Starkiewicz Szymon Tadeusz, pseud. Szymon Górka (1877–1962), lekarz pediatra, pionier kompleksowej rehabilitacji dzieci w Polsce, działacz społeczny.
Ur. 22 VIII w Warszawie w rodzinie nauczycieli szkół powszechnych, był synem Antoniego, z pochodzenia Litwina, i Leonii z Jundziłłów, wyznającej zakazany pod władzą Rosji obrządek unicki. Matka, chcąc uchronić syna przed wcieleniem do Cerkwi prawosławnej, wpisała go do księgi metrykalnej parafii rzymskokatolickiej w Będzinie dopiero rok po urodzeniu – stąd podawana czasem błędna data urodzenia S-a.
Do szkoły elementarnej uczęszczał S. w Będzinie, gimnazjum filologiczne ukończył ze srebrnym medalem w r. 1898 w Kielcach. W szkole był karany za czytanie zakazanych książek polskich. Studia medyczne rozpoczął na uniw. w Moskwie, jednak po roku przeniósł się na Wydz. Lekarski Cesarskiego Uniw. Warsz. Tu był współzałożycielem i członkiem organizacji studenckiej «Spójnia», będącej pod wpływem PPS. Na piątym roku studiów otrzymał złoty medal za pracę konkursową Wpływ leków na stan odruchów u żab. W r. 1904 uzyskał dyplom lekarza cum eximia laude, po czym podjął pracę jako lekarz wolno praktykujący w Siewierzu, a następnie w Myszkowie. Od r. 1905 pracował w Dąbrowie Górniczej jako lekarz szpitala św. Barbary Tow. Francusko-Włoskiego Dąbrowskich Kopalń Węgla i lekarz ambulatoriów kopalń «Paryż» i «Koszelew»; równocześnie specjalizował się z pediatrii w szpitalach Krakowa, Paryża, a zwłaszcza Łodzi pod kierunkiem Józefa Brudzińskiego. W Dąbrowie Górniczej rozwinął S. działalność społeczną. W r. 1905 założył, jako jedną z pierwszych w Polsce, «Kroplę Mleka» – punkt opieki społeczno-leczniczej nad dzieckiem. Był to początek szerokiej akcji pomocy dzieciom, połączonej z organizacją zarówno kolonii letnich, jak i pierwszego w Dąbrowie Górniczej oddziału dziecięcego w szpitalu św. Anny (prowadzonego przy współudziale matek zrzeszonych w Komitecie im. Elizy Orzeszkowej). S. prowadził popularne wykłady z pediatrii klinicznej i społecznej w Tow. Lekarskim Zagłębia Dąbrowskiego (TLZD) oraz z higieny w sosnowieckim oddziale Warszawskiego Tow. Higienicznego. Uczestniczył w ruchu oświatowym dla dorosłych, w ramach powstałego w r. 1906 w Dąbrowie Górniczej lokalnego komitetu warszawskiego Uniw. dla Wszystkich. Sympatyzował z ruchem PPS w Zagłębiu Dąbrowskim i udzielał pomocy członkom tej partii, w związku z czym policja rosyjska przeprowadziła rewizję w jego mieszkaniu i dochodzenie podczas dobowego aresztowania. W r. 1914 należał S. do Komitetu Organizacyjnego II Zjazdu Lekarzy Prowincjonalnych Król. Pol. w Lublinie. Został członkiem TLZD w Sosnowcu, w którym pełnił funkcje: sekretarza (1914), członka zarządu (1915) i wiceprzewodniczącego (1917). W l. 1917–19 był lekarzem w hutach cynku i w kopalni «Reden» Francusko-Rosyjskiego Tow. Górniczego w Dąbrowie Górniczej. Opublikował w tym okresie kilkanaście prac, głównie z zakresu fizjoterapii i chorób zakaźnych u dzieci, m.in. w łódzkim „Przeglądzie Lekarskim”, krakowskim „Przeglądzie Pediatrycznym” i poznańskich „Nowinach Lekarskich”. Z inicjatywy Brudzińskiego przetłumaczył z języka niemieckiego książkę B. Salgego „Zarys współczesnej nauki o chorobach dzieci” (W. 1918), nowoczesny podręcznik pediatrii, służący przez wiele lat w dydaktyce medycznej.
