Sendłak Stefan, pseud.: Stefan, Wielkosław, Kalinowski, Stary Mason (1889–1978), działacz socjalistyczny i związkowy. Ur. 15 XII we wsi Podtopole pod Zamościem, w rodzinie chłopskiej, był synem Stanisława i Marii z Najdów.
S. miał jedynie wykształcenie niepełne średnie. Dużą wiedzę zdobył drogą samokształcenia. W r. 1918 wstąpił w Zamościu do Polskiej Partii Socjalistycznej (PPS). Jesienią 1919 został aresztowany za udział w manifestacjach robotniczych w Zamościu, ale tłum uwolnił zatrzymanych. Od końca 1919 r. służył w 9. pp Legionów w Zamościu i brał udział w walkach na froncie wschodnim. Po zwolnieniu z wojska w r. 1922 wrócił do Zamościa i pracował m. in. w magistracie m. Zamościa, jako gospodarz łaźni miejskiej. Sprawował wiele funkcji społecznych, m. in. w l. 1926–39 był radnym miejskim Zamościa z ramienia PPS. Od r. 1922 był członkiem Zamojskiego Okręgowego Komitetu Robotniczego PPS, a w l. 1934–9 jego przewodniczącym. Był przewodniczącym Organizacji Młodzieży – Tow. Uniwersytetu Robotniczego w Zamościu, a od r. 1925 członkiem jej Komitetu Centralnego, członkiem Zarządu Tow. Uniw. Robotniczego, członkiem założycielem i członkiem zarządu robotniczej Spółdzielni «Robotnik», przewodniczącym koła Polskiego Związku Myśli Wolnej w Zamościu. Od r. 1930 był sekretarzem oddziału zamojskiego Związku Zawodowego Małorolnych RP. Na wszystkich odcinkach działalności społeczno-politycznej S. przejawiał wielką aktywność. Znane zwłaszcza były interwencje S-a w sprawie pacyfikacji przez władze strajkujących chłopów na Zamojszczyźnie w r. 1936 i protest przeciw niszczeniu cerkwi i nawracaniu siłą na katolicyzm chłopów w Hrubieszowskiem w r. 1939.
Jesienią 1939 S. został na kilka miesięcy wzięty w Zamościu przez wojska niemieckie jako zakładnik. W r. 1940, zagrożony aresztowaniem przez Gestapo, przeniósł się do Warszawy i tam wszedł w ścisły kontakt z konspiracyjną grupą «Barykada Wolności». Uczestniczył w zjeździe założycielskim organizacji Polskich Socjalistów (PS) w Warszawie w dn. 1 IX 1941. S. był organizatorem kolportażu prasy konspiracyjnej. Jeździł często na Zamojszczyznę, korzystając z fałszywych papierów pracownika spółdzielni «Łączność». Współpracował z wydziałem sabotażu PS na okręg lubelski, a potem z wydz. organizacyjnym Socjalistycznej Organizacji Bojowej (SOB). Jednocześnie działał jako redaktor i publicysta w konspiracyjnej prasie socjalistycznej, przez kilka miesięcy w r. 1942 w „Chłopskiej Sprawie”, a w l. 1943–4 w piśmie „Wieś i Miasto”. W r. 1943 przeszedł wraz z SOB do PPS – Wolność, Równość Niepodległość (WRN).
Największą aktywność przejawiał S. w akcji pomocy zagrożonej zagładą ludności żydowskiej. Już w r. 1941 zorganizował pomoc dla przebywających w obozie na ul. Lipowej w Lublinie jeńców Żydów z kampanii wrześniowej. Później założył Komitet Zamojsko-Lubelski Niesienia Pomocy Żydom, który włączył się następnie do ogólnopolskiej akcji pomocy kierowanej przez Radę Pomocy Żydom (RPŻ) o krypt. Żegota. Komitet Zamojsko-Lubelski miał 272 podopiecznych, z których zginęło tylko pięciu. Od lipca 1943 był S. kierownikiem referatu organizacyjno-prowincjonalnego RPŻ. Utrzymywał kontakt z obozami i skupiskami żydowskimi w Radomiu, Starachowicach, Skarżysku-Kamiennej, Kielcach, Piotrkowie, Częstochowie i w Białymstoku (zachowały się z tych wyjazdów jego raporty).
W powstaniu warszawskim 1944 r. S. wziął udział jako zastępca rejonowego delegata Rządu w rejonie III Warszawa Śródmieście-Północ. Działał głównie na odcinku pomocy społecznej wszelkiego rodzaju. Po kapitulacji Warszawy S. wyszedł wraz z ludnością cywilną i poprzez obóz w Pruszkowie dostał się do Bochni, a od listopada 1944 przebywał w Krakowie.
W r. 1945 wrócił S. do Warszawy. Wznowił działalność w ruchu socjalistycznym. Współpracował z pismem PPS „Chłopska Prawda”. Zdeklarowany zwolennik niepodległościowego nurtu w ruchu socjalistycznym, został w r. 1948 usunięty z PPS w ramach czystki przed tzw. zjednoczeniem partii robotniczych. Pracował następnie w różnych instytucjach społecznych i spółdzielczych do przejścia na emeryturę. S. znany był jako gawędziarz. Pozostawił dużo relacji i wspomnień, częściowo drukowanych. Relacje rękopiśmienne, znajdują się w Arch. Żydowskiego Instytutu Historycznego (nr 3802, 3973, 5376) oraz w AAN (oddz. 6, R 257). Z relacji drukowanych należy wymienić: wywiad w „Robotniku” z 21 V 1944, artykuły: Komitet Zamojsko-Lubelski niesienia pomocy Żydom (w: Bartoszewski W., Lewinówna Z., „Ten jest z ojczyzny mojej”), W powstaniu – bez broni („Tyg. Powsz.” 1964 nr 37 s. 2–3), późniejszy wariant w książce „Ludność cywilna w powstaniu warszawskim” (W. 1974 I cz. 2), relacje o Zamojskim Komitecie niesienia pomocy Żydom („Biul. ŻIH” 1968 nr 65–6), Na Zamojszczyźnie (w: „PPS w latach wojny i okupacji 1939–1945”. Księga wspomnień, W. 1995 II 265–8), Związek Zawodowy Małorolnych Rzeczypospolitej Polskiej (w: „P.P.S. wspomnienia z lat 1918–1939”, W. 1987). Zmarł 2 VIII 1978 w Warszawie.
S. rodziny nie założył.
Arczyński M., Balcerak W., Kryptonim „Żegota”, W. 1979; Dunin-Wąsowicz K., Polski ruch socjalistyczny 1939–1945, W. 1993; Lewandowska S., Kryptonim „Legalizacja” 1939–1945, W. 1984; taż; Prasa okupowanej Warszawy 1939–1944, W. 1992; Mulak J., Polska lewica socjalistyczna 1939–1944, W. 1990; Prekerowa T., Konspiracyjna Rada Pomocy Żydom w Warszawie 1942–1945, W. 1982; – Bartoszewski W., Lewinówna Z., Ten jest z Ojczyzny mojej, Wyd. rozszerzone Kr. 1969; Dzieci Holokaustu mówią, W. 1993; Ludność cywilna w powstaniu warszawskim, W. 1974 I cz. 2, II, III; P.P.S. wspomnienia z lat 1918–1939, W. 1987; – B. Ossol.: rkp. 14299/2 (Dobrosław Wachowski ze wspomnień o Stefanie Sendłaku); – Informacje AP m. Zamościa z 29 VII 1993.
Krzysztof Dunin-Wąsowicz