Syrkus Szymon Piotr (do r. 1927 Szyja) (1893–1964), architekt.
Ur. 24 IV w Warszawie (niekiedy jako miejsce ur. podawał Grodno), był synem Maurycego (czasem podawał, że Marcina), właściciela niewielkiego zakładu przewozowego, oraz Józefy z Krügerów (Krygierów), zamordowanej w getcie warszawskim w r. 1942. Miał siostrę Stefanię, zamężną Goldberg, która zginęła w r. 1944 w powstaniu warszawskim.
S. ukończył w r. 1912 gimnazjum realne w Warszawie przy ul. Jezuickiej. Następnie studiował architekturę na politechnikach: w Wiedniu, Grazu (1912–14) i Rydze. Naukę w Rydze przerwał z powodu służby wojskowej w armii rosyjskiej, którą odbył jako technik-saper przy budowie linii kolejowej Tuapse–Nowosenaki na Kaukazie. Z powodu pierwszej wojny światowej został ewakuowany z Politechn. Ryską w r. 1915 do Moskwy; współpracował tam z Aleksandrem Lednickim, Stanisławem Noakowskim i Michałem Kaczorowskim oraz uczestniczył w inwentaryzacji wywiezionych do Rosji zabytków sztuki polskiej.
W r. 1918 wrócił S. do kraju i w sierpniu t.r. został przyjęty na Wydz. Architektury Politechn. Warsz. Wkrótce potem przeniósł się na ASP do Krakowa; studiował malarstwo u Józefa Mehoffera i Wojciecha Weissa oraz architekturę u Józefa Gałęzowskiego i Adolfa Szyszko-Bohusza. Uczestniczył w prowadzonych przez Szyszko-Bohusza pracach archeologicznych na Wawelu, odbył też zastępczą służbę wojskową jako technik w szpitalu. Od r. 1920 należał w Krakowie do Niezalegalizowanego Klubu Futurystów «Pod Katarynką», założonego przez Brunona Jasieńskiego, Stanisława Młodożeńca i Tytusa Czyżewskiego. Pod koniec t.r. wrócił na Politechn. Warsz. i na pierwszym warszawskim tzw. poezowieczorze 9 II 1921 wygłosił przemówienie o architekturze. W r. 1922 krótko należał do grupy Formistów «F9». T.r. uzyskał dyplom architekta, po czym wyjechał za granicę. Praktykował w Berlinie (m.in. w l. 1922–3 budując dekoracje i malując plakaty w atelier filmowym Universum-Film Aktiengesellschaft <UFA>) oraz Paryżu (najdłużej pod kierunkiem prof. Académie des Beaux Arts, Gustawa Umdenstocka). W l. 1923–4 uczestniczył w projektowaniu dworców i budynków kolejowych w Indochinach. Znał biegle języki: rosyjski, francuski, niemiecki i angielski.
W grudniu 1924 wrócił S. do Warszawy i niebawem podjął pracę w atelier architekta Henryka Gaya; pracował m.in. przy projekcie i realizacji gmachu Kasy Chorych przy ul. Wolskiej. W r. 1925 otworzył własną pracownię architektoniczną. T.r. opublikował artykuł Architektoniczne podstawy budownictwa mieszkaniowego („Odbudowa Kraju” 1925 nr 2), w którym wobec zacofania i braku mieszkań proponował uprzemysłowienie budownictwa. Poszukiwanie nowych form architektury chciał powiązać z nowymi prądami w sztukach plastycznych; postawa ta zbliżyła go do Heleny Eliasberg (zob. Syrkus Helena) i w r. 1925 zatrudnił ją w swej pracowni. We współpracy z Henrykiem Oderfeldem i Edwardem Seydenbeutlem zaprojektował i zrealizował w r. 1925 Główny Dom Schronienia dla Starców w Warszawie przy ul. Karolkowej, odznaczający się funkcjonalnością i prostotą. Z Oderfeldem i Stefanem Sordellim z Turynu współpracował przy projekcie rozbudowy Fabryki Sztucznego Jedwabiu w Tomaszowie Maz. (realizacja w l. 1925–6, z zastosowaniem konstrukcji żelazobetonowej). Wraz z Grzegorzem Sigalinem zaprojektował