W listopadzie 1918 wysunięto kandydaturę S-a na ministra zdrowia w Tymczasowym Rządzie Ludowym Republiki Polskiej («rządzie lubelskim»). W l. 1919 i 1922 kandydował do I i II Sejmu RP – najpierw z listy Stronnictwa Niezawisłości Narodowej i Zjednoczenia Stronnictw Demokratycznych, potem z listy Unii Narodowo-Państwowej; zwalczany przez Narodową Demokrację, nie został wybrany. W l. 1919–21 był dyrektorem Dep. Opieki nad Dziećmi i Młodzieżą w Min. Zdrowia Publicznego; prowadził wówczas w skali ogólnopolskiej rozpoczętą już w Zagłębiu Dąbrowskim akcję propagandową na rzecz budowy w Busku Zdroju pierwszego w Polsce sanatorium dla dzieci chorych na gruźlicę pozapłucną; zdobyte fundusze umożliwiły niebawem zakup parceli na Żwirowej Górze we wsi Zbludowice koło Buska Zdroju. W l. 1921–3 był naczelnym lekarzem zakładu zdrojowego w Busku Zdroju i równocześnie kierował na zakupionych terenach budową sanatorium dziecięcego na 200 łóżek oraz pawilonów dla kolonii letnich. Aby zabezpieczyć finansowo sanatorium powołał w r. 1922 Stow. «Górka» o charakterze spółki akcyjnej. Z jego inicjatywy powstało też Tow. Przyjaciół «Górki», które od r. 1932 wydawało czasopismo „Górka”, połączone w r. 1936 z czasopismem Polskiego Komitetu Opieki nad Dzieckiem „Życie Dziecka”. Po r. 1923 należał S. do wolnomularstwa, początkowo do jednej z warszawskich lóż Wielkiej Loży Narodowej Polski, następnie do loży «Staszic» w Zagłębiu Dąbrowskim, gdzie używał pseud. Szymon Górka. W r. 1924 objął kierownictwo sanatorium, które otrzymało nazwę «Górka – Kolonia Lecznicza Dziecięca im. Rektora Dra Med. J. Brudzińskiego». Były tu przyjmowane dzieci z różnymi schorzeniami, nie tylko z gruźlicą kostno-stawową i węzłów chłonnych, ale też z chorobą reumatyczną, anemią, nerwicą, z upośledzeniem umysłowym itp. Wykorzystując doświadczenia sanatoriów dla dzieci w Austrii, Belgii, Francji i Szwajcarii, które zwiedzał, rozwinął S. pionierską w lecznictwie dziecięcym w Polsce fizjoterapię, psychoterapię oraz terapię zajęciową. Równocześnie lecząc i ucząc, zorganizował przedszkole i szkołę, w których wiele zajęć odbywało się na powietrzu. Wykorzystywał w tym celu ogród botaniczny i założony przez siebie park, w którym urządził plastyczną mapę Polski o powierzchni dwóch mórg, plastyczną tabliczkę mnożenia i zegar słoneczny. Pomocne w utrzymaniu «Górki» było zaplecze gospodarcze: cegielnia, tartak oraz wzorowe gospodarstwo rolne i ogród warzywno-owocowy, oddziałujące na kulturę rolną okolicznych wsi. Pragnąc stworzyć z «Górki» instytucję naukowo-dydaktyczną dla lekarzy i pedagogów specjalnych, S. zainicjował i współorganizował w swej placówce I Ogólnopolski Zjazd Nauczycieli Szkół Sanatoryjnych (1932) oraz VI Zjazd Pediatrów Polskich (1939). Własne doświadczenia przedstawiał na zebraniach towarzystw lekarskich, m.in. w r. 1933 w Busku Zdroju, na wspólnym posiedzeniu Tow. Lekarzy Polaków na Śląsku i TLZD, wygłosił odczyt Co daje Górka dziecku przewlekle choremu, opublikowany jako Rzecz o „Górce” (Busko Zdrój 1933). Swoją koncepcję organizacji lecznictwa sanatoryjnego zaprezentował w monografii Górka. Kolonia lecznicza dziecięca im. Dra Med. Rektora Józefa Brudzińskiego w Busku Zdroju (W.–Busko Zdrój 1937). Wypracowane przez S-a metody nauczania znalazły uznanie także w Europie, m.in. w r. 1936 przyznano mu w Berlinie pierwszą międzynarodową nagrodę za prowadzenie lekcji na powietrzu. Do r. 1939 «Górka» oraz jej filie w Wełczu, Jastrzębiej Górze, Hallerowie, Winiarach i Ujściu Jezuickim zapewniły leczenie ok. 30 tys. dzieciom.
