Szaja Tadeusz (1925–1993), poeta, prozaik.
Ur. 27 X we wsi Sitno (pow. zamojski), w rodzinie chłopskiej, był jednym z sześciorga dzieci Andrzeja i Tekli z Lisów.
W l. 1932–5 uczył się S. w szkole powszechnej w Wandówce i Rusnowie (pow. włodzimierski), a następnie w gimnazjum w Zamościu. We wrześniu 1939 uciekł z domu, z zamiarem wstąpienia do WP. Konflikty z ojcem były przyczyną kolejnej ucieczki z domu; złapany w r. 1940, został deportowany na roboty przymusowe do gospodarstwa rolnego w Hesji. W r. 1942 uciekł z robót; złapany w Luksemburgu, został umieszczony w obozie karnym Breitenau pod Kassel, a następnie odstawiony ponownie na roboty przymusowe. Po zakończeniu wojny w r. 1945 pracował krótko jako robotnik przy stacjonującej w Marburgu amerykańskiej IX Armii Lotniczej, po czym wrócił do Polski i zamieszkał w Warszawie. W l. 1946–8 odbył w trybie przyspieszonym kursy z zakresu szkoły średniej oraz kursy przygotowawcze na wyższe uczelnie. W tym okresie należał do Związku Młodzieży Wiejskiej RP «Wici». W r. 1948 podjął studia na Akad. Nauk Politycznych oraz w Szkole Głównej Handlowej (od r. 1949 Szkoła Główna Planowania i Statystyki). Studia przerwał w r. 1950, po czym pracował w warszawskim Inst. Ekonomiki Rolnej oraz jako robotnik budowlany na Muranowie. W r. 1952 wrócił do rodziców, mieszkających wówczas w Krzynce koło Gorzowa Wpol., i zatrudnił się jako robotnik w tartaku.
W r. 1953 przeniósł się S. do Krakowa i rozpoczął pracę w Nowej Hucie jako brygadzista budowlany przy budowie walcowni-zgniatacza. Debiutował wierszami Spawacz i Zimowe światła Nowej Huty, ogłoszonymi w należącym wówczas do Stow. PAX „Tygodniku Powszechnym” (1954 nr 45). W „Szpilkach” publikował felietony o problemach socjalnych i kulturalnych nowohuckich robotników. W r. 1954 zdiagnozowano u niego ciężką neurastenię; okresowo przebywał w szpitalach psychiatrycznych, m.in. w Kobierzynie. Nawrót choroby nastąpił w r. 1960; w r. 1963 przeszedł S. na rentę inwalidzką. W przerwach między kuracjami pisał wiersze i opowiadania oraz odbywał samotne, piesze wędrówki po Polsce. Od r. 1956 należał w Krakowie do Koła Młodych Pisarzy. W r. 1962 wydał swój pierwszy zbiór wierszy pt. Ziarnko piasku (Kr.), w którym przedstawił człowieka na tle przemysłu Nowej Huty, zafascynowanego materią, ale stawiającego metafizyczne pytania o sens życia. Od r. 1967 mieszkał w domu Związku Literatów Polskich (ZLP) przy ul. Krupniczej 22. W l. 1967–72 należał do krakowskiej grupy literackiej «Barbarus», założonej przez Tadeusza Śliwiaka. W r. 1968 został członkiem ZLP i uzyskał rentę literacką. Wiersze i opowiadania publikował w „Tygodniku Powszechnym” (do r. 1979), „Życiu Literackim” (1967–82), „Wieściach” (1970, 1977–82, 1988–9) i „Współczesności” (1970–3). Po wydaniu w r. 1968 drugiego tomiku poetyckiego Wyrobiska pamięci (Wr.) został oceniony jako «pisarz wzrastających możliwości» (M. Skwarnicki). W r. 1971 ogłosił tomik pt. Odyseusz samotny (Kr.); kontynuował w nim temat bezimiennego wędrowca, zagubionego w nieprzyjaznym świecie. W r. 1978 opublikował Utwory wybrane (Kr.). Wiersze z l. 1975–8, zebrane w tomie Rok polski (Kr. 1980), odtwarzały codzienność surowym, chropowatym językiem, z dbałością o prawdziwość szczegółów i z dużą wrażliwością na przyrodę. W tomiku Równowaga (Kr. 1983) dążył S. do przezwyciężenia poczucia rozpadu świata i poszukiwań w nim harmonii. Przekonanie o niemożności dotarcia do tajemnicy egzystencji oraz świadomość przemijania znalazły rozwiązanie w mądrej rezygnacji i w oparciu o wartości ewangeliczne, zbliżając twórczość S-i do liryki religijnej. Zmarł 25 VII 1993 w Krakowie, został pochowany na cmentarzu Rakowickim.
W zawartym w r. 1973 małżeństwie z Olgą Wandą z Górnych (ur. 1924) S. dzieci nie miał.
W r. 1995 ukazał się wybór wierszy S-i z l. osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych pt. Szlachetna zabawa (Kr.).
Fot. w: „Wieści” 1978 nr 29, „Życie Liter.” 1978 nr 46; – Współcz. pol. pisarze, VIII (bibliogr.); – Baran J., «Daj mi radosną obojętność jaśminu», „Wieści” 1978 nr 29; Dopart B., Pod znakiem klasycyzmu i poza konwencją, „Życie Liter.” 1980 nr 40; Kajtoch J., Samotny wśród ludzi, w: tenże, Nie tylko o autorach i książkach, Bielsko-Biała 1985; Maj B., Samotny Odyseusz (O twórczości Tadeusza Szai), „Tyg. Powsz.” 1979 nr 29; Siewierski H., Poezja znaczy nadzieja, „Życie Liter.” 1978 nr 46; Skwarnicki M., „Równowaga” Tadeusza Szai, „Tyg. Powsz.” 1984 nr 10; tenże, Tadeusz Szaja. Wyrobiska pamięci, tamże 1968 nr 44; – Wspomnienie pośmiertne: „Tyg. Powsz.” 1993 nr 32 (B. Mamoń); – USC w Kr.: nr 793/1973/Śr (odpis skrócony aktu małżeństwa).
Barbara Marzęcka