i zrealizował w tym okresie fabrykę przetworów mlecznych w Warszawie. Od r. 1925 należał do awangardowej grupy «Blok»; wykonane przez niego, Mieczysława Szczukę i Teresę Żarnowerównę projekty domów i mieszkań eksponowano, m.in. obok prac Le Corbusiera, na Pierwszej Międzynarodowej Wystawie Architektury Nowoczesnej w warszawskiej Zachęcie (27 II – 25 III 1926). Po rozłamie w «Bloku» był S., obok Bohdana Lacherta, inicjatorem utworzonej t.r. grupy «Praesens», skupiającej architektów, malarzy i rzeźbiarzy, propagujących funkcjonalizm i odwołujących się m.in. do osiągnięć Le Corbusiera, Jacobusa Johannesa Ouda i Kazimierza Malewicza. Stał się ideologiem «Praesensu», zwłaszcza w dziedzinie architektury: w czasopiśmie grupy pt. „Praesens” (wyszły dwa numery, był członkiem redakcji drugiego) zamieścił dwa obszerne artykuły programowe: Preliminarz architektury i Tempo architektury. Określił w nich architekturę jako «sztukę operowania przestrzenią i czasem», natomiast od strony praktycznej opowiadał się nadal za uprzemysłowieniem wykonawstwa, a także za standaryzacją mieszkań, zastosowaniem urządzeń technicznych do mycia, sprzątania i przyrządzania posiłków; proponował składane meble, szafy w ścianie, nową konstrukcję szafek kuchennych.
W r. 1927 w Kościele rzymskokatolickim przyjął S. chrzest wraz z używanym już w czasie studiów imieniem Szymon. Dn. 24 IX t.r. w Krynkach, w kościele św. Anny, poślubił Helenę Eliasberg; odtąd większość prac i publikacji podpisywał wspólnie z nią. Jednym z pierwszych ich dzieł był wczesnofunkcjonalistyczny gmach Kasy Chorych w Kutnie (1928–9). Uczestnicząc w Międzynarodowym Konkursie na Pałac Ligi Narodów w Genewie, przedstawił S. w r. 1927 projekt opracowany razem z Oderfeldem. Po konkursie zaproszono go do udziału w pracach Międzynarodowych Kongresów Architektury Nowoczesnej (CIAM). Na wystawie International Theatre Exposition w Nowym Jorku eksponował t.r. sporządzoną przez siebie makietę teatru i wziął udział w dyskusji zorganizowanej w związku z wystawą. Podsumowaniem tych zainteresowań stał się projekt teatru symultanicznego na trzy tysiące widzów, opracowany na zlecenie władz Warszawy wspólnie z Andrzejem Pronaszką i przy współpracy Zygmunta Leskiego, a omówiony przez S-a w artykule O teatrze symultanicznym („Praesens” nr 2). Opierając się na koncepcji «teatru totalnego» W. Gropiusa i E. Piscatora, zaproponował S. wprowadzenie dwóch scen: stałej i ruchomej (okalającej widownię), co umożliwiało nowoczesną inscenizację widowisk. Makietę pokazano w sierpniu 1929 w salach redutowych Teatru Wielkiego w Warszawie w związku z wystawą „Ku uczczeniu setnej rocznicy zgonu Wojciecha Bogusławskiego”. W pewnym stopniu S. nawiązał do tej koncepcji w r. 1932 w Warszawskiej Spółdzielni Mieszkaniowej (WSM) na Żoliborzu, tworząc salę teatralną o ruchomej podłodze, złożoną z kilkudziesięciu zapadni, pozwalających na uzyskiwanie sceny w dowolnym miejscu lub kilku scen, na których akcja mogła odbywać się kolejno lub jednocześnie. Salę tę wykorzystał utworzony t.r. zespół Teatru im. Stefana Żeromskiego; S. przygotowywał dla niego scenografie, m.in. do sztuki „Dzień październikowy” G. Kaisara (1932, w reż. Ireny Solskiej) oraz (wspólnie z żoną) do reportażu scenicznego B. Blume’a „Boston” (1933, w reż. Michała Brandta).