Podczas drugiej wojny światowej, w r. 1941 został S. zwolniony przez niemieckie władze okupacyjne; sanatorium przeznaczono na szpital dla dorosłych. Pracował odtąd w Wiślicy, gdzie m.in. leczył Żydów w tamtejszym getcie i ukrywał Ludwika Hirszfelda. Od r. 1943 pracował ponownie w Busku Zdroju. Po wojnie, w r. 1945, podjął się odbudowy zniszczonej «Górki», w r. 1947 zorganizował tam wspólnie z Państw. Inst. Pedagogiki Specjalnej konferencję szkoleniową dla pedagogów i lekarzy sanatoryjnych z całego kraju oraz opublikował Sprawozdanie z leczniczo-społecznej akcji Stowarzyszenia Górka – Kolonia Lecznicza Dziecięca im. Rektora J. Brudzińskiego w Busku Zdroju („Pediatria Pol.” T. 22: 1948 nr 2). W r. 1949 «Górkę» upaństwowiono; S. został wprawdzie ordynatorem i konsultantem ds. balneologii dziecięcej, ale nie mógł zapobiec dewastacji swego dorobku. W r. 1953 przeszedł na emeryturę, lecz do końca życia angażował się w sprawy «Górki», starając się przywrócić jej pierwotną ideę. Napisał wspomnienia Górka (w: „Pamiętniki lekarzy” W. 1964, 1968), gdzie wyznał, że inspiracją dla jego działalności była twórczość Stefana Żeromskiego, któremu w parku «Górki» planował wystawić pomnik. Sam zyskał miano «Doktor Judym» (Hirszfeld pisał: «Starkiewicz przypomina mi Judyma; jest to rzeczywiście uosobienie dobroci i szlachetności»), a pawilony kolonii letnich «Górki» nazywano «szklanymi domami». W r. 1958, podczas XI Zjazdu Pediatrów Polskich we Wrocławiu, nadano S-owi godność członka honorowego Polskiego Tow. Pediatrycznego. S. zmarł 1 I 1962 w Busku Zdroju i tam został pochowany. Pozostawił obszerną pracę Ogólna fizjoterapia dziecka (niepublikowana). Odznaczony był przed wojną m.in. Krzyżami Oficerskim i Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski, po wojnie Orderem Sztandaru Pracy II kl. (1954) i Złotym Medalem im. Wojciecha Oczki Polskiego Tow. Balneoklinicznego (1960).
Działalność lekarska i społeczna S-a oraz stworzona przez niego «Górka» były tematem opracowań literackich, m.in. Zygmunta Kisielewskiego „Czyn, nie łza” (W. 1928) i popularnonaukowych, m.in. Danuty Bieńkowskiej „Ludzie z Górki” (W. 1973); poświęcono jej też ok. 300 artykułów. W r. 1963 imieniem S-a nazwano Dziecięcy Szpital Kompleksowej Rehabilitacji «Górka» w Busku Zdroju i na frontonie głównego pawilonu odsłonięto poświęconą mu tablicę pamiątkową. Imię S-a nosi też jedna z ulic w Busku Zdroju oraz Szpital Miejski w Dąbrowie Górniczej, w którego hallu odsłonięto w r. 1973 tablicę pamiątkową z płaskorzeźbą jego podobizny.
S. był dwukrotnie żonaty; w pierwszym małżeństwie zawartym w r. 1903 ze stryjeczną siostrą Kazimierą Starkiewiczówną miał synów: Jerzego (1904–1970), fizyka, i Witolda Szymona (zob.). Po raz drugi ożenił się w r. 1946 z Wandą z Przybysławskich (ur. 1903), która w warunkach powojennych towarzyszyła mu w realizowaniu idei «Górki».
