Szpadkowski (Spadkowski) Telesfor (1818–1903), budowniczy, działacz społeczny.
Ur. 1 I (20 XII 1817 st.st.) w Kutnie, był synem Józefa (zm. 1900), adwokata (patrona) przy Tryb. Cywilnym.
Po osiedleniu się w r. 1827 rodziny w Łomży S. uczył się tam w szkole elementarnej, a od r. 1833 w gimnazjum. W r. 1836 ukończył klasę szóstą i przeniósł się do Warszawy, gdzie podjął naukę w gimnazjum o profilu technicznym przy ul. Leszno; kontynuował ją do sierpnia 1839. W celu uzyskania stanowiska inżyniera I kl. (konduktora) odbył trzyletnią bezpłatną aplikanturę w Wydz. Budownictwa i po jej zakończeniu pracował jako architekt kolei żelaznej w Łowiczu. Nawiązał współpracę z „Gazetą Handlową i Przemysłową” i na jej łamach publikował w l. 1843–4 swe spostrzeżenia i uwagi. Zaangażowany w działalność spiskową, utrzymywał kontakty z Aleksandrem Guttrym i Karolem Klattem. W r. 1845 został aresztowany za ukrywanie (z polecenia Klatta) poszukiwanego spiskowca Przybylskiego. Komisja śledcza w Cytadeli warszawskiej skazała go 2 III 1846 na służbę wojskową w rosyjskich garnizonach na Kaukazie. Po zatwierdzeniu wyroku 29 VI t.r. przez namiestnika Król. Pol. I. Paskiewicza S. wyjechał do Korpusu Kaukaskiego; towarzyszyła mu narzeczona Zofia Kowalska, z którą wziął ślub w Kijowie. Pełnił służbę na terenie północnego Azerbejdżanu i uczestniczył w wojnie z góralami Szamila. Zwolniony z wojska 9 IV 1852, nie otrzymał jednak prawa powrotu do kraju; mianowano go natomiast budowniczym gub. derbenckiej w Dagestanie. Prowadził odtąd budowy najważniejszych instytucji publicznych w tym rejonie, m.in. dwóch meczetów w Kubie nad Morzem Kaspijskim oraz rozbudowę muru w Derbencie. Pogłębiał wówczas wiedzę fachową w zakresie techniki murarskiej oraz dokonywał obserwacji przyrodniczych.
W dobie tzw. odwilży posewastopolskiej, na mocy amnestii cara Aleksandra II, wrócił S. w r. 1858 do Warszawy i został zatrudniony przy budowie Kolei Warszawsko-Petersburskiej. Dn. 18 VIII 1861 uzyskał tytuł majstra cechowego murarstwa. Prowadził własne przedsiębiorstwo budowlane, mieszczące się kolejno przy ulicach Świętokrzyskiej, Chmielnej i Hortensji (obecnie ul. Górskiego). Równocześnie był czynny w życiu społecznym i towarzyskim Warszawy, m.in. brał udział w spotkaniach w mieszkaniu Narcyzy Żmichowskiej przy ul. Miodowej. Był członkiem TZSP, a przez pewien czas wchodził też w skład zarządu Przytułku dla Dzieci Moralnie Zaniedbanych. Zaangażowany w działalność samorządową, w wyborach do Rady Miejskiej Warszawy 23 IX t.r. uzyskał jeden z najlepszych wyników; został zastępcą członka Rady, a po ustąpieniu Andrzeja Zamoyskiego wszedł w poł. sierpnia 1862 w jej skład. Jako członek Rady uczestniczył w podejmowaniu licznych decyzji komunalnych dotyczących m.in. podatków, opłat, ochrony zdrowia i edukacji. Rada Miejska istniała do 16 III 1863.
