Samelson (Sainelsohn) Szymon (1814–1881), adwokat, polityk, działacz społeczny. Ur. w sierpniu w Warszawie, pochodził z zamożnej rodziny żydowskiej. Jego dziadek był lekarzem króla Stanisława Augusta Poniatowskiego, ojciec Maurycy – bankierem, przemysłowcem, właścicielem kopalni w Olkuszu i wsi Górka Szlachecka (pow. chrzanowski). Ojciec S-a dorobił się zakupując całą produkcję cynku z hut skarbowych i następnie sprzedając go na rynkach Król. Pol. i Prus. Ogromny majątek wniosła mu także żona (ślub 28 X 1813) Ludwika Rebeka Zbytkower, córka Szmula Zbytkowera, legendarnego bogacza warszawskiego, 1. v. żona Izaaka Jakuba Flattau, warszawskiego kupca i bankiera.
S. uczęszczał w l. 1824–30 do Gimnazjum św. Anny w Krakowie, gdzie złożył egzamin dojrzałości. Następnie w l. 1830–4 studiował prawo na UJ. Kontynuował studia w Berlinie (1835–6) pod kierunkiem F. C. de Savigny’ego i E. Gansa. Po powrocie do Krakowa na podstawie rozprawy pt. De jure fisci secundum leges Romanas, Regni Poloniae atque Liberae Civitatis Cracoviensis (Kr. 1837) otrzymał 16 II 1837 doktorat prawa. S. «trzymał się wiary ojca» (Kazimierz Girtler), lecz uważał się za Żyda-Polaka, był zwolennikiem asymilacji i wkrótce stał się czołowym reprezentantem tego kierunku w Galicji. Propagował używanie języka polskiego przez Żydów, a dla podkreślenia swojej postawy w czasie wszelkich uroczystości narodowych występował w kontuszu i z karabelą. Gospodarował w Górce Szlacheckiej, ale szczęścia do interesów nie miał. Działalność polityczną rozpoczął w r. 1848. W marcu t. r. został członkiem Komitetu Narodowego Krakowskiego i wszedł w skład delegacji lwowsko-krakowskiej udającej się do Wiednia (11 IV), celem przedstawienia postulatów politycznych i narodowych. Z początkiem maja 1848 wyjechał do Paryża w nieudanej misji do rządu francuskiego w sprawie ustalenia wspólnego działania. Po dłuższym pobycie we Francji w r. 1849 powrócił do Krakowa i pracował w Sądzie Krajowym w charakterze aplikanta do r. 1855. Ożenił się wówczas bogato, wziął posag, domy i parcele. Swój majątek sprzedał i dość późno, bo w r. 1858, jako jeden z pierwszych Żydów w Krakowie otworzył kancelarię adwokacką. Szybko zyskał sobie popularność i liczną klientelę.
W r. 1861 S. kandydował na posła do Sejmu Krajowego. Na zebraniach przedwyborczych zapewniał, że będzie walczył o równouprawnienie Żydów i samorząd kraju. Wybrany z miasta Krakowa, pod względem liczby otrzymanych głosów zajął trzecie miejsce po Antonim Helclu i Leonie Skorupce. W listopadzie 1861 wszedł S. w skład delegacji udającej się do Wiednia w sprawie statutu gminnego dla Krakowa i innych ułatwień administracyjnych. Osiągnięto wówczas jedynie złagodzenie przepisów fortyfikacyjnych.
W sejmie wszedł S. w skład komisji statutowej oraz petycyjnej. Jako poseł konsekwentnie domagał się przywrócenia praw miejskich, wprowadzenia instytucji kredytowych do miast (1863), walczył o uchwalenie statutu dla Krakowa i równouprawnienie języka polskiego. Dn. 16 II 1866 w czasie dyskusji nad statutem dla Krakowa wystąpił w sejmie ze znakomitą mową, w której domagał się zagwarantowania pełnego równouprawnienia Żydów. Jemu to zawdzięczano, że w statucie dla miasta Krakowa nie zostały wprowadzone ograniczenia dotyczące liczby radnych Izraelitów, jak to uchwalono w statucie dla Lwowa. Reprezentując interesy Krakowa zabierał głos w sejmie w sprawach: przyznania zasiłku dla Tow. Naukowego Krakowskiego, odzyskania majątku UJ oraz stypendiów dla słuchaczy krakowskiej uczelni. Zgłosił także petycję o subwencje dla krakowskiego teatru. Dn. 19 I 1866 podpisał wniosek o podwyższenie liczby posłów miejskich.