W r. 1929 zrealizowano, zaprojektowany przez S-a i nagrodzony wcześniej w konkursie, funkcjonalistyczny Pawilon Nawozów Sztucznych na Powszechną Wystawę Krajową w Poznaniu; składał się on z hali wystawowej i trzydziestometrowej wieży o konstrukcji stalowej (statykę opracował Stanisław Hempel, wnętrze Helena Syrkus). Na II Zjeździe CIAM w Bazylei (2 II t.r.) wybrano S-a do Komitetu dla Realizacji Problemów Architektury Współczesnej (CIRPAC; jego członkiem był do rozwiązania CIAM w r. 1956); grupa «Praesens» została sekcją polską CIAM. Odtąd S. ułatwiał polskim architektom udział w wystawach towarzyszących Kongresom CIAM.
W r. 1930 został S. członkiem honorowym Belgijskiego Tow. Urbanistycznego. T.r. sprowadził do Warszawy wystawę „Mieszkanie najmniejsze”: prezentowano na niej m.in. projekty Le Corbusiera, Ouda i Gropiusa oraz sprzęty do małych mieszkań, w tym metalowe meble firmy «Konrad Jarnuszkiewicz i S-ka» (m.in. podnoszone łóżka wg projektu S-a i jego żony), zastosowane następnie w r. 1931 w małym sanatorium w Konstancinie; meble ze stali i rur projektował też S. samodzielnie dla warszawskiej Fabryki Mebli Żelaznych J. Neufeldta. Podczas III Kongresu w Brukseli (listopad 1930) wygłosił z okazji wystawy „Dni mieszkania najmniejszego” referat przygotowany wspólnie z członkami grupy «Praesens», a traktujący o warunkach mieszkaniowych w Polsce; przedstawił w nim projekt warszawskiego Rakowca, pierwszego w Polsce osiedla o zabudowie liniowej. Wspólnie z żoną zrealizował następnie, wzorowane na pracach Le Corbusiera, jedno- i wielorodzinne modernistyczne domy mieszkalne: w Skolimowie (1931) Konstancinie (1932), Warszawie (przy ul. Walecznych 12 i Jaworzyńskiej 6, oba w r. 1937) oraz Sosnówce koło Pińska (dom drewniany, 1933–4). Zainteresowany społecznymi zadaniami architektury, prezentował swe poglądy w artykułach, m.in. Fabrykacja osiedli („Architektura i Budownictwo” 1928 nr 8) oraz Nowe konstrukcje i materiały – nowa architektura („Praktyczna Wiedza Przem.” 1931 nr 5).Wraz z zespołem opracował w r. 1930 nowatorski projekt Warszawa funkcjonalna. Ujęcie kwestii urbanistycznych oparto na założeniu, że kształtowanie osiedli i dzielnic mieszkaniowych musi być związane z planem całego regionu; myślenie takie pozostawało pod wpływem anglosaskich teorii «jednostki sąsiedzkiej» i «miast ogrodów», urbanistycznych pomysłów Le Corbusiera oraz koncepcji osadniczych architektów sowieckich. S. utrzymywał kontakty z architektami europejskimi o orientacji lewicowej; podczas pobytów w Warszawie pracujący w ZSRR architekci szwajcarscy i niemieccy (H. Meyer, H. Schmidt i E. May) zatrzymywali się najczęściej w jego mieszkaniu. Jesienią 1932 uczestniczył w zjeździe stow. Leva Fronta w Pradze, wygłaszając referat o społecznych zadaniach architekta. Sympatyzował z Komunistyczną Partią Polski i ściśle współpracował z partyjną komórką architektów. Na IV Kongresie CIAM (sierpień 1933) pracował w Komisji Prasowej oraz był czynny w grupie czołowych urbanistów, formułujących uchwaloną wówczas tzw. Kartę Ateńską (dotyczyła projektowania nowoczesnego miasta). Należał do wąskiego grona osób określających program CIAM. Razem z żoną był w r. 1933 twórcą polskiej ekspozycji na Wystawie Architektury Współczesnej w Paryżu.
