Stulgiński Tadeusz Zygmunt (1911–1994), rzeźbiarz, wykładowca Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie.
Ur. 12 IV w Hapsal (obecnie Haapsalü) w Estonii (podawany w dokumentach r. ur. 1910 i występująca niekiedy data 25 IV są błędne), był synem Tadeusza Mariana, sędziego, i Wandy z Litwinowiczów, bratankiem Antoniego (zob.). Miał siostry: Wandę, zamężną Stecką, i Aldonę, zamężną Dawidowską, urzędniczki.
W r. 1920 rodzina osiadła w Wilnie, gdzie matka S-ego organizowała harcerstwo. S. od r. 1921 uczył się tam w Gimnazjum im. Joachima Lelewela. Po zdaniu matury w r. 1931 rozpoczął studia na Wydz. Sztuk Pięknych USB; kształcił się pod kierunkiem m.in. Bolesława Bałzukiewicza i Stanisława Popławskiego. Podczas studiów należał do Koła Polonistów Studentów USB (w r. akad. 1933/4 wygłosił tam odczyt Rodzaje technik malarskich) oraz do Bractwa Artystycznego, którego został wiceprezesem. W r. 1932 był kierownikiem artystycznym Szopki Akademickiej. Należał do grupy literackiej «Żagary». Już w okresie studiów na USB wystawiał swoje prace; w r. 1932 na Salonie Stałym Spółki Artystycznej «Wilno» eksponował rzeźbę Głowa Hanki Jędrychowskiej, a w r. 1933 reprodukcje portretów i rzeźb dekoracyjnych jego autorstwa zamieściły pisma „Pax” i „Słowo”. W r. 1935 przeniósł się S. wraz z żoną do Warszawy, gdzie został przyjęty na czwarty rok studiów ASP, do pracowni rzeźbiarskiej Tadeusza Breyera. T.r. wystawił w Warszawie rzeźbę Łuczniczka, zakupioną następnie do Wilna. W czasie studiów warszawskich otrzymał stypendium Funduszu Kultury Narodowej; pozwoliło mu to wyjechać w r. 1938 do Włoch, gdzie zajmował się zwłaszcza sztuką renesansu.
Po wybuchu drugiej wojny światowej S. od 3 IX 1939 do kapitulacji Warszawy 27 IX t.r. uczestniczył ochotniczo z żoną w obronie miasta w dzielnicy Marymont. Był wzięty do niewoli niemieckiej, z której uszedł, a następnie zatrudnił się jako robotnik kolejowy. Działał w ZWZ. Od stycznia 1940 zajmował się z żoną budową, a potem obsługą konspiracyjnej stacji radiowej («Jota», wg niektórych źródeł «Łódź Podwodna» lub «Fala»); oboje byli też łącznikami ruchu oporu. Po aresztowaniu żony (13 IX lub 13 X 1941) również S. został aresztowany (18 IX lub 13 X t.r.) i uwięziony na Pawiaku. Jego dorobek artystyczny uległ wtedy zniszczeniu. Na Pawiaku zaprzyjaźnił się z Julianem Brygiewiczem i dzięki jego pomocy wykonywał w glinie podobizny współwięźniów, umieszczając w nich skrytki na grypsy (zachowane Popiersie Juliana Brygiewicza, 1941–2, glina i odlew w brązie, wł. portretowanego). Dn. 17 IV 1942 został przewieziony do obozu koncentracyjnego w Oświęcimiu; otrzymał numer 31315. W obozie wykonywał podobizny nowych współwięźniów; zaprzyjaźnił się m.in. z Witoldem Pileckim, z którym współpracował w obozowym ruchu oporu i który uchronił go przed śmiercią w komorze gazowej. Osadzony w bloku 14a, opiekował się Xawerym Dunikowskim; wraz z innymi więzionymi rzeźbiarzami pracowali obaj nad wykonaniem modelu obozu. Ewakuowany w październiku 1944 do Berlina, trafił następnie do obozu Sachsenhausen, a potem Buchenwald (pracował tam jako ślusarz precyzyjny i kreślarz). Podczas ewakuacji więźniów Buchenwaldu wykonywał na papierze i kartonie ołówkiem i kredką portrety współwięźniów (11 zachowanych, w zbiorach Państw. Muz. Auschwitz-Birkenau w Oświęcimiu).
