Rybacki Szczepan, pseud.: Góralski, Jędrzej, Malik, Stefan Nadzieja, Roman Tulajewicz, K. Wojciechowski, krypt. ++, nazwisko używane w ZSRR: Józef Maciejewski (1887–1937?), murarz, działacz związkowy i komunistyczny. Ur. 2 VIII w Warszawie, był synem Józefa, kowala fabryki Lilpopa, i Marianny z Pawliszewskich.
W r. 1903 ukończył R. 3 klasy szkoły miejskiej (dalsze wykształcenie uzupełniał jako samouk). W r. 1904 został praktykantem murarskim na budowie. Od 18 V 1906 był członkiem Socjaldemokracji Król. Pol. i Litwy (SDKPiL), działał w zarządzie dzielnicy partyjnej Powązki w Warszawie oraz w Socjaldemokratycznym Związku Zawodowym Robotników Przemysłu Budowlanego. Aresztowany 23 II 1908 przy ul. Puławskiej w Warszawie wraz z 18 innymi uczestnikami międzydzielnicowej (stołecznej) konferencji SDKPiL, skazany został 1 XII t. r. przez Warszawski Wojskowy Sąd Okręgowy na 4 lata katorgi, zamienionej następnie na wieczne zesłanie. Dn. 19 I 1909 wysłano go w drogę nad Angarę. W nocy z 21 na 22 VIII 1912 zbiegł z zesłania. Dn. 21 IX przybył do Warszawy, 29 IX znalazł się w Krakowie. W dn. 24 XI przyjechał do Drezna. Od 27 XI 1912 do 26 II 1913 pracował jako pomocnik montera w Niederseidlitz pod Dreznem, od 26 IV do 17 VI 1913 w szlifierni granitu w Lohmen (Saksonia), od 15 VII do 31 X 1913 w fabryce maszyn Hirzela w Lipsku.
Dn. 1 XI 1913 powrócił R. do Królestwa i podjął działalność w łódzkiej organizacji SDKPiL. Opowiedział się wówczas po stronie frakcji «zarządowców» (przeciwną jej frakcję określano jako «rozłamowców»). Już 7 XII 1913 został aresztowany. Po wyjściu władz rosyjskich z Łodzi został 13 VIII 1914 uwolniony z więzienia przez Główny Komitet Obywatelski. Od sierpnia 1915 ponownie czynny w Warszawie, był R. członkiem Komitetu Warszawskiego SDKPiL («zarządowców»). Dn. 29 X 1915 wszedł do Rady Związków Zawodowych m. Warszawy, kierowanej przez SDKPiL. Wielokrotnie występował z odczytami w związkach. Od 10 XII reprezentował Radę w Komisji Organizacyjnej Inspekcji Pracy. Na przełomie 1915 i 1916 r. działał w Robotniczym Stowarzyszeniu Spożywców «Samopomoc». Wtedy także dał się poznać po raz pierwszy jako publicysta. Pisywał do „Przeglądu Porannego” i „Przeglądu Wieczornego” (pod krypt. + +) Został też redaktorem wydawanego od 3 VI 1916 legalnego tygodnika SDKPiL „Nasza Sprawa”. Już 22 VI został aresztowany na zebraniu redakcji (pismo ukazywało się do 4 XI 1916 z nazwiskiem R-ego jako redaktora). R. został zesłany do obozu jeńców cywilnych w Havelbergu pod Poczdamem. Zwolniony w wyniku amnestii, powrócił stamtąd do Warszawy 7 XI 1917. W momencie zjednoczenia obu frakcji SDKPiL (listopad 1916), wszedł do Komitetu Warszawskiego zjednoczonej partii. Latem 1918 pojechał do Zagłębia Dąbrowskiego, gdzie pod pseud. Malik prowadził działalność jako sekretarz Komitetu Dąbrowskiego SDKPiL. Prawdopodobnie redagował też półlegalny miejscowy organ partyjny „Nasza Sprawa” (4 numery w maju–grudniu 1918). Był współorganizatorem i jednym z trzech przewodniczących utworzonej 8 XI 1918 Rady Delegatów Robotniczych Okręgu Dąbrowskiego.