Przedstawione (wspólnie z Janem Chmielewskim) na zjeździe delegatów CIRPAC w Londynie (1934) wspomniane opracowanie S-a Warszawa funkcjonalna, przyjęto jako metodyczną podstawę do analogicznych opracowań przez poszczególne narodowe grupy CIAM. S. aktywnie uczestniczył w kolejnych zjazdach delegatów i Kongresach CIAM, m.in. wpłynął na przyjęcie tematu wiodącego („Mieszkanie i wczasy – miasto i wieś”) na V Kongres w Paryżu i był na nim (czerwiec–lipiec 1937) jednym z trzech głównych referentów. Uczestniczył t.r. w konferencjach organizowanych przez centralę wschodnioeuropejskich sekcji CIAM. W l. 1935–9 Tow. Osiedli Robotniczych wybudowało wg projektu obojga Syrkusów tanie szeregowe domy w Łodzi (166 segmentów w dzielnicach Stoki i Marysin) oraz Grudziądzu (77 segmentów). Ze wspólnych projektów konkursowych budynki Kas Chorych w Drohobyczu i Częstochowie zdobyły pierwsze nagrody, a gmach Związku Polskiego Nauczycielstwa Szkół Powszechnych w Warszawie z r. 1930, premiowano zakupem. Syrkusowie położyli duże zasługi przy budowie osiedla na Rakowcu w Warszawie; projekt osiedla, o wyraźnym wpływie nowatorskich koncepcji E. Maya, Gropiusa i Le Corbusiera, został przez nich zmodernizowany na podstawie ankiety przeprowadzonej wśród mieszkańców starszych części osiedla. Od r. 1931 należał S. do Polskiego Tow. Reformy Mieszkaniowej. Był członkiem Stow. Architektów Polskich, działając m.in. w powołanej w r. 1932 Komisji do Walki z Bezrobociem, a po utworzeniu w r. 1934 Stow. Architektów RP (SARP), został jego wiceprezesem. W r. 1937 z powodu jego postawy politycznej usunięto go jednak z tej funkcji, a w r. 1939 wykluczono z SARP. Od r. 1937 był członkiem honorowym Royal Institute of British Architects, a od r.n. – członkiem Tow. Urbanistów Polskich. W sierpniu 1939, wraz z żoną oraz m.in. Stanisławem Tołwińskim i Marianem Spychalskim, uczestniczył w Międzynarodowym Kongresie Urbanistyczno-Osiedlowym w Sztokholmie.
Podczas okupacji niemieckiej przebywał S. w Warszawie; kierował powstałą w styczniu 1940 (zalegalizowaną pod koniec t.r.) Pracownią Architektoniczno-Urbanistyczną przy Warszawskiej Spółdzielni Mieszkaniowej (WSM) i Społecznym Przedsiębiorstwie Budowlanym. Sporządzała ona dokumentację techniczną oraz sprawowała nadzór nad odbudową osiedli na Rakowcu i Kole, skupiając architektów, ekonomistów, socjologów i społeczników o poglądach lewicowych. Wspólnie z żoną opracował wtedy S. teorię osiedla społecznego na tle dzielnicy, miasta i regionu, a w szerszym zespole prowadził studia nad generalnym planem Warszawy Socjalistycznej (większość projektów wykorzystano w pierwszych powojennych planach odbudowy i rozbudowy Warszawy). Po powstaniu na początku r. 1942 Polskiej Partii Robotniczej (PPR) współpracował z jej komórką na Żoliborzu, a przez kilka miesięcy t.r. także z Wydz. Informacyjnym Sztabu Głównego Gwardii Ludowej. Dn. 30 X został aresztowany przez Gestapo; osadzony na Pawiaku, znalazł się następnie w obozie koncentracyjnym Auschwitz. Uczestniczył w konspiracji obozowej. Ewakuowany w styczniu 1945 do Bawarii, przebywał w obozach Leonberg, Kaufering i Landsberg. Przewieziony do obozu w Mettenheim, doczekał tam 3 V t.r. wyzwolenia przez armię amerykańską. Był ciężko chory i pod nazwiskiem Piotr Rybiński leczył się przez pewien czas w Bawarii.
