Śmiśniewicz Tadeusz Stanisław, pseud. Hrabia (1893—1943), inżynier chemik, działacz niepodległościowy, żołnierz Polskiej Organizacji Wojskowej i I Brygady Legionów Polskich, kapitan Wojska Polskiego.
Ur. 5 V w Warszawie, był synem Stanisława, administratora majątku w Karnkowie (pow. lipnowski), i Walerii Karoliny z domu Tonn.
Po ukończeniu szkoły elementarnej w Warszawie uczył się Ś. w siedmioklasowej Szkole Handlowej Zgromadzenia Kupców w Będzinie. Tu w r. 1905 wziął udział w strajku szkolnym, m.in. organizował bojkot łamistrajków; był też agitatorem strajku rolnego w Karnkowie. Od r. 1906 uczęszczał do siedmioklasowej Szkoły Handlowej we Włocławku, gdzie t.r. wstąpił do tajnej Organizacji Młodzieży Narodowej (Sekcja Koronna); od r. 1907 był przewodniczącym jej kółka. W r. 1910 został członkiem Związku Młodzieży Polskiej «Przyszłość» i jako jego delegat uczestniczył 15 VII t.r. w zjeździe grunwaldzkim w Krakowie. Wśród uczniów starszych klas oraz robotników założył w r. 1911 kółko wiedzy wojskowej. W tym okresie był też redaktorem tajnego pisma uczniowskiego „Pobudka”. Po zdaniu w r. 1911 matury z wyróżnieniem podjął studia na Wydz. Przyrodniczym uniw. w Genewie. Do poł. r. 1912 kontynuował tam uczestnictwo w Organizacji Młodzieży Narodowej, po czym jeszcze t.r. wstąpił do Związku Walki Czynnej, a w r. 1913 do Związku Strzeleckiego, w którym w r. 1914 zdał egzamin podoficerski. T.r. ukończył studia, uzyskując dyplom licencjata nauk fizycznych i chemicznych (bachelier es sciences phisiques et chimiques).
Po wybuchu pierwszej wojny światowej przebywał Ś. kolejno w Łodzi, Skierniewicach i Warszawie; dwukrotnie (w październiku 1914 i lutym 1915) próbował przedostać się do Leg. Pol. W marcu 1915 wstąpił do POW i w środowisku nauczycieli oraz uczniów w Starej Wsi (pow. Mińsk Maz.) założył jej komórkę, a w lipcu t.r. został przydzielony do jej organizacji bojowej na Pradze. Dn. 5 VIII wstąpił do baonu warszawskiego POW, z którym 22 VIII opuścił miasto i 30 VIII w Brześciu nad Bugiem został wcielony do I Brygady Leg. Pol. Służył w 5. pp w kompanii Wacława Jędrzejewicza (pseud. Ordon), a przydzielony w październiku do sztabu I Brygady jako telefonista, wziął udział jesienią w kampanii wołyńskiej Leg. Pol., m.in. w walkach nad Stochodem i Styrem oraz pod Gałuzją, Czartoryskiem, Kostiuchnówką, Kołodją, Jabłonką i Kuklami. Wiosną i latem 1916, podczas ofensywy gen. A. Brusiłowa, ponownie walczył nad Styrem.
W Warszawie w czasie urlopu Ś. otrzymał 13 X 1916 rozkaz przejścia jako instruktor plutonu do 1. Komp. Kadrowej POW. Od listopada t.r. organizował placówki POW w Rajgrodzie, Grajewie i Szczuczynie. W lipcu i sierpniu 1917 ponownie działał w Warszawie; ukończył wówczas Szkołę Podchorążych POW. Od września t.r. mieszkał w Gostyninie, gdzie został nauczycielem fizyki i chemii Królewsko-Polskiego Gimnazjum Męskiego im. Tadeusza Kościuszki; prowadził wśród młodzieży agitację niepodległościową, za co w lutym 1918 został z innymi nauczycielami zwolniony z pracy. Objął wtedy komendanturę gąbińskiego obwodu POW i otrzymał nominację na podchorążego. Dn. 11 XI t.r. dowodził w Gąbinie rozbrajaniem żołnierzy niemieckich, po czym organizował podstawy administracji cywilnej i wojskowej pow. gąbińskiego. Z obwodu POW zorganizował dwie kompanie dla formującego się w Łowiczu 30. pp, do którego 4 XII sam się zaciągnął jako podchorąży i został dowódcą plutonu. Niebawem jednak wystąpił z wojska i ponownie zajął się pracą nauczycielską; 22 II 1919 został nauczycielem i kierownikiem Gimnazjum Macierzy Szkolnej w Gąbinie, a od 1 VIII t.r. był nauczycielem etatowym w Gimnazjum Męskim we Włocławku. Podczas wojny polsko-sowieckiej wstąpił 17 VII 1920 do WP i przydzielony do 5. baterii 4. p. artylerii polowej, wziął udział w obronie Włocławka. Przeniesiony 17 IX t.r. do 30. pp, służył do 30 IX w jego baonie zapasowym, po czym pełnił funkcję zastępcy oficera prowiantowego i komendanta taboru, a 1 II 1921 został awansowany na podporucznika. Od 15 VIII t.r. do 20 I 1922 odbył kurs doszkalający w Szkole Podchorążych Piechoty w Warszawie i otrzymał 23 VIII t.r. stopień porucznika (ze starszeństwem z 1 VI 1919). Po powrocie do 30. pp pełnił funkcję instruktora kompanii szkolnej, a następnie został przeniesiony do 43. pp, stacjonującego w Dubnie.