W czasie dyskusji nad projektem statutu dla Lwowa zdecydowanie opowiedział się S. przeciw ograniczeniu praw Żydów. Domagał się udzielenia wydatnej pomocy dla ludności Galicji cierpiącej głód z powodu nieurodzaju w r. 1865. Ponadto wystąpił w sejmie z wnioskiem, aby nowo wybudowane domy były na pewien czas zwalniane od podatków (1866), domagał się uregulowania propinacji oraz wprowadzenia w Galicji sędziów pokoju. Głosował także za przyznaniem środków na publikację wydawnictwa źródłowego „Akta grodzkie i ziemskie”. Umiarkowany i ostrożny polityk, na terenie sejmu skłaniał się do orientacji demokratycznej reprezentowanej przez Franciszka Smolkę i Floriana Ziemiałkowskiego. Nieczęsto zabierał głos, ale zawsze przemawiał poważnie i rzeczowo. Popierany przez prezydenta Józefa Dietla został ponownie wybrany do sejmu w r. 1867 z Krakowa; wchodził w skład komisji weryfikacyjnej, edukacyjnej, został zastępcą przewodniczącego komisji petycyjnej i nadal pracował w komisji statutowej.
Równocześnie zyskiwał sobie S. coraz większe uznanie w Krakowie. W r. 1865 wszedł w skład Komitetu Żydowskiego i przy okazji dyskusji nad ordynacją wyborczą do Rady Miejskiej domagał się równouprawnienia Żydów oraz zastąpienia kahału przez grono dwudziestu radnych żydowskich stanowiących 1/5 ogółu Rady. Dn. 1 VIII 1866 został radnym m. Krakowa i, wybierany w następnych kadencjach, sprawował ten urząd aż do śmierci. W Radzie był członkiem Wydziału do spraw izraelickich, a gdy w r. 1870 utworzona została w Krakowie Rada Wyznaniowa Żydowska został 3 II pierwszym z wyboru jej przełożonym i był nim do końca życia. Jako radny brał m. in. udział w przygotowywaniu uroczystości związanych z ponownym pogrzebem Kazimierza Wielkiego w r. 1869 – należał do honorowej straży porządkowej i był tzw. mistrzem obrzędu.
Gorący patriota, o poglądach liberalno-demokratycznych, popierał S. bliskie jego ideologii wydawnictwa. Wspólnie z Ignacym Lipczyńskim wydawał dziennik polityczny „Wiek” (16 II – 10 VII 1864), głoszący program obrony zasad swobody narodowej i równouprawnienia wszystkich stanów oraz narodowości. Od marca 1868 był S. członkiem komitetu powstałego z inicjatywy Adama Sapiehy, przygotowującego zbieranie kapitału na wydawanie dziennika politycznego. Pełnił w nim funkcje skarbnika, radcy prawnego i współwłaściciela. Wraz z Sapiehą, Mieczysławem Dzieduszyckim i Ludwikiem Gumplowiczem podpisał S. list otwarty ogłaszający rozpoczęcie wydawania dziennika „Kraj” (ukazywał się w l. 1869–74), na który wyłożył 5 tys. guldenów. Dziennik ten, mający aspiracje do zasięgu ogólnopolskiego, przeciwstawiał się konserwatywnemu „Czasowi”. Z inicjatywy „Kraju” powstało 25 XII 1869 w Krakowie stowarzyszenie pn. Koło Polityczne o poglądach narodowych i demokratycznych, którego prezesem został S. Na jego wniosek zwołano we Lwowie (8–9 VI 1870) zjazd polityczny mający charakter przedwyborczej narady różnych kierunków politycznych. Ograniczył się jednak do wysunięcia żądań bardziej demokratycznej ordynacji wyborczej. W r. 1870 przepadł S. w wyborach do Sejmu Krajowego, a Koło Polityczne przestało istnieć w połowie r. 1871. Gdy wysunięto wówczas kandydaturę S-a do parlamentu wiedeńskiego, proponując mu udział w bloku żydowsko-ruskim, odmówił, wychodząc z założenia, że należy wprowadzić więcej kandydatów polskich do Rady Państwa.