Dn. 1 VIII 1945 wrócił S. do Polski i niezwłocznie podjął pracę w Biurze Odbudowy Stolicy (BOS); został zastępcą kierownika ds. planowania przestrzennego oraz wszedł w skład Kolegium Zatwierdzającego przy Kierownictwie BOS. Również w sierpniu t.r., wprowadzony przez Spychalskiego i Jerzego Albrechta, wstąpił do powstałego przy BOS Koła PPR. W l. 1946–50 był wiceprezesem reaktywowanego po wojnie Polskiego Tow. Reformy Mieszkaniowej. Mając od kwietnia 1945 przywrócone członkostwo SARP, pełnił w nim krótko ponownie funkcję wiceprezesa, a do r. 1951 był członkiem jego Rady i Sądu Koleżeńskiego. Od r. 1945 należał do ZBoWiD. Od stycznia do maja 1946 przebywał w USA, towarzysząc prezentacjom wystawy fotograficznej „Warszawa znowu żyje”, przygotowanej pod kierunkiem żony. W marcu 1947 odwołano go ze stanowiska zastępcy kierownika BOS (wywołało to protesty architektów i urbanistów) i przeniesiono do WSM. Wspólnie z Lachertem, Stanisławem Lichotkiem, Witoldem Plapisem i Józefem Sigalinem założył wtedy Zjednoczone Pracownie Architektoniczne, które od września 1947 przejmowały wszelkie prace budowlane w WSM. W l. 1947–9 był resortowym członkiem Zarządu ds. Budownictwa Mieszkaniowego i razem z żoną kierował Pracownią Architektoniczno-Urbanistyczną przy WSM; odpowiadał za budowę i przekształcenia osiedli na Kole, Rakowcu i Ochocie. Zarysował wizję Warszawy jako zespołu dwustu jednostek podstawowych, podobnych do osiedla na Żoliborzu (Warszawa przyszłości, „Życie Osiedli WSM” 1947 nr 2). Koncepcję osiedla na Kole omówił w napisanych wspólnie z żoną artykułach: Przed budową II kolonii Osiedla WSM na Kole („Życie Osiedli WSM” 1947 nr 9) oraz Budowa II kolonii Osiedla WSM na Kole („Dom. Osiedle. Mieszkanie” 1947 nr 9–12). W l. 1947–9 pełnił funkcję rzeczoznawcy w Min. Odbudowy oraz Głównym Urzędzie Planowania Przestrzennego; był też członkiem Komisji Planowania Naczelnej Rady Odbudowy Warszawy. Razem z żoną zaprojektował i zrealizował w Warszawie zabudowy osi stanisławowskiej, śródmieścia Pragi i otoczenia Pałacu Kultury i Nauki, a także odbudowy Gazowni Miejskiej, Poselstwa Belgijskiego przy ul. Słonecznej, domu przy zbiegu ul. Pięknej i Al. Ujazdowskich oraz przebudowy teatru. Prace nad osiedlem na Kole kontynuował z żoną przez 1. półr. r. 1949 w Zakł. Osiedli Robotniczych, a następnie kolejno w Centralnym Biurze Projektowania Architektury i Budownictwa oraz Miastoprojekcie Stolica-Północ. Osiedle Koło zrealizowano w l. 1948–51; jego strukturę funkcjonalno-przestrzenną wyznaczały dwa prostopadłe ciągi piesze, z kameralnym placem na przecięciu. Południowozachodnią część osiedla wybudowano w nowej, propagowanej przez oboje Syrkusów, technologii z prefabrykatów pianobetonowych produkowanych na miejscu. We wrześniu 1952 otwarto tam przedszkole i szkołę przy ul. Obozowej, a także szkołę u zbiegu ulic Suchej i Nowowiejskiej – wszystkie z bloków pianobetonu. W l. 1949–51 budowano równocześnie, zaprojektowane przez Syrkusów, osiedle Praga I; wbrew ich woli, jedynie w części budynków zastosowano tam elementy prefabrykowane produkowane na miejscu.
