Pietruszka (Pietruszka-Jabłonowski) Stefan (1898–1973), ksiądz, działacz młodzieżowy, opiekun polskich uchodźców na Węgrzech i Bliskim Wschodzie. Ur. 26 III w Łodzi, był wnukiem powstańca 1863 r. Jabłonowskiego, który chroniąc się przed represjami carskimi zmienił nazwisko na Pietruszka, a synem Marcina, starszego ogrodnika miejskiego, i Julii z Klimczaków. Ukończył polskie Progimnazjum Filologiczne J. Radwańskiego w rodzinnym mieście. W r. 1915 wyjechał do Włocławka, gdzie uczył się w Liceum im. Piusa X (Niższym Seminarium Duchownym), a następnie wstąpił do Wyższego Seminarium Duchownego. Święcenia kapłańskie otrzymał 18 VI 1922. Pracował kolejno jako prefekt szkół powszechnych we Włocławku (1922–4), w Praszce w pow. wieluńskim (1924– 5), w Zagórowie w pow. słupeckim (1925–6), w Liskowie w pow. tureckim (1926–7) oraz w Sieradzu (1927–8). W r. 1927 został mianowany kapelanem rezerwy WP. Powołany w r. 1928 na dyrektora Diecezjalnej Centrali Stowarzyszenia Młodzieży Polskiej, a w r. 1934 na asystenta Diecezjalnej Centrali Katolickiego Stow. Młodzieży Męskiej i Katolickiego Stow. Młodzieży Żeńskiej we Włocławku, położył duże zasługi dla rozwoju tych instytucji, m.in. znacznie się przyczynił do powstania w r. 1937 «Domu Młodzieży». Do chwili wybuchu drugiej wojny światowej P. przeprowadził m.in. 142 serie rekolekcji zamkniętych, połączonych z kursami społecznymi. Od r. 1937 był kanonikiem gremialnym Kolegiaty w Kaliszu.
W dniu 6 IX 1939 P. razem z bpem włocławskim Karolem Radońskim opuścili Włocławek i przekroczyli 17 IX granicę rumuńską. Po porozumieniu się z nuncjuszem F. Cortesim na początku października t.r. P. udał się na Węgry, gdzie pod protektoratem bpa Radońskiego zorganizował opiekę duszpasterską nad polskimi uchodźcami, których liczba w początkowym okresie dochodziła do 50 000. W Budapeszcie powołał do życia Katolicki Uniwersytet Powszechny z oddziałami w każdym z obozów internowanych żołnierzy. Pomagał żołnierzom w przedostawaniu się za granicę do organizującego się wojska polskiego. W obliczu grożącego aresztowania P. wraz z bpem Radońskim w lipcu 1940 wyjechali do Jugosławii, a stąd przez Turcję i Syrię do Jerozolimy. Tu również zajął się polskimi uchodźcami. We wrześniu 1941 został mianowany kapelanem Legii Oficerskiej, dzieląc z nią losy, m.in. uczestnicząc również w nieudanej wyprawie do Tobruku. W marcu 1942 odwołany z wojska, przybył do Jerozolimy, gdzie objął po bpie Radońskim funkcję szefa duszpasterstwa polskiej ludności cywilnej jako wikariusz patriarchy łacińskiego Jerozolimy. Dla ok. 45 000 Polaków przybyłych głównie ze Związku Radzieckiego zorganizował 14 ośrodków duszpasterskich. Był też redaktorem wydawanego na powielaczu „Tygodnika Katolickiego”. W Jerozolimie, nawiązując do tradycji rodzinnej, zaczął używać nazwiska dwuczłonowego Pietruszka-Jabłonowski.
Po zakończeniu działań wojennych P. pozostał w Jerozolimie. Nadal otaczał opieką Polaków zarówno w Izraelu, jak i w Jordanii, a przez krótki czas również w innych państwach arabskich. Zajmował się także polskimi pielgrzymami. Zdołał odbudować jako polskie sanktuarium narodowe III i IV Stację Drogi Krzyżowej Chrystusa w Jerozolimie. Przy III Stacji zorganizował w r. 1955 muzeum biblijno-archeologiczne z ok. dziesięciu tysięcy eksponatów. Zgromadził w nim również polskie pamiątki, głównie z okresu drugiej wojny światowej, m.in. polonica wydane na obczyźnie oraz dzieła artystów polskich. W r. 1963 został szambelanem papieskim, a w r. 1965 prałatem domowym. Zmarł 21 XI 1973 w Jerozolimie i został pochowany na cmentarzu na Górze Syjon. Był odznaczony m.in. Komandorią Orderu Polonia Restituta oraz orderami brytyjskimi i arabskimi.
[Grajnert J. P.], Ks. J. P. G., Ks. Stefan Pietruszka, „Kron. Diec. Włocławskiej” 1975 nr 1–3 s. 67–8; Lewandowski B., Dwudziestopięciolecie pracy ks. Pietruszki, tamże 1965 nr 10 s. 237–8; Librowski S., Materiały do dziejów Diecezji Włocławskiej czasu wojny 1939–1945, „Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne” T. 38: 1979 s. 245–6; Literatura polska na obczyźnie 1940–1960, Londyn 1965 II; Pobyt ks. biskupa W. Rubina w Libanie i w Ziemi Świętej, „Duszpasterz Polski Za Granicą” (Rzym) 1974 s. 206–7; Podlewski S., Wierni Bogu i Ojczyźnie, W. 1971 s. 194–6; Roubicek M., Echo of the Bugle, Jerusalem 1975 s. 68; Ś. p. ks. prałat Stefan Pietruszka-Jabłonowski, „Duszpasterz Pol. Za Granicą”, 1974 s. 215; Actes et documents du Saint Siège relatifs à la seconde guerre mondiale, Città del Vaticano 1967 III; Górska W., Peregrynacje ks. Kanonika Pietruszki z Włocławka do Ziemi Świętej, „WTK” 1960 nr 38 s. 3, 11; Schematyzm Kościoła rzymsko-katolickiego w Rzeczypospolitej Polskiej, Kr. [1925]; Wojna R., Szkice arabskie, W. 1964 s. 77; – „Kron. Diec. Kujawsko-Kaliskiej” (od 1926 „Kron. Diec. Włocławskiej”) 1922–39; – Kuria Diec. we Włocławku: Akta personalne P-i (fot.); – Pisemne i ustne informacje ks. Z. Młynarskiego z Łysowa z lutego 1979; Ustne informacje ks. J. P. Grajnerta z Włocławka z 27 IV 1979.
Anzelm J. Szteinke