Dn. 24 V 1945 wrócił S. do Polski i osiadł w Krakowie. W lipcu t.r. został członkiem Związku Zawodowego Polskich Artystów Plastyków (od końca r. 1946 ZPAP). Od kwietnia 1946 pracował jako referent w Wydz. Kultury i Sztuki Zarządu M. Krakowa. Na zamówienie Głównego Komitetu Obchodów Kościuszkowskich wykonał t.r. brązowy Medalion z podobizną Naczelnika do odtworzonej w Krakowie tablicy przy Rynku Głównym 45. W r. 1947 figurką lewka uzupełnił tablicę pamiątkową w holu ówczesnego Muz. Historycznego M. Krakowa przy ul. św. Jana 12. W ogólnopolskim konkursie na godło państwa polskiego zajął w r. 1947 trzecie miejsce. Od lutego 1948 pracował na Wydz. Architektury Wnętrz Państw. Wyższej Szkoły Sztuk Plastycznych. Po jej włączeniu do ASP, w r. 1950, był kolejno adiunktem i starszym wykładowcą na Wydz. Rzeźby (m.in. prowadził pracownię sztukatorską w Zakładzie Rzeźby w Materiale). Wykładał też na kursie scenografii, kładł szczególny nacisk na «zrozumienie przez studentów jedności zasad kompozycyjnych rzeźby i architektury» (opinia rektora Jana Budziłło z r. 1954). Od r. 1955 kierował również pracownią odlewów spiżowych. W konkursie na pomnik Adama Mickiewicza w Poznaniu zajął w r. 1948 IX miejsce, a na Ogólnopolskiej Wystawie Plastyki w Zakopanem wystawił w r. 1949 odkutą w wapieniu pińczowskim grupę Saneczkarze. Uczestniczył też w III Ogólnopolskiej Wystawie Plastyki w Warszawie (1952), eksponując gipsową kompozycję Przeciw wojnie, zakupioną następnie przez Min. Kultury i Sztuki; rzeźbę przekutą w kamieniu ustawiono w r. 1954 w Parku Kultury i Wypoczynku w Stalinogrodzie (obecnie Katowice). Na ogólnopolskiej wystawie „X lat Ludowego Wojska Polskiego w plastyce” zorganizowanej w r. 1953 w Warszawie, pokazał gipsowe kompozycje Partyzantka AL i Lenino, zakupione potem przez Dom WP. W konkursie na pomnik wdzięczności dla Armii Czerwonej w Krakowie zdobył w r. 1953 wyróżnienie. W r. 1957 wykonał kamienny Pomnik Tadeusza Kościuszki, ustawiony następnie na rynku w Proszowicach. Dla Krakowa wyrzeźbił m.in. fryz Tańczące dzieci w holu szpitala im. Gabriela Narutowicza (1956), Popiersie Witolda Budryka w holu głównym Akad. Górniczo-Hutniczej oraz Pomnik Bartosza Głowackiego dla jednostki WP, wówczas w koszarach przy ul. Rajskiej. W l. 1970–4 powstała jego szamotowa rzeźba przedstawiająca dwóch więźniów (jego i Dunikowskiego) obozu koncentracyjnego pt. Taniec muzułmański. W r. 1975 otrzymał Nagrodę Ministra Kultury i Sztuki III st.; t.r. przeszedł na emeryturę. W l. osiemdziesiątych wrócił do tematyki obozowej, wykonując gipsowy medalion Dunikowski, jakim go zapamiętałem (1984), gipsowy wariant Tańca muzułmańskiego (1985) oraz kolejne rzeźby szamotowe: Dunikowski – cegły (1985) i Rezygnacja (1985–90); wszystkie w zbiorach Państw. Muz. Auschwitz-Birkenau w Oświęcimiu.
