Radoński Tadeusz (1804–1873), ziemianin, powstaniec 1830/31 r., poseł na sejm pruski. Ur. 18 II w Grodzisku w Poznańskiem, był synem Piotra, właściciela majątku Prochy, i Joanny z Kierskich, kasztelanki kamieńskiej, bratem Anastazego (zob.).
R. uczył się w Gimnazjum Św. Marii Magdaleny w Poznaniu, prawdopodobnie należał wówczas do organizacji Polonia. Po maturze w r. 1824 studiował przez trzy lata prawo na uniwersytecie berlińskim. Był «niezwykle wysokiego wzrostu …chudej i prostej postawy» (M. Motty). Po powrocie do kraju wziął w dzierżawę wieś Tulce (pow. średzki). Po wybuchu powstania listopadowego wyruszył do walki, podobnie jak pięciu z jego siedmiu braci. Zaciągnął się 16 II 1831 do 2 kompanii pozycyjnej artylerii pieszej ppłk. Franciszka Piętki. W bitwie pod Grochowem (25 II) został ranny w głowę, awansował na podoficera i 15 III odznaczony został Krzyżem Srebrnym Virtuti Militari. W składzie dywizji gen. Antoniego Giełguda uczestniczył w wyprawie na Litwę. Dn. 13 VI 1831 R. otrzymał stopień podporucznika. Wraz ze swoją kompanią przeszedł obok innych jednostek należących do oddziału gen. Franciszka Rohlanda do Prus, przedostał się jednak na powrót do Król. Pol. i przybył do Warszawy. W stopniu porucznika otrzymał przydział do parku rezerwowego artylerii. Z korpusem gen. Macieja Rybińskiego przekroczył pod Brodnicą ponownie granicę pruską i internowany został w miejscowości Eichwalde (dziś Dąbkowo) koło Elbląga, a następnie w Lidzbarku.
Wróchwszy do Wielkopolski R. ponownie objął dzierżawę wsi Tulce, ale po ślubie (1832) z Emilią Lipską, córką radcy powiatowego w Wągrowcu Jana Lipskiego, z jej pomocą finansową nabył majątek Kociałkowa Górka (pow. średzki). Zyskawszy silniejsze oparcie finansowe, rozpoczął także działalność w gronie osób inicjujących pracę organiczną w Wielkopolsce. Przewodniczył Tow. Rolniczemu w Środzie i brał udział w próbach stworzenia Centralnego Tow. Rolniczego (1845–6), działał także w lokalnej czytelni i Kasynie Polskim. W lutym 1845 brał już udział w ruchu spiskowym, w Centralizacji Poznańskiej, przewidziany na komisarza pow. średzkiego. Aresztowany wraz z całą grupą spiskowców, siedział w Sonnebergu i w berlińskim «Hausvogtei» (więzieniu), a w procesie 1847 r. skazany został (2 XII) na osiem lat fortecy, utratę kokardy i szlachectwa. Uwolniła go, jak innych, rewolucja marcowa 1848 r. w Berlinie. Udziału w wypadkach 1848 r. nie brał, ale wypełniał nakazy Komitetu Narodowego i w swoim obwodzie przygotowywał mieszkańców do powstania.
Po rewolucji działalność R-ego wyraźnie osłabła; jeszcze w r. 1853 objął po rezygnacji brata Anastazego mandat średzki do sejmu pruskiego, gdzie należał do grupy ugodowców, w Berlinie niczym się nie wyróżnił, a po upływie kadencji (w r. 1855) poświęcił się pracy na roli. W r. 1863 agitował w Poznańskiem na rzecz powstania. Po śmierci żony Kociałkową Górę przekazał synowi Sewerynowi, a sam, zdeprymowany śmiercią pięciu braci, przeniósł się do córki w Belęcinie w pow. wschowskim. Przez pewien czas mieszkał w Poznaniu. Zmarł 6 IX 1873 w Belęcinie, pochowany został 11 IX w Poznaniu.
Z małżeństwa z Emilią z Lipskich (1811 – 7 I 1867), miał R. córki: Wandę, zamężną za ziemianinem Hipolitem Bronikowskim, Antoninę, zamężną za jego bratem Stanisławem, Władysławę, żonę dra Józefa Koszutskiego, oraz syna Seweryna.
Seweryn (1835–1909), właściciel Psiego Pola (pow. krotoszyński) i Kociałkowej Góry, już w czasie studiów w Berlinie (1855) służył pomocą przy kontaktach emigracji z Wielkopolską. W r. 1863 należał do tzw. Komitetu Działyńskiego, z jego ramienia był komisarzem cywilnym w pow. krotoszyńskim, gdzie organizował pomoc dla powstania. W procesie berlińskim, wobec braku dowodów, został zwolniony z aresztu (25 IX 1864). W r. 1872 był jednym z założycieli Tow. Oświaty Ludowej. Prawdopodobnie w r. 1877 lub w l. 1879–86 reprezentował okręg krotoszyńsko-pleszewski w sejmie pruskim. Założył kółko rolnicze w Pobiedziskach, później był wiceprzewodniczącym kółek rolniczych.
Wojtkowski, Bibliogr. historii Wpol.; Żychliński, I 333, III 225; – Handelsman M., Adam Czartoryski, W. 1950 III (dotyczy Seweryna); Jackowski T. G., W walce o polskość, Kr. 1972 (dotyczy Seweryna); Jakóbczyk W., Studia nad dziejami Wielkopolski, P. 1951 I; Karwowski, Hist. W. Ks. Pozn., I, II; W setną rocznicę powstania listopadowego, 1830/31–1930/31, Lw. 1931 s. 159; Żychliński, Kronika rodzin, s. 361–2; – Anklageschrift wegen Hochverraths, (1847), s. 95–6; Motty M., Przechadzki po mieście, W. 1957 I–II; Żmichowska N., Listy, Wr. 1960 II; – „Czas” 1873 nr 209; „Dzien. Pozn.” 1873 nr 207, 214; „Kur. Pozn.” 1873 nr 205; – AGAD: Papiery gen. Rohlanda t. II, k. 7.
Adam Galos