W Krakowie prowadził S. szeroką działalność filantropijną, chętny do ofiar, wspierał ubogich Żydów i katolików. Brał udział w organizowaniu w Krakowie i Lwowie zlotów Polaków ze Śląska Cieszyńskiego i Poznania. Od r. 1872 był członkiem, od r. 1877 zastępcą przewodniczącego Rady Szkolnej Okręgowej, a od r. 1873 członkiem Wydz. Kasy Oszczędności w Krakowie. W l. 1873–4 był wiceprezesem Izby Adwokackiej w Krakowie. S. zmarł 9 VI 1881 w Krakowie, został pochowany na cmentarzu Żydowskim (12 VI). W jego pogrzebie wziął udział prezydent Krakowa i członkowie Rady Miejskiej, prezes AU, profesorowie UJ, adwokaci i liczni mieszkańcy.
Ożeniony z Reginą Loewenstein (?) (ur. 1820 w Bydgoszczy), S. potomstwa nie pozostawił.
Estreicher w. XIX; Suligowski, Bibliogr. prawnicza; Österr. Biogr. Lexikon, Lf. 45; Słown. adwokatów, I (fot., bibliogr.); Więckowska, Zbiory batignolskie, III; Nowolecki A., Wykaz ulic, placów, kościołów i domów miasta Krakowa i Podgórza, Kr. 1880 s. 52; – Buszko J., Uroczystości kazimierzowskie na Wawelu w roku 1869, Kr. 1970; Demel J., Stosunki gospodarcze i społeczne Krakowa w latach 1853–1866, Wr.–Kr. 1958; Gollenhofer J., Rewolucja krakowska 1848 roku, Kr. 1908 s. 49; Homola I., Kuria inteligencji w krakowskiej Radzie Miejskiej (1866–1914), w: Inteligencja polska pod zaborami, W. 1978; Horn E., Posłowie żydowscy i problem żydowski w Galicyjskim Sejmie Krajowym w 1861 r., „Biul. ŻIH” 1989 nr 1 (149) s. 31–7, 39, 41; taż, Kwestia żydowska w obradach galicyjskiego Sejmu Krajowego pierwszej kadencji (1861–1866), w: Żydzi w Małopolsce, Przemyśl 1991 s. 173, 174, 176; Lechicki C., Krakowski „Kraj” (1869–1874), Wr. 1975; Leniek, Książka pamiątkowa Gimn. św. Anny; Reychman K., Szkice genealogiczne, W. 1936 s. 69; Staszel J., Dziennik Kazimierza Girtlera z r. 1858, „Roczn. B. PAN w Kr.” R. 25: 1980; Zdrada J., Galicyjskie wybory sejmowe i parlamentarne w latach 1861–1889, tamże R. 19: 1973; Żbikowski A., Starania Żydów krakowskich o odzyskanie autonomii gminnej na przełomie lat 60 i 70 XIX stulecia, „Biul. ŻIH” 1990 nr 2 (154) s. 57, 58, 60, 61, 73, 74, 76; – Andrzejewska A., Ze wspomnień rodzinnych, „Roczn. B. PAN w Kr.” R. 9: 1963; Girtler K., Opowiadania, Kr. 1971 I–II; Kapitan i dwie panny, Kr. 1980; Młocki A., Księga wspomnień, Paryż 1884 s. XLIX; Stenograficzne sprawozdania z posiedzeń sejmu galicyjskiego z l. 1861–9; Szematyzmy Król. Galicji za l. 1861–81; – „Czas” 1881 nr 132, 134; „Kłosy” 1881 nr 837 s. 21–2, 24 (fot.); „Kur. Warsz.” 1881 nr 130; „Tyg. Ilustr.” 1882 nr 339 s. 398; – AP w Kr.: Indeks zmarłych Żydów. Rok 1881 poz. 233, Spis ludności z r. 1870 I t. 3 poz. 334; Arch. UJ: sygn. S I-417 s. 205, 422, WP I-40; B. PAN w Kr.: rkp. 2159 t. 17.
Irena Homola Skąpska