Równocześnie odkomenderowany 14 X 1922 na studia chemiczne na Politechn. Warsz., Ś. otrzymał po ich ukończeniu 1 VI 1924 dyplom inżyniera chemika. W ramach Dep. X Przemysłu Wojennego MSWojsk. podjął 1 VII t.r. pracę w Hajdukach Wielkich (obecnie w obrębie Chorzowa) na Górnym Śląsku, skąd 1 III 1925 został przeniesiony jako referent do Centralnej Szkoły Strzelniczej w Toruniu z zadaniem utworzenia oddziału doświadczalnego. Dn. 19 III 1928 mianowano go kapitanem uzbrojenia (ze starszeństwem z 1 I t.r.), a 1 IX t.r. oddelegowano do Państw. Wytwórni Prochu i Materiałów Kruszących w Zagożdżonie (pow. kozienicki, później Państw. Wytwórnia Prochu, od r. 1932 w Pionkach), gdzie stworzył Centralne Laboratorium, którym kierował. W r. 1931 objął w Zagożdżonie stanowisko kierownika Fabryki Prochów Bezdymnych. W r. 1933 przeszedł w stan spoczynku, ale kontynuował współpracę z WP. Od r. 1936 kierował w Warszawie biurem budowy Wojskowej Wytwórni Amunicji nr 3 we wsi Dęba (pow. tarnobrzeski, obecnie Nowa Dęba), a od r.n., po uruchomieniu Wytwórni, kierował jej działem technicznym i zastępował jej kierownika Jana Szypowskiego. Był autorem wielu ulepszeń technicznych oraz współautorem pięciu opatentowanych wynalazków na: sposób otrzymywania wybuchowej masy plastycznej, sposób powtórnej stabilizacji starych prochów bezdymnych, plastyczny materiał wybuchowy, plastyczną masę wybuchową oraz urządzenie do przerywania przenoszącej się fali wybuchowej i ognia o wielkiej energii kinetycznej i wysokim ciśnieniu w rurociągach, służących do przesyłania gazów i par wybuchowych.
Podczas kampanii wrześniowej od 5 IX 1939 kierował Ś. obroną Wytwórni Amunicji, a następnie jej ewakuacją. Po wejściu do Dęby oddziałów niemieckich zbiegł do Warszawy, gdzie zajął się handlem artykułami chemicznymi w firmie, którą założył z Marią Bogdanowicz. Równocześnie prowadził działalność konspiracyjną; współpracując od r. 1940 z Biurem Badań Technicznych Wydz. Saperów Oddz. III Komendy Głównej (KG) ZWZ, zajmował się z Bogdanowicz i Bolesławem Miszułowiczem w garażu przy ul. Hożej wytwarzaniem bomb termitowych z opóźnionym zapłonem. Po nawiązaniu kontaktu z Szypowskim, który pod pseud. Leśnik był szefem uzbrojenia Oddz. IV Zaopatrzenia KG ZWZ/AK, objął Ś. pod pseud. Hrabia w r. 1941 funkcję pierwszego kierownika produkcji materiałów wybuchowych w Wydz. Saperów Oddz. III KG ZWZ/AK. W lokalu laboratorium filmów wąskotaśmowych «Schmalfilm» przy ul. Asfaltowej 15 na Mokotowie zorganizował wówczas w konspiracji pierwszą wytwórnię szedytu i jako kierownik techniczny prowadził ją wspólnie z inżynierem Bolesławem A. Honowskim (pseud. Andrzej). Po aresztowaniu zatrudnionego tam Franciszka Burdaka (pseud. Kuba) przeniósł wytwórnię w styczniu 1943 na ul. Pułtuską 14. Dn. 13 IV t.r. został zatrzymany w łapance ulicznej. Osadzony w więzieniu na Pawiaku, został 29 V 1943 rozstrzelany na terenie getta w grupie 500 więźniów. Był odznaczony m.in. Krzyżem Niepodległości (1931), dwukrotnie Krzyżem Walecznych, Srebrnym Krzyżem Zasługi, Medalem Pamiątkowym «Za wojnę 1918—1921», Medalem Dziesięciolecia Odzyskanej Niepodległości, Odznaką «Za wierną służbę» I Brygady Leg. Pol. i Odznaką POW.