Na warszawskiej Krajowej Partyjnej Naradzie Architektów (20–21 VI 1949) prace S-a i jego żony zostały poddane ostrej krytyce przez Jana Minorskiego i Natana Borowskiego. Dn. 5 X 1949 otrzymał S. stanowisko profesora nadzwycz. planowania i architektury miast na Wydz. Architektury Politechn. Warsz. Z ramienia Politechniki był t.r. opiekunem Klubu Racjonalizatorów Budownictwa. W l. 1949–51 sprawował na Wydz. Architektury funkcję I sekretarza Oddziałowej Organizacji Partyjnej Pracowników Naukowych. W r. 1950 przebywał z delegacją SARP w ZSRR. Pracując z żoną nad budownictwem wielkopłytowym i typizacją, zajmował się tymi zagadnieniami również w Inst. Urbanistyki i Architektury, gdzie w l. 1949–52 kierował Zakł. Problematyki Socjalnej w Architekturze; po jego likwidacji kontynuował działalność w Centralnym Biurze Projektowania Architektury i Budownictwa, a potem jako generalny projektant w Pracowni A VIII Miastoprojektu Stolica-Północ. Zaczął w tym czasie zatracać przedwojenną awangardowość i coraz częściej nawiązywał do wzorów radzieckich, używając równocześnie w swych publikacjach języka ideologicznego. «Za poradą akademików radzieckich» przygotował z żoną w październiku 1950 Materiały do organizacji Akademii Architektury, Instytutów Naukowo-Badawczych oraz Pracowni Twórczo-Badawczych; atakowały one polskich architektów za «niedostateczne opanowanie metody marksizmu-leninizmu» i «formalizm w urbanistyce», postulowały utworzenie Akad. Architektury lub Wydz. Architektury Akad. Nauk na wzór Akad. Architektury ZSRR, były pełne przykładów rozwiązań radzieckich oraz cytatów z prac W. Lenina, J. Stalina i Bolesława Bieruta. Syrkusowie z entuzjazmem podchodzili do budowy w Warszawie Pałacu Kultury i Nauki; głosili, że «socjalistyczna rekonstrukcja Moskwy jest i będzie wzorem dla socjalistycznej rekonstrukcji Warszawy» (H. Syrkus i S. Syrkus, Uwagi o założeniach programowych Warszawy, „Biul. Inst. Urban. i Architektury” 1952 nr 3). Również ideologizacja nauk technicznych wywoływała aprobatę S-a (S. Syrkus, I. Malecki, Zagadnienie walki ideologicznej w naukach technicznych, „Życie Nauki” 1951 nr 3). S. przewodniczył Sekcji Postępu Technicznego w Budownictwie w Komitecie Nagród Państw. Od jesieni 1950 do poł. r. 1951 brał udział w przygotowaniach do I Kongresu Nauki Polskiej (1951). Był na nim przewodniczącym Podsekcji Architektury i Urbanistyki Sekcji Nauk Technicznych, a referat zbiorczy podsekcji opracował wspólnie z żoną; razem z nią napisał też Materiały do organizacji Akademii Architektury. Od r. 1951 należał do Komisji Urbanistyki i Architektury przy Naczelnym Architekcie Warszawy.
Dn. 1 VI 1955 został S. mianowany profesorem nadzwycz. projektowania i kompozycji architektonicznych. Na Politechn. Warsz. kierował Katedrą i Zakł. Architektury i Planowania Miast. Jako dydaktyk podkreślał konieczność wspólnego myślenia kategoriami urbanistyki i architektury oraz, jak zawsze, kładł nacisk na powiązanie osiedli mieszkaniowych z rozplanowaniem dzielnic, miast i regionów. Za zasługi w pracy organizacyjnej i dydaktycznej otrzymał w r. 1955, wraz z żoną, nagrodę Ministra Szkolnictwa Wyższego. Odchodząc stopniowo od kanonów sztuki zideologizowanej, na Ogólnopolskiej Naradzie Architektów w marcu 1956 mówił o «swobodnym, wielokierunkowym rozwoju myśli twórczej, ścieraniu się różnych poglądów na formy architektury, kształtowaniu się różnych szkół architektonicznych». W r. 1960 w Warszawie na wystawie „Politechnika Warszawska – Gospodarce Narodowej” zaprezentowano nowe projekty obojga Syrkusów. Wspólnie z żoną opublikował artykuł Aktualny kierunek rozwoju kształcenia młodych architektów na Wydziale Architektury Politechniki Warszawskiej, „Życie Szkoły Wyższej” 1962 nr 3). W styczniu 1963 władze Wydz. Architektury wystąpiły z wnioskiem o nadanie S-owi tytułu profesora zwycz. Dn. 30 IX t.r. przeszedł na emeryturę, otrzymując rentę specjalną. Przedwojenny projekt teatru symultanicznego przypomniał w napisanym z żoną artykule O teatrze symultanicznym („Pam. Teatr.” 1964 z. 1–2). Zmarł 8 VI 1964 w Warszawie, został pochowany na cmentarzu Powązkowskim, dawnym Wojskowym (kw. C2–XI–6). Był odznaczony Medalem Wolności i Zwycięstwa, Złotą Odznaką «Odbudowy Warszawy» (1946), Medalem 10-lecia Polski Ludowej (1955), Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski (1956), Złotą Odznaką «Za zasługi dla Warszawy» oraz Złotą Odznaką Honorową m. stoł. Warszawy (1960).