Dn. 16 XII 1918 wziął R. udział w obradującym w Warszawie zjeździe założycielskim Komunistycznej Partii Robotniczej Polski (KPRP), został członkiem jej Komitetu Centralnego (KC). Ponownie wybrano go do KC KPRP na II Konferencji KPRP w lutym 1921 i III Konferencji KPRP 13 IV 1922. Choć 21 XII 1918 wszedł do pierwszego Komitetu Okręgowego KPRP Zagłębia Dąbrowskiego, już od 29 XII działał w Warszawie. Dn. 7 IV 1919 na zjeździe Związku Zawodowego Robotników i Robotnic Przemysłu Budowlanego został przewodniczącym jego Zarządu Głównego (ponownie był wybierany na przewodniczącego związku na zjazdach 19 IV 1920 i 3 IV 1921). Po połączeniu socjalistycznych i komunistycznych związków zawodowych został 13 VII 1919 wiceprzewodniczącym zjednoczonej Komisji Centralnej Związków Zawodowych (KCZZ) i był nim do I Kongresu klasowych związków zawodowych (tj. do 14 V 1920). Był głównym mówcą z ramienia KPRP na kongresie robotników rolnych 25–26 VIII 1919. Wchodził do Centralnego Wydz. Zawodowego KPRP, koordynującego pracę partii w ruchu zawodowym oraz działał w Centralnym Wydz. Rolnym. Współredagował pismo KPRP dla wsi „Gromada”. Był autorem dwóch broszur wydanych w Warszawie (pod pseud. Stefan Nadzieja) w r. 1919 O bolszewikach oraz Prawda o komunistach, a także współautorem anonimowo wydanej innej broszury Rozmowa Macieja z Jędrzejem (2 wyd. w r. 1919, 3 wyd. w r. 1920, 2 wyd. w r. 1921). W związku z udziałem w organizowaniu powszechnego strajku robotników rolnych został 18 X 1919 aresztowany i więziony do 19 IV 1920. Na I Kongresie Związków Zawodowych (14–16 V 1920) został wybrany do Wydz. Wykonawczego (prezydium) KCZZ, lecz wraz z dwoma innymi komunistami odmówił przyjęcia mandatu, motywując to niesprawiedliwą, ich zdaniem, zasadą rozdziału mandatów w kierownictwie KCZZ. Pozbawiło to komunistów wpływu na to kierownictwo. R. współdziałał z Uniwersytetem Ludowym w Warszawie, legalną placówką komunistyczną; kierował przez pewien czas Centralnym Wydz. Kulturalno-Oświatowym KPRP. Wysłany do Moskwy, był zarówno członkiem delegacji KPRP na III Kongres Międzynarodówki Komunistycznej (22 VI – 12 VII 1921), gdzie występował w komisji do spraw taktyki Komunistycznej Partii (bolszewików) Rosji, jak też był wysoce aktywnym uczestnikiem założycielskiego kongresu Czerwonej Międzynarodówki Związków Zawodowych tzw. Profinternu (3–14 VII 1921).
W okresie przygotowań do wyborów do Sejmu i Senatu RP wszedł R. w sierpniu 1922 do utworzonego wówczas przez KPRP legalnego Związku Proletariatu Miast i Wsi (ZPMiW); był wiceprzewodniczącym i skarbnikiem Centralnego Komitetu Wyborczego ZPMiW. Wydawał też legalne pismo Związku pt. „Proletariat” (od 27 IX do 1 X 1922 ukazały się trzy numery). Do Sejmu RP kandydował R. z listy Związku (nr 5) okręgu 21: pow. będziński i został wybrany jako jeden z dwóch posłów komunistycznych w kraju. R. zrzekł się mandatu poselskiego na korzyść Stanisława Łańcuckiego, po to, by doprowadzić do zwolnienia Łańcuckiego z więzienia. Łańcucki wszedł jako poseł na jego miejsce. Dn. 13 XI został R. aresztowany w Warszawie za swą działalność w czasie kampanii wyborczej, lecz już 19 XI zwolniono go za kaucją 50 tys. marek polskich. W czasie wyborów do Rady Kasy Chorych w Warszawie 4 i 11 II 1923 R. został wybrany do Rady z ramienia lewicy. Jego autorstwa była wydana anonimowo broszura Kasa Chorych m. Warszawy (W. 1922).