W zawartym 11 X 1926 w Gnieźnie małżeństwie z Anielą Marią ze Śmiśniewiczów (1906—2005) miał Ś. syna Witolda (ur. 1927) i córkę Halinę (1930—2005).
Tablicę poświęconą Ś-owi umieszczono na grobie rodzinnym na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie. Na fasadzie domu przy ul. Asfaltowej 15 znajduje się tablica upamiętniająca dzieje pierwszej wytwórni materiałów wybuchowych AK. Imię Ś-a wymienione jest też na tablicy poświęconej członkom kierownictwa — twórcom Wytwórni Amunicji Nr 3, wmurowanej w ścianę budynku siedziby władz miasta i gminy w Nowej Dębie.
Bartoszewski W., Warszawski pierścień śmierci, W. 1970; Pogonowski F. J., Podziemna zbrojownia, W. 1975; Powałkiewicz J., Broń konspiracyjna, W. 2005; Przewodnik po ekspozycji stałej Muzeum Więzienia Pawiak, W. 2004; Satora K., Produkcja uzbrojenia w polskim ruchu oporu 1939—1944, W. 1985; Sudoł J., Wytwórnia i jej pracownicy, w: Zakłady Metalowe „Dezamet” Spółka Akcyjna w Nowej Dębie 1939—2004. 65 lat tradycji, Nowa Dęba 2004; Śmiśniewicz W., „Asfaltowa” — pierwsza konspiracyjna wytwórnia materiałów wybuchowych Armii Krajowej w Warszawie, „Przegl. Hist.-Wojsk.” T. 7: 2006 z. 3 s. 209—20; tenże, Kapitan w st. sp. inżynier chemik Tadeusz Śmiśniewicz, żołnierz KG AK, pseudonim „Hrabia”, „Kron. Warszawy” T. 32: 2005 nr 4 s. 10—37; tenże, Konspiracyjne wytwórnie materiałów wybuchowych w Warszawie w latach 1940—1944, „Kombatant. Biul. Urzędu ds. Kombatantów i Osób Represjonowanych” 2009 nr 2 (218); tenże, Kpt. inż. Tadeusz Śmiśniewicz, kierownik Działu Technicznego Wytwórni Amunicji Nr 3, „Zesz. Nowodębskiego Tow. Społ.-Kult.” 2007 nr 4; tenże, Produkcja materiałów wybuchowych w wytwórni Armii Krajowej w Warszawie w latach 1940—1944, „Roczn. Warsz.” T. 43: 2006 s. 159—90; — Kasprzycki T., Kartki z dziennika oficera I Brygady, W. 1934; Rocznik oficerski, W. 1923, 1928; — AP w Kielcach, Oddz. w Sandomierzu: Zespół akt nr 618 (Wytwórnia Amunicji Nr 3 w Dębie); CAW: Akta personalne, sygn. AP 12398, AP 18746, KN 12.05.1931, J. Szabatowska, Badania nad historią materiałów wybuchowych w wydziale saperów KG AK w Warszawie, sygn. IX.3.49.286—287; Muz. Więzienia Pawiak, Oddz. Muz. Niepodległości w W.: Ekspozycja; Studium Polski Podziemnej w Londynie: Relacja Janiny Żórawskiej pt. Jerzy Szypowski (28 IV 1916 — 13 I 1944) i jego koledzy, Londyn 21 III 1971; — Mater. Red. PSB: Wydruk ze strony www.polishresistance-ok.org (Stolarski R.E., Produkcja uzbrojenia i materiałów wybuchowych przez Armię Krajową w latach 1939—1945); — Informacje i mater. syna, Witolda Śmiśniewicza z W., m.in. relacja Janiny Żórawskiej z 14 X 1992 wraz z zestawieniem pt. Produkcja materiałów wybuchowych.
Agnieszka Jaskuła