Fot. w Mater. Red. PSB; – Pol. Bibliogr. Lek.; – Bachmann W., Biografie polskich pedagogów specjalnych, Giessen 1979 s. 122–223 (fot.); Encyklopedia Dąbrowy Górniczej, Dąbrowa Górnicza 1996 I; Hass, Wolnomularze; Ilustr. Enc. Trzaski, V; Podręczna encyklopedia powszechna, Paryż 1954; Słown. biogr. nauk med., I (K. Brożek, fot.); Śląski słown. biogr., II (K. Brożek); – Spis fachowych pracowników służby zdrowia, W. 1964 s. 328 – Brożek K., Funkcja społeczna lekarzy Zagłębia Dąbrowskiego w latach 1901–1918, „Zaranie Śląskie” R. 42: 1979 z. 1 s. 67, 79, 83–4, 86; tenże, Szymon Starkiewicz (1877–1962). W 100-lecie urodzin prekursora kompleksowej rehabilitacji dzieci w Polsce, „Pediatria Pol.” T. 53: 1978 nr 8 s. 921–3; tenże, W 100-lecie urodzin twórcy „Górki”, „Służba Zdrowia” 1978 nr 33 s. 8; Grabski S., Zasłużeni dla pedagogiki specjalnej. Szymon Starkiewicz 1877–1962, „Szkoła Specjalna” T. 42: 1981 nr 1 s. 58–61; Jankowiak J., Dr Szymon Starkiewicz, „Wiad. Uzdrowiskowe” R. 5: 1960 nr 3 s. 241–3 (fot.); Kocot E., Lekarze Zagłębia Dąbrowskiego. Wstęp do słownika biograficznego. Zarys działalności społecznej, Sosnowiec 1997 s. 94–6; Król J. A., Człowiek to fragment historii, „Wieś” R. 5: 1948 nr 5 (fot.); tenże, Czy doktor Judym?, tamże nr 4 (fot.); Księga pamiątkowa Kielczan 1856–1904, W. 1925 s. 271; Lechicki J., Judym z „Górki”, „Słowo Ludu” 1978 nr 200 dod. „Magazyn” nr 989 (fot.); Mierzwa K., Szymon Starkiewicz – twórca sanatorium „Górka” w Busku Zdroju (1877–1962), „Studia Kieleckie” 1974 nr 2 s. 102–6; Obrączka P., Szymon Starkiewicz i jego «Górka» w twórczości Zygmunta Kisielewskiego, Zesz. Nauk. WSP im. Powstańców Śląskich w Opolu 1973, S. A, Hist. Liter. nr 11 s. 67–81; Opoczyńska E., Dziedzictwo doktora Starkiewicza, „Poglądy” R. 6: 1967 nr 3 s. 6–7, 12 (fot. tablicy pamiątkowej); Smarzyński H., Powiat Busko-Zdrój przed 1 IX 1939 i w okresie okupacji niemieckiej w latach 1939–1945, Kr. 1960 (fot. nr 18); Starkiewiczowa W., Resocjalizacja dzieci kalekich (leczących się w Sanatorium Rehabilitacyjnym „Górka” w Busku Zdroju), „Szkoła Specjalna” T. 31: 1970 nr 2 s. 179 (fot.); taż, Sanatorium dziecięce „Górka” w Busku-Zdroju, tamże T. 23: 1962 nr 4 s. 224–9; Szenkowa I., Szymon Starkiewicz, „Służba Zdrowia” R. 20: 1968 nr 14 s. 8 (fot.); – Almanach lekarski na rok 1932, Lw. 1932 s. 285; Rocznik lekarski RP, W. 1933/4, 1936, 1938, 1948; Urzędowy spis lekarzy uprawnionych do wykonywania praktyki lekarskiej oraz aptek w Rzeczypospolitej Polskiej, W. 1924/5 s. 322; Woźniewski Z., Polski almanach medyczny na rok 1956, W. 1957 s. 322; – Hirszfeld L., Historia jednego życia, W. 1989 s. 359, 361–2; Pamiętnik XXV-letniej działalności i obchodu jubileuszowego Towarzystwa Lekarskiego Zagłębia Dąbrowskiego 1907–1932, Sosnowiec 1933 s. 78–9; – Wspomnienia pośmiertne z r. 1962: „Pediatria Pol.” T. 37 nr 6 s. 569–72, „Służba Zdrowia” R. 14 nr 5; – B. Jag.: sygn. Przyb. 191/72 (ankieta słown. lekarzy Guranowskiego) – Mater. w posiadaniu autora: Starkiewicz W., Wspomnienie o Ojcu moim Dr Szymonie Starkiewiczu, 1971 s. 4 (mszp.), relacje pisemne z r. 1975 i 1977 syna S-a, Witolda i żony, Wandy Starkiewicz.
Krzysztof Brożek