną na terenie Galicji. Był też czynnym działaczem Stronnictwa Demokratyczno-Narodowego. W tym okresie wydał tłumaczoną z francuskiego pracę E. Fagueta „Liberalizm” (Lw. 1909), opracował też wraz z ks. Kazimierzem Lutosławskim „Śpiewnik polskiego skauta” (Kr. 1914). N. był członkiem Ligi Narodowej w Krakowie. Zgodnie z sugestią władz Ligi Narodowej odkupił w r. 1910 od Bronisława Kornackiego i Kaspra Wojnara zakład poligraficzny nazwany Krakowską Drukarnią Nakładową, gdzie drukowana była „Ojczyzna”, organ Ligi. N. był współredaktorem i współpracownikiem tego pisma. Współdziałał też przy wydawaniu czasopisma „Wieniec-Pszczółka”. W swej drukarni wydawał w dużych nakładach tanie książki z dziedziny literatury i historii polskiej, przeznaczone dla bibliotek szkolnych.
Po wybuchu wojny w r. 1914 N. wraz z rodziną został jako poddany rosyjski ewakuowany do Wiednia, skąd przedostał się do Szwajcarii. W l. 1915–18 był członkiem Zarządu Centralnej Agencji Polskiej (CAP) i współpracownikiem w r. 1916 „Przeglądu Polskiego”. W jego mieszkaniu w Lozannie odbywały się spotkania i zjazdy polityków polskich działających na Zachodzie. N. podpisał m. in. deklarację lozańską ogłoszoną 11 XI 1916 w sprawie proklamacji z 5 listopada państw centralnych, a w sierpniu 1917 brał udział w zjeździe, na którym powołano Komitet Narodowy Polski (KNP). Wraz z Marianem Seydą zestawiał dane dotyczące ludności polskiej zamieszkałej na terenie zaboru pruskiego, wykazując tendencyjne zaniżenie procentu tej ludności przez urzędową statystykę pruską. Brał też udział w opracowywaniu map zaboru pruskiego, na których w oparciu o dane przywożone z kraju przez specjalnych wysłanników zaznaczano odsetek ludności polskiej w poszczególnych powiatach. Mapy te, wydrukowane przez biuro kartograficzne CAP w językach francuskim i angielskim, służyły jako materiał do pertraktacji w sprawie zachodniej granicy Polski. W l. 1918–19 N. przebywał w Paryżu, pełniąc funkcję zastępcy kierownika wydziału prasowego KNP. Po powrocie do kraju w r. 1919 brał udział w przygotowaniu plebiscytu na Śląsku Cieszyńskim. Od sierpnia 1923 do września 1924 był naczelnikiem Wydziału Prasowego Min. Spraw Zagranicznych, a od stycznia 1925 do sierpnia 1927 kierownikiem drukarni tegoż Ministerstwa.
W l. 1927 i 1932 był N. członkiem komitetu organizacyjnego I i II Konkursu Chopinowskiego w Warszawie, a w r. 1934 wchodził w skład komitetu organizacyjnego obchodu jubileuszowego Warszawskiego Tow. Muzycznego i Wyższej Szkoły Muzycznej im. F. Chopina. Od kwietnia 1929 do przejścia na emeryturę ok. r. 1934 był kierownikiem Sekcji Kultury Wydziału Oświaty i Kultury Magistratu m. st. Warszawy, a od r. 1930 przewodniczącym Rady Pedagogicznej Kół Śpiewaczych. Był inicjatorem poranków muzycznych dla młodzieży, organizowanych w Filharmonii Warszawskiej i transmitowanych przez Polskie Radio. Układał programy tych poranków i prowadził dydaktyczne pogadanki. Była to pierwsza w Polsce próba planowego umuzykalniania młodzieży. Z ramienia Sekcji Kultury N. opiekował się też działalnością kina miejskiego i miał wpływ na jego repertuar. Czynny również w Polskiej Macierzy Szkolnej (PMS), był w l. 1931–8 przewodniczącym Wydziału Miejskiego przy Zarządzie Głównym PMS oraz kierownikiem pracy oświatowej na terenie Warszawy. Wykładał także w Szkole Pracownic Społecznych PMS (istniejącej od r. 1929). W r. 1939 był członkiem Wydziału Bibliotek i Oceny Książek PMS. Zamieścił wiele artykułów w l. 1935–9 w dwumiesięczniku Zjednoczenia Polskich Towarzystw Oświatowych „Oświata Polska”. Równocześnie w l. 1924–39, pod pseud. Maciej Skołuba, pisał recenzje z koncertów, oper i audycji muzycznych Polskiego Radia, drukowane w „Messager Polonais” oraz wydawanej w Gdańsku „Baltische Presse”, a po śmierci Stanisława Niewiadomskiego w r. 1936 objął dział recenzji muzycznych w „Kurierze Polskim”. Łącznie ukazało się drukiem ponad 400 recenzji N-a. Lata wojny 1939–44 spędził w majątku Świercze w pow. łukowskim, gdzie zmarł 9 IV 1944. Pochowany został na cmentarzu w Zbuczynie. W rękopisie pozostawił obszerną monografię Moniuszki, pisaną w czasie wojny oraz pracę popularnonaukową o Chopinie.
