Loret Sydon Maciej (1880–1949), historyk, dyplomata. Pochodził z hugonockiej rodziny francuskiej, która, już jako katolicka, z końcem XVIII w. przybyła z Austrii do Galicji. Ur. 7 VI w Medyce w pow. przemyskim, był synem Sydona Karola (1848–1911), inżyniera komunikacji, budowniczego linii kolejowych w Galicji, i Eugenii z Górnikiewiczów, bratem Adama (zob.). L. uczył się w szkole podstawowej i w gimnazjum w Jaśle, gdzie otrzymał w r. 1899 świadectwo dojrzałości. W latach następnych kształcił się na Uniw. Lwow. Studiował historię, zajmując się szczególnie historią dyplomatyczną w epoce nowożytnej, m. in. pod kierunkiem prof. Szymona Askenazego, i stał się później jednym z najwybitniejszych uczniów jego «szkoły». Uzupełniał studia za granicą, m. in. w r. 1902/3 na uniwersytecie we Fryburgu. W r. 1904 uzyskał stopień doktora na Uniw. Lwow., na podstawie rozprawy o Napoleonie i Polsce, pt. Między Jeną a Tylżą, 1806–1807 (W. 1902, Seria: Monografie w Zakresie Dziejów Nowożytnych, wyd. przez Sz. Askenazego), opartej na archiwalnych materiałach wiedeńskich i drezdeńskich. Pierwsza praca naukowa L-a, przyjęta przychylnie przez krytykę, wykazała zdolności autora do syntetycznego ujmowania problemu.
Jesienią t. r. L. rozpoczął pracę w szkolnictwie średnim, początkowo jako zastępca nauczyciela, od r. 1907 jako rzeczywisty nauczyciel, a w r. 1912 otrzymał tytuł profesora. Uczył m. in. w II Gimnazjum we Lwowie, III Gimnazjum w Krakowie, IV Gimnazjum we Lwowie. W l. 1905–6 i 1909/10–1912/3 L. wyjeżdżał na dłuższe badania archiwalne do Rzymu jako stypendysta Komisji Historycznej Akademii Umiejętności, wchodząc w skład tzw. Ekspedycji Rzymskiej. W archiwach watykańskich badał politykę kościelną Rosji w 2. poł. XVIII w. i historię Kościoła w Polsce porozbiorowej. Owocem tych poszukiwań była, poprzedzona licznymi artykułami i rozprawami, pionierska dla tej problematyki monografia Kościół katolicki a Katarzyna II, 1772–1784 (Kr.–W. 1910, Monografie w Zakresie Dziejów Nowożytnych), a także późniejsze rozprawy, jak Zamach na Stanisława Augusta w świetle źródeł watykańskich („Bibl. Warsz.” 1911 t. 1), Kościół Katolicki w początku panowania Aleksandra I (1801–1815) (tamże, 1913 t. 2), Watykan a Polska (1815–1832) (tamże t. 2), Kwestia legalności bytu OO. Jezuitów na Białej Rusi po zniesieniu Zakonu w r. 1773 („Kwart. Hist.” 1912) i in. Prace L-a z historii Kościoła zyskały mu wśród kolegów miano «eminencji» (M. Kukiel).
Obok działalności naukowej L. kierował od r. 1911 w Rzymie polską agencją prasową założoną przez Radę Narodową w Galicji dla propagowania na tamtejszym terenie sprawy polskiej. Wszedł wówczas w kontakt ze światem politycznym, dziennikarskim i naukowym Włoch. Wybuch pierwszej wojny światowej zastał go w Rzymie. W okresie poprzedzającym wojnę i podczas niej ogłosił sam lub zainspirował opublikowanie różnych artykułów i broszur w języku włoskim w sprawie polskiej oraz wydawał pismo „Agenzia Polacca di Stampa”. Związał się też w tym czasie z masonerią, będąc jednym z założycieli w r. 1916 loży «Polonia» we Włoszech. W czasie wojny rozwijał akcję na rzecz niepodległości Polski wśród parlamentarzystów włoskich i we włoskim ministerstwie spraw zagranicznych. W r. 1916 rzymskie biuro prasowe zostało podporządkowane Centralnej Agencji Polskiej, kierowanej przez Narodową Demokrację, z chwilą zaś powstania w r. 1917 Komitetu Narodowego Polskiego (KNP) w Paryżu L. pełnił funkcje doradcze przy przedstawicielu KNP w Rzymie Konstantym Skirmuncie. Dzięki zabiegom L-a, Skirmunta i J. Zamorskiego uzyskano zgodę rządu włoskiego na werbowanie jeńców polskich znajdujących się we Włoszech do armii polskiej we Francji. W l. 1915–9 L. był też delegatem na Włochy Sienkiewiczowskiego Komitetu Generalnego Pomocy dla Ofiar Wojny w Polsce. Po wyjeździe Skirmunta z początkiem 1919 r. na Konferencję Pokojową do Paryża L. zastępował go w Rzymie, starając się o poparcie Włoch dla Polski na Konferencji.
W r. 1919 L. został mianowany radcą poselstwa polskiego przy Stolicy Apostolskiej, a w 1920 radcą poselstwa polskiego przy Kwirynale, przy czym w okresie od 20 IX 1921 do 4 IV 1922 (po wyjeździe Skirmunta) kierował placówką jako chargé d’affaires ad interim. W r. 1925 otrzymał przeniesienie do Aten, w charakterze chargé d’affaires, lecz stanowiska tego nie przyjął i ostatecznie 26 I 1926 został zwolniony ze służby dyplomatycznej. W zwolnieniu go odegrały rolę przyczyny natury raczej osobistej, gdyż uchodził za człowieka trudnego we współpracy. Przebywał nadal w Rzymie jako delegat Min. Wyznań Rel. i Oświecenia Publ. Po usunięciu go z tego stanowiska na polecenie J. Becka w r. 1928 L. pozostał w Rzymie na stałe. Prowadził przez pewien czas przedsiębiorstwo węglowe, a przede wszystkim poświęcił się pracy naukowej.
W jego twórczości z tych lat dają się wytyczyć dwie generalne linie zainteresowań: polityczne i kulturalne związki Rzymu z Polską oraz nowożytna plastyka włoska, w pierwszym rzędzie działalność malarzy polskich w Rzymie. Szczególną predylekcją obdarzał wiek XVIII i w obrębie tego właśnie stulecia miał trwałe osiągnięcia. Problemowi stosunku Rzymu do Polski za Stanisława Augusta poświęcił nie wydaną książkę. Ogłosił z niej tylko dwa fragmenty Rzym a Polska w początku panowania Stanisława Augusta oraz Watykan a Polska w dobie rozbiorów (1772–1795) („Przegl. Współcz.” 1927, 1934). Poruszał w nich i sprawy drażliwe (np. niechętne stanowisko Stolicy Apostolskiej do Konstytucji 3 maja), a czynił to zawsze obiektywnie, kompetentnie, w oparciu o podstawę źródłową solidną, lecz nieco jednostronną (nie znał zbyt dobrze materiałów krajowych). Sprawom artystycznym poświęcił wiele drobniejszych rozpraw i artykułów zamieszczanych w pismach krajowych („Przegląd Współczesny”, „Przegląd Powszechny”, „Tygodnik Ilustrowany”, „Tęcza”, „Sprawozdania PAU”, „Dawna Sztuka” i in.). Nieliczne publikacje źródłowe poświęcone sztuce włoskiej ukazały się w fachowych periodykach włoskich, np. o architekcie Raguzzinim („Bolletino d’Arte” 1934), o architekcie Juvara („La Critica d’Arte” 1936) i in. Najcenniejsze są jednak poszukiwania źródłowe dotyczące artystów polskich studiujących i pracujących w Rzymie: architektów, malarzy Szymona Czechowicza i Franciszka Smuglewicza, przede wszystkim zaś Tadeusza Kuntzego, którego L. faktycznie odkrył i wprowadził do literatury naukowej. Studia te zebrał w wydanej po włosku niewielkiej książce Gli artisti Polacchi a Roma nel Settecento (Milano–Roma 1929). Szkice te znacznie rozwinął i rozbudował w swoim głównym dziele Życie polskie w Rzymie w XVIII w. (Roma 1930), w którym przedstawił środowisko polskie w Rzymie oraz dyplomatów, artystów, pielgrzymów i podróżników tam przebywających. Obie publikacje wywołały szeroki oddźwięk w prasie polskiej i włoskiej. L. sympatyzował w tym czasie z włoskim faszyzmem, o czym świadczy książka Italia współczesna (Rzym 1932), jak również przedmowa do książeczki zawierającej myśli Benito Mussoliniego, pt. Wartości ducha (Kat. b. r.).
Po wybuchu drugiej wojny światowej L. został ponownie powołany do służby dyplomatycznej przez gen. W. Sikorskiego jako attaché kulturalny z tytułem ministra pełnomocnego przy Watykanie (15 X 1939 – 15 VI 1940). W czasie wojny, wykorzystując swoje liczne znajomości włoskie, prowadził żywą akcję propagandową na rzecz Polski. Informował również Watykan o zbrodniach popełnianych przez Niemcy hitlerowskie na ludności polskiej. W październiku 1944 rząd Mikołajczyka polecił L-owi nawiązanie stosunków z rządem włoskim. Z początkiem 1945 r. został, jako przeciwnik orientacji antyradzieckiej rządu londyńskiego i gen. W. Andersa, usunięty ze stanowiska attaché kulturalnego z tytułem ministra pełnomocnego przy Kwirynale. W r. 1945 został wybrany członkiem korespondentem Polskiej Akademii Umiejętności.
W ciągu 45-letniej pracy naukowej L. ogłosił prócz wymienionych książek ogółem kilkadziesiąt rozpraw i artykułów z zakresu historii dyplomatycznej, historii kultury i sztuki. Zgromadził także obszerne archiwum dotyczące starań w sprawie polskiej oraz tworzenia wojska polskiego w czasie pierwszej wojny. W Rzymie był wśród naukowców polskich tam przyjeżdżających postacią popularną. «W stosunkach rzymskich, zwłaszcza w polityce Watykanu, orientował się doskonale. Znał ludzi i fakty, mówił o nich chętnie do tych, którzy zdobyli jego zaufanie» (M. Żywczyński).
Zmarł 5 II 1949 w Rzymie. Z małżeństwa zawartego w r. 1905 z Władysławą z Zapolskich pozostawił troje dzieci: syna Tadeusza, prawnika, córkę Jadwigę, historyczkę sztuki, oraz syna Romana; wszyscy mieszkają we Włoszech.
Bersano-Begey M. i M., La Polonia in Italia. Saggio Bibliografico 1799–1948, Torino 1949; Lewak–Więckowska, Zbiory B. Rap. Katalog, II; Polska służba zagraniczna po 1 września 1939 r., Londyn 1954 s. 68–9; Rocznik Służby Zagranicznej R. P., 1936 s. 131; – Chajn L., Dramat Struga-Wolnomularza, „Polityka” 1971 nr 47; Civis, Hitler, Watykan i Polska, „Życie Warsz.” 1953 nr 285; Dutkiewicz J., Szymon Askenazy i jego szkoła, W. 1958 s. 190, 193, 202, 206, 208, 214–5, 221–2; Kipa E., Studia i szkice historyczne, Wr.–W. 1959; Leczyk M., Komitet Narodowy Polski a Ententa i Stany Zjednoczone 1917–1919, W. 1966; Rederowa D., Ze studiów nad kontaktami Akademii Umiejętności z nauką obcą. Ekspedycja Rzymska (1886–1918), „Roczn. B. PAN w Kr.” 1958 s. 240–1, 247; Żywczyński M., M. L. (7 VI 1880 – 5 II 1949), „Kwart. Hist.” 1949 s. 332–4; – Drohojowski J., Wspomnienia dyplomatyczne, Kr. 1969; „Dzien. Urzęd. MSZ RP” 1920 nr 1 s. 34, 1922 s. 4, 1923 s. 106, 1924 s. 136, 1925 s. 10, 1926 s. 23; Hof- und Staats-Handbuch der Osterreichisch-Ungarischen Monarchie, 1910–6; Kukiel M., Ze wspomnień o Adamie Skałkowskim i Henryku Mościckim, „Wiadomości” 1954 nr 414 (fot. zbiorowa); Seyda M., Polska na przełomie dziejów. Fakty i dokumenty, P.–W. 1927–31 I–II; Szematyzmy Król. Galicji, 1905–14; Z raportów ambasadorskich Wieniawy Długoszowskiego, Oprac. J. Chudek, W. 1957 s. 53, 95; – „Roczn. AU” 1904/5 s. 95, 1905/6 s. 81–2, 1906/7 s. 91, 1909/10 s. 92, 1910/1 s. 94–5, 1911/2 s. 91, 1912/3 s. 94, 1913/4 s. 30, 34, 1939–45 s. XXXIII, 1947–52 s. 126; – B. Jag.: rkp. 36/60 (Skirmunt K., Moje wspomnienia) s. 34, 36, 42–3, 52, 60, 62, 69; Listy L-a m. in. w: B. Ossol.: rkp. 6217, 7042, 7948, 8004, B. Narod.: rkp. 2726; – Materiały nadesłane przez córkę Jadwigę Loret (fotokopie «curriculum vitae», dokumentów osobistych z fotografiami, liczne recenzje z prasy polskiej i włoskiej); – Informacje M. Żywczyńskiego, H. Barycza.
Alina Szklarska-Lohmannowa