Małżeństwo S-a z Heleną Eliasberg było bezdzietne.
W r. 1978 międzynarodowy miesięcznik poświęcony architekturze i urbanistyce „Parametro” (nr 70) opublikował w języku włoskim przekład opracowania S-a i Chmielewskiego Warszawa funkcjonalna wraz z komentarzem żony.
Bibliografia publikacji pracowników Politechniki Warszawskiej 1944–1974, W. 1977 cz. 3 s. 368; Enc. Warszawy (1994); Łoza, Czy wiesz, kto to jest?; Thieme–Becker, Lexikon d. Künstler, XXXII; – Antologia polskiego futuryzmu i nowej sztuki, Oprac. Z. Jarosiński, Wr. 1978 s. XLVI; Biegański P., U źródeł architektury współczesnej, W. 1972; Drozdowski M. M., Warszawa w latach 1914–1939, W. 1990; Dunin-Wąsowicz K., Warszawa w latach 1939–1945, W. 1984; Dziesięciolecie Politechniki Warszawskiej w Polsce Ludowej 1945–1955, Red. H. Śmigielski, W. 1956 s. 104, 167; Goldzamt E., Urbanistyka krajów socjalistycznych. Problemy społeczne, W. 1971; Goldzamt E., Szwidkowski O., Kultura urbanistyczna krajów socjalistycznych, W.–Moskwa 1987; Górski J., Dyskusje o odbudowie Warszawy w latach 1945–1946, w: Warszawa Stolica Polski Ludowej, W. 1970 z. 1 s. 125–7; Heyman Ł., Nowy Żoliborz 1918–1939. Architektura-urbanistyka, Wr. 1976; Kaczorowski M., Początki odbudowy kraju i stolicy 1944–1949, W. 1980 s. 161; Kączkowska A., Biuro Odbudowy Stolicy, w: Warszawa Stolica Polski Ludowej, W. 1970 z. 1; Knapp Z., Aglomeracja warszawska. Ocena studiów i projektów rozwoju przestrzennego, W.–Ł. 1986; Kochanowski J. i in., Zbudować Warszawę piękną… O nowy krajobraz stolicy (1944–1956), W. 2003; Konkurs B.G.K. na typy domów mieszkalnych, „Architektura i Budownictwo” 1934 nr 2 s. 38; Krakowski P., Recepcja Bauhausu w architekturze polskiej dwudziestolecia międzywojennego, w: Sztuka XX wieku, W. 1971; Krassowski W., Z zagadnień architektury warszawskiej dwudziestolecia międzywojennego, tamże; Lachert B., Szymon Syrkus i jego dzieło 1893–1964, „Architektura” 1964 nr 10 (fot.); Leśniakowska M., Architektura w Warszawie, W. 1998; Majewski J. S., Markiewicz T., Warszawa nie odbudowana, W. 1998; Malisz B., W poszukiwaniu przyszłego kształtu Warszawy, „Kron. Warszawy” 1974 nr 3; Minorski J., Polska nowatorska myśl architektoniczna w latach 1918–1939, W. 1970; tenże, Postulaty i koncepcje urbanistyczne i architektoniczne w Polsce w ostatnim pięcioleciu przed drugą wojną światową, 1934, „Mater. i studia. Międzyuczelniany Zakł. Podstawowych Problemów Architektury, Urban. i Budownictwa. S. IV. Zagadnienia społeczno-gospodarcze w kształtowaniu przestrzennym” 1965 z. 4 s. 10–18; tenże, Warunki społeczno-gospodarcze i tendencje rozwoju myśli architektonicznej w Polsce w latach 1926, tamże 1963 z. 1 s. 120–6; Mumford L., Warszawa żyje, w: Warszawa Stolica Polski Ludowej, W. 1972 z. 2 s. 333; Mycek T., Spotkania z mistrzami: portrety 63 architektów polskich, W. 1998 (rys.); Niemojewski