Z uwagi na represje wobec organizacji związkowych, w których działał (Rada Związków Zawodowych m. Warszawy została zamknięta 4 I 1923, związek budowlanych – 28 IV t. r.) – R. przeszedł do nielegalnej pracy partyjnej. Wyjechał do Moskwy na posiedzenie III Plenum Komitetu Wykonawczego Międzynarodówki Komunistycznej (12–23 VI 1923). Być może, że wziął udział w III Sesji Centralnej Rady Profinternu (25 VI – 2 VII 1923). Należał do czołowych publicystów wydawanego w Krakowie na przełomie l. 1923 i 1924 legalnego pisma komunistycznego dla wsi „Pług”. On też pod pseud. S. Malik opracował dwie broszury: Chłop i Robotnik – Razem! (Kr. 1923) oraz Chłop potęgą jest! (Kr. 1924), które ukazały się jako dodatek do „Pługa”. Jesienią 1923 wyjechał na obradujący w Bołszewie pod Moskwą (19 IX – 2 X) II Zjazd KPRP. Na zjeździe zabierał głos kilkakrotnie; wybrano go na zastępcę członka KC KPRP (był nim do stycznia 1925). Po powrocie do kraju został 26 I 1924 aresztowany w Warszawie i osadzony w więzieniu mokotowskim. Dn. 23 IV t. r. zwolniono go za kaucją 900 tys. marek polskich. Jeszcze przed grożącą mu rozprawą sądową, wyjechał w październiku 1924 przez ZSRR i Niemcy do Paryża. Tu redagował tygodnik komunistyczny dla emigracji polskiej „Emigrant”. Uczestniczył w obradującym od 14 I do 7 II 1925 pod Moskwą III Zjeździe Komunistycznej Partii Polski (KPP, taką nazwę przyjęła wówczas KPRP) jako reprezentant komunistów polskich we Francji. Na zjeździe uznał, że za błędy popełnione przez działający do lipca 1924 KC KPRP ponoszą odpowiedzialność nie tylko Maria Koszutska i Adolf Warski, lecz cały Komitet Centralny. Z Francji przeniósł się do ZSRR – za zgodą KC KPP – we wrześniu 1925. Pod nazwiskiem Maciejewski został przyjęty do Wszechzwiązkowej Komunistycznej Partii (bolszewików) (WKP) ze stażem od r. 1906. Początkowo pracował R. w Komitecie Moskiewskim WKP(b). Wziął udział w obradującej pod Moskwą IV Konferencji KPP (24 XI – 23 XII 1925), lecz głosu nie zabierał. Od początku r. 1926 do wiosny 1927 redagował wydawany w Kijowie po polsku organ Komunistycznej Partii (bolszewików) Ukrainy „Sierp”. Następnie był instruktorem KC Związku Zawodowego Robotników Rolnych i Leśnych ZSRR. Odtąd R., jeden z najwybitniejszych polskich działaczy komunistycznych robotników, coraz mniej był czynny w polskim ruchu, odsuwany odeń ze względu na swe związki z mniej dogmatyczną frakcją «większościowców» w KPP; jeden z jego ostatnich znanych polskich artykułów ukazał się w moskiewskiej „Myśli Bolszewickiej” (1928 nr 2 s. 8–12) Dziesięć lat walki, w którym oceniał działalność KPP. W tej sytuacji wciągnął się do działalności związkowej (wśród robotników rolnych) i gospodarczej w ZSRR. Po ukończeniu w r. 1929 kursu dla dyrektorów gospodarstw rolnych (sowchozów) wyjechał do północnego Kazachstanu, gdzie zorganizował sowchoz czystowski. Od r. 1932 kierował sowchozem «Metallist» w obwodzie dniepropietrowskim. W r. 1935 wrócił do Moskwy, gdzie był kolejno kierownikiem wydz. mechanizacji Komisariatu Ludowego Sowchozów ZSRR i pracownikiem redakcji polskiej dzieł Lenina. Od wiosny 1936 był organizatorem stacji maszynowo-traktorowych w obwodzie tulskim. W okresie represji stalinowskich zwróconych przeciwko Polakom w sierpniu 1937 został aresztowany w Tule i rozstrzelany. W r. 1956 został pośmiertnie zrehabilitowany.