Od l. siedemdziesiątych publikował S. artykuły specjalistyczne, sprawozdania z wystaw przemysłowych oraz recenzje prac z zakresu budownictwa, m.in. Ulepszone krycie dachów metalowych Zymsa („Tyg. Przem.-Handl.” 1873 nr 6), Cegła słomianka na budowle wiejskie („Inżynieria i Budownictwo” 1885 nr 13) i Zabezpieczenie budowli od wilgoci gruntowej w Warszawie („Przegl. Techn.” 1885 nr 1). Studiował historię technik murarskich, zwłaszcza dzieje wiązania murowanego tzw. polskiego, którego stosowanie stwierdzał w licznych podróżach po kraju i opisał w pracy z r. 1885 pt. Epokę naszych budowli jak oznaczać (B. Ossol., rkp. 9593/1). Dążył do unowocześnienia systemu szkolenia rzemieślników; był egzaminatorem przy nadawaniu tytułu majstra cechowego, a od t.r. prowadził czteromiesięczne kursy dla młodych warszawskich murarzy (na ich podstawie powstała później szkoła rzemieślnicza działającą przy redakcji „Gazety Rzemieślniczej”). We „Wszechświecie” (1885 nr 24) ogłosił wyniki swych obserwacji przyrodniczych z Dagestanu O obyczajach tarantuli i skorpiona. Oceniając pozytywnie („Inżynieria i Budownictwo” 1884 nr 16) podręcznik Władysława Hirszla „Przewodnik dla mularzy” (W. 1873, 1878), uznał go jednak za przestarzały, w związku z czym opublikował podręcznik własny pt. Nauka murarstwa. I. Wiązania murowe z kamienia i cegły w murach ciągłych, w słupach, w kominach domowych i fabrycznych (W. 1894), powstały na podstawie podobnych opracowań niemieckich i francuskich oraz materiałów zebranych podczas podróży do Austrii, Prus i Bawarii. Książka spotkała się jednak z krytyką, m.in. Zygmunta Kiślańskiego w „Przeglądzie Technicznym” (1894 nr 23). Wg Feliksa Kucharzewskiego miał S. «spory zasób wiadomości praktycznych, wyrobione pióro, zdolność popularyzowania spraw technicznych nawet zawiłych, wreszcie pewną skłonność do tonu polemicznego». S. zmarł 25 X 1903 w Warszawie, został pochowany na cmentarzu Powązkowskim (kw. 29–4–15).
W małżeństwie z Zofią z Kowalskich (1833–1904) miał S. córki i synów, m.in. Ludomira (zob.) i Adama (1863–1930), od r. 1897 nauczyciela historii w warszawskich szkołach średnich, po r. 1905 działacza Polskiej Macierzy Szkolnej, a po r. 1918 Stow. Nauczycielstwa Polskiego oraz Tow. Nauczycieli Szkół Średnich i Wyższych.
W r. 1969 Anna i Tomasz Szarotowie opublikowali S-ego Zapiski warszawskie. Dziennik gimnazjalisty 1836–1839. Wspomnienia o Radzie Miejskiej 1861–1863 (Wr.).
Bibliogr. Warszawy, I, III; Cmentarz Powązkowski, III; Kucharzewski, Bibliogr. techn.; Kucharzewski, Piśm. techn. pol., I; Łoza, Architekci; Łoza, Słown. architektów; Uczestnicy ruchów wolnościowych w latach 1832–1855 (Królestwo Polskie). Przewodnik biograficzny, Wr. 1990 s. 433–4; Zieliński, Mały słownik pionierów; – Bizerski T., Telesfor Szpadkowski – technik i nauczyciel szkoły zawodowej, „Szkoła Zawodowa” 1987 nr 10 s. 36–7; Chodubski A., Aktywność kulturalna Polaków w Azerbejdżanie w XIX i na początku XX wieku, Gd. 1986; Koberdowa I., Warszawska Rada Miejska w okresie 1861–1863, „Roczn. Warsz.” T. 2: 1961 [1962] s. 118, 124; – Gralewski M., Kaukaz. Wspomnienia z dwunastoletniej niewoli. Opisanie kraju – ludność – zwyczaje i obyczaje, Lw. 1877 s. 132, 143; Pamiętniki Ignacego Baranowskiego (1840–1862), Oprac. A. Wrzosek, P. 1923; Raporty polityczne konsulów generalnych Francji w Warszawie 1860–1864, Oprac. I. Koberdowa, Wr. 1965; – „Dzien. Powsz.” 1861 nr 1 (wyniki wyborów do warsz. Rady Miejskiej); „Rola” R. 18: 1900 nr 49 s. 776 (dot. ojca); – Nekrologi i wspomnienia pośmiertne z r. 1903: „Kur. Warsz.” nr 296–298 (dod. poranny), „Przegl. Techn.” T. 41 nr 44 s. 622, „Rola” R. 21 nr 44 s. 697.
Andrzej Chodubski