L., Organizacja budownictwa mieszkaniowego, „Architektura i Budownictwo” 1926 nr 10–11 s. 42–3; Olszewski A. K., Nowa forma w architekturze polskiej 1900–1925, Wr. 1967; O polską architekturę socjalistyczną. Materiały z Krajowej Partyjnej Narady Architektów odbytej w dniu 20–21 VI 1949 roku w Warszawie, W. 1950 s. 65–6, 72–4, 76, 83, 88, 141, 161–4; Pawłowski K. K., Kierunki rozwoju urbanistyki polskiej okresu międzywojennego a ewolucja osiedla mieszkaniowego, w: Sztuka XX wieku, W. 1971; Piłatowicz J., Poglądy Heleny i Szymona Syrkusów na architekturę w latach 1925–1956, „Kwart. Nauki i Techn.” 2009 nr 3–4 s. 125–62; Politechnika Warszawska 1915–1925, Red. L. Staniewicz, W. 1925; Pol. życie artyst. w l. 1915–39; Syrkus H., Ku idei osiedla społecznego 1925–1975, W. 1976; taż, Losy „Warszawy Funkcjonalnej” Jana Chmielewskiego i Szymona Syrkusa, w: Początki planowania przestrzennego w Polsce, „Studia i Mater. do Teorii i Hist. Architektury i Urban.” T. 15: 1979 s. 117–23; taż, Społeczne cele urbanizacji. Człowiek i środowisko, W. 1984; Szymański J. A., Warszawska Spółdzielnia Mieszkaniowa 1921–1970. Zarys dziejów, W. 1989; Topińska Z., Żoliborskie obietnice. O wychowawczym środowisku WSM, W. 1984 s. 115; Towarzystwo Urbanistów Polskich 1923–1963, W. 1963 s. 98, 116; Warszawska Szkoła Architektury 1915–1965. 50 lat Wydziału Architektury Politechniki Warszawskiej, W. 1967 s. 95–6, 101–3, 252–3; Wisłocka I., Awangardowa architektura polska 1918–1939, W. 1968; taż, Dom i miasto jutra, W. 1971; Wolanowska B., Architektura Powszechnej Wystawy Krajowej w Poznaniu w roku 1929, „Roczn. Hist. Sztuki” T. 11: 1976 s. 204–6; Z zagadnień plastyki polskiej w latach 1918–1939, Red. J. Starzyński, Wr. 1963; Żoliborz wczoraj, dziś, jutro, W. 1970; – Fragmenty stuletniej historii 1899–1999. W stulecie organizacji warszawskich architektów. Relacje, wspomnienia, refleksje, W. 2000; toż, Ludzie, fakty, wydarzenia, W. 2001; Tołwiński S., Wspomnienia 1885–1939, W. 1970; Wykaz zmarłych profesorów Politechniki Warszawskiej, W. 1987; – Nekrologi z r. 1964: „Express Wieczorny” nr 141, „Trybuna Ludu” nr 160, 161, „Życie Warszawy” nr 140–142; – AAN: Kartoteka działaczy ruchu robotn., sygn. 15170; AP m. stoł. W.: Inwentarz archiwalny BOS (1935) 1945–50 (1951), Oprac. A. Kączkowska, W. 1972 s. 3, 6, 10, 16, 35 (mszp.); Arch. PAN: Mater. Stanisława Tołwińskiego, sygn. III–185 jedn. 372, 385, 391, 397 (Karłowicz R., Problemy mieszkalnictwa i struktura zasobów mieszkaniowych, W. 1962 s. 12, 37); Arch. Politechn. Warsz.: sygn. 1394; Muz. Architektury we Wr.: Mater. przekazane przez Helenę Syrkus; Muz. Politechn. Warsz.: Teczka osobowa S-a (fot.); Politechn. Warsz.: Sekretariat, sygn. 3066, Wydz. Architektury, mater. dot. Syrkusów; – Informacje Marty Ciesielskiej z Ośrodka Dok. i Badań Korczakianum w W.
Józef Piłatowicz