Syga Teofil Bernard, pseud. i krypt. m.in.: B.S., Best, Cedro, Dr A. Mat, (ES), Grudzień, Jan Styczeń, Konstanty, L.B., S.T.B., (T), (t.b.s.), T.B.S., T.S., T. Świerczyński, The Best, TS (1903–1983), prozaik, krytyk literacki i teatralny, eseista, bibliograf.
Ur. 18 XI w Warszawie w rodzinie robotniczej, był synem Bolesława i Heleny z Gajewskich.
S. uczęszczał do Gimnazjum im. Mikołaja Reja w Warszawie. Zadebiutował ok. r. 1917 w szkolnym tygodniku „Sowizdrzał”. W r. 1920 wziął udział jako ochotnik w wojnie polsko-sowieckiej. Maturę uzyskał na przyspieszonych kursach, organizowanych przez Dowództwo Okręgu Korpusu nr 1 w Warszawie. W l. 1925–9 studiował w Wolnej Wszechnicy Polskiej filozofię oraz polonistykę pod kierunkiem m.in. Gabriela Korbuta. Jednocześnie kształcił się