N. ożeniony był od r. 1903 z malarką Jadwigą z Dąbrowskich. Miał trzy córki: Marię, zamężną za Mieczysławem Sędzielowskim, Helenę, ogrodniczkę, zamężną Naglową, i Janinę, ogrodniczkę, zamężną Poszwińską, oraz syna Józefa, znanego malarza i ilustratora, zamieszkałego we Włoszech.
Fot. w Materiałach Red. PSB; – Feldman W., Dzieje polskiej myśli politycznej 1864–1914, W. 1933; Kozicki S., Historia Ligi Narodowej (Okres 1887–1907), Londyn 1964; Leczyk M., Komitet Narodowy Polski a Ententa i Stany Zjednoczone 1917–1919, W. 1966; Myśliński J., Studia nad polską prasą społeczno-polityczną w zachodniej Galicji 1905–1914, W. 1970; Prosnak J., Międzynarodowe konkursy pianistyczne imienia Fryderyka Chopina, W. 1970 s. 15, 27; Reychman K., Szkice genealogiczne, W. 1936 I; Seyda M., Polska na przełomie dziejów, P. 1927–31 I–II; Warszawskie Tow. Muzyczne 1871–1934, W. 1934; – „Dziennik Urzędowy Min. Spraw Zagranicznych” 1923 nr 11 s. 215, nr 12 s. 245, 1924 nr 8 s. 136, 1925 nr 5 s. 73, 1927 nr 7 s. 124; Proces w Poznaniu, „Kur. Warsz.” 1901 nr 191 dod. poranny s. 1–2, nr 192 s. 3–4, nr 193 dod. poranny s. 1–2, nr 193 wyd. wieczorne s. 6; Sprawozdania z działalności T. S. L. 1904–1914/15, Kr. 1905–16; Sprawozdanie z działalności Wydziału Oświaty i Kultury w czasie od 1 IX 1929 do 31 V 1930, W. 1930 s. 13; toż od 1 IX 1930 do 31 V 1931, W. 1931 s. 7; Sprawozdanie Zarządu Głównego Polskiej Macierzy Szkolnej z działalności Towarzystwa w r. 1930 s. 64; toż w r. 1931 s. 52; toż w r. 1932 s. 52; toż w r. 1933 s. 65; toż w r. 1934 s. 59; toż w r. 1935 s. 65; toż w r. 1937 s. 66, 70; toż w r. 1939 s. 96, 101; – „Mies. T. S. L.” [od r. 1907: „Przew. Oświat.”] 1904–14; „Pol. Macierz Szkolna” 1931–9; – B. Jag.: rkp. 6436 t. 4, Akc. 96/60 (mszp. pamiętnika S. Rymara s. 47–9, 96, 110, 130); B. Ossol.: rkp. 7948/II; B. PAN w Kr.: rkp. 2442; – Materiały w posiadaniu Red. PSB; Materiały w posiadaniu córek: Heleny Natanson-Naglowej z Warszawy i Janiny z Natansonów Poszwińskiej z Poznania, ich informacje oraz Ludwika Natansona, Konstantego Skrzyńskiego i Lecha Miklaszewskiego z Warszawy.
Stanisław Konarski