Przez całe życie uprawiał S. rzeźbę portretową, dekoracyjną i monumentalną, tworzył również rysunki. Niezależnie od wielkości, jego realistyczne prace odznaczały się syntetycznym traktowaniem formy oraz dążeniem do monumentalizmu. Był członkiem ZBoWiD. Zmarł 1 VIII 1994 w Krakowie, został pochowany na cmentarzu Rakowickim. Był odznaczony Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski, Złotym Krzyżem Zasługi (1970), Medalem za udział w Wojnie Obronnej 1939 r., Krzyżem Oświęcimskim i Złotą Odznaką ZNP (1959).
S. był trzykrotnie żonaty. W r. 1934 lub 1935 poślubił Tamarę z Jakuszewych 1.v. Szeliską (1912–1941), pseud. Anna, A.M., nauczycielkę, aresztowaną pod nazwiskiem Anna Malinowska, torturowaną przez Gestapo, zmarłą (wg niektórych źródeł po zażyciu cyjankali) 18 IX (lub 18 X) 1941, pośmiertnie odznaczoną Krzyżem Walecznych III kl. Drugą żoną S-ego była od r. 1946 Maria z Hollenderów (1912–1978), dziennikarka pracująca w wydawnictwie «Czytelnik». Trzecią żoną była od r. 1985 Zenona ze Stróżyków. Potomstwa nie pozostawił.
W r. 1995 (8 IX–listopad) odbył się pokaz prac S-ego w oddziale Muz. Historycznego M. Krakowa przy ul. Pomorskiej. W r. 1998 (10 III – 11 IV) rzeźby i rysunki S-ego pokazano w Krakowie na wystawie w Domu Kultury «Podgórze».
Portret przez Xawerego Dunikowskiego, wykonany w obozie Auschwitz w r. 1944, ołówek, kredka, w Państw. Muz. Auschwitz-Birkenau w Oświęcimiu; – Michalska H., Słownik uczestniczek walki o niepodległość Polski 1939–1945. Poległe i zmarłe w okresie okupacji niemieckiej, W. 1988 (dot. żony, Tamary); Rożek M., Przewodnik po zabytkach Krakowa, Kr. 1992 s. 93; – Dalecka T., Dzieje polonistyki wileńskiej 1919–1939, Kr. 2003; Domańska R., Pawiak. Więzienie Gestapo. Kronika 1939–1944, W. 1978 (dot. także żony, Tamary); Kupiec J., Auschwitz w rzeźbie ze zbiorów Państwowego Muzeum Auschwitz-Birkenau w Oświęcimiu, Oświęcim 2006; Lipiński E., Wesoło o malarzach, L. 1988; Pachoński Lubicz J., Kościuszko w Krakowie, Kr. 1952; Poklewski J., Polskie życie artystyczne w międzywojennym Wilnie, Tor. 1994; 175 lat nauczania malarstwa, rzeźby i grafiki w krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych, Kr. 1994; Stróżyk-Stulgińska Z., Rzeźba i rysunek Tadeusza Stulgińskiego 1911–1994, Kr. 1998; Szlakiem włóczęgów. Wydawnictwo pamiątkowe z okazji 40-tej rocznicy założenia Czarnej Trzynastki Wileńskiej Drużyny Harcerzy im. Zawiszy Czarnego, Chicago 1963; Śliwicki Z., Meldunek z Pawiaka, W. 1974 (dot. także żony, Tamary); – Bednarski T. Z., Ołówkiem i dłutem Stulgińskiego, „Dzien. Pol.” 1998 nr z 21–22 III; tenże, Pożegnanie artysty, tamże 1994 nr z 6 VIII; tenże, Tworzył, by przeżyć, tamże 1995 nr z 5 IX; Wanat L., Za murami Pawiaka, W. 1972 s. 562 (dot. także żony, Tamary); – Arch. ASP w Kr.: Teczka osobowa S-ego; Państw. Muz. Auschwitz-Birkenau w Oświęcimiu: Dział zbiorów, teczka osobowa (m.in. odpis aktu ur. i pisemna informacja Zenony Stróżyk-Stulgińskiej na temat daty ur. S-ego).
Tadeusz Z. Bednarski