Faktyczną żoną R-ego była od r. 1918 Rozalia Brun (zob. Rybacka Rozalia); małżeństwo pozostało bezdzietne.
Malaja enciklopedija po meždunarodnomu profdviženiju, Moskva 1927; W. Enc. Powsz. (PWN); – Gadomski B., Związek Zawodowy Robotników i Robotnic Przemysłu Budowlanego (1918–1923), „Biul. Biura Hist. CRZZ” 1962 nr 1; Iwański G., Powstanie i działalność Związku Proletariatu Miast i Wsi 1922–1925, W. 1974; Kochański A., Czerwona Międzynarodówka Związków Zawodowych (Profintern) 1920–1937, W. 1985; Kołodziej E., Komunistyczna Partia Robotnicza Polski w ruchu zawodowym 1918–1923, W. 1978; Malinowski H., Program i polityka rolna Komunistycznej Partii Robotniczej Polski 1918–1923, W. 1964; Orzechowski I., Kochański A., Zarys dziejów ruchu zawodowego w Królestwie Polskim (1905–1918), W. 1964; Radlak B., SDKPiL w latach 1914–1917, W. 1967; Ruch zawodowy w Polsce. Zarys dziejów, W. 1980 II cz. 1; Świetlikowa F., Komunistyczna Partia Robotnicza Polski 1918–1923, W. 1968; – Bobińska H., Towarzysz Szczepan, „Trybuna” (Piotrogród) 1918 nr 21, 23; IV Konferencja KPP. Protokoły obrad i uchwały, W. 1972 I; Dąbrowski W., Wspomnienia z lat 1900–1918, „Z pola walki” 1958 nr 2; II Zjazd Komunistycznej Partii Robotniczej Polski 19 IX – 2 X 1923. Protokoły obrad i uchwały, W. 1968 (fot.); Dwuletnie prace KCZZ, W. 1922; Jabłonowski R., Wspomnienia 1905–1928, W. 1962; Lenowicz A., Na II Zjeździe KPRP, „Z pola walki” 1958 nr 2; Sprawozdanie Komisji Centralnej Klasowych Związków Zawodowych w Polsce 1918–1920, L. 1920; Sprawozdanie z I Kongresu Klasowych Związków Zawodowych w Polsce, W. 1920; III Zjazd KPP, W. 1925; Wierni sprawie, Kat. 1968; – „Arch. Ruchu Robotn.” T. 1: 1973, T. 8: 1982, T. 9: 1984; „Czerwony Sztandar” 1908 nr 164; „Internationale Presse-Korrespondenz” (Berlin) 1922 nr 42 s. 314, nr 61 s. 479–80; „Kur. Warsz.” 1908 nr 335 wyd. poranne; „Nasza Sprawa”, W. 1916; „Przegl. Poranny” 1916 nr 22, 43; „Robotnik Budowlany” (W.) 1919–21; „Z pola walki” 1976 nr 2; – AAN: Oddział VI (Arch. Lewicy Pol.) teczka osobowa 5089, 158/I-3/1 s. 44–46, 2 s. 416–421, 158/I-3/18 s. 97–98, 424/XX/1636–1637; AGAD: GGW 3656 (108140) nr 255 k. 5, GGW 4069 (108559) k. 1–5, 7, PWIS 7950; AP m. Warszawy: Warsz. Rząd Gub. Wydz. Więz. Ref. 2 1908/552, WGZŻ 2696 k. 26, 2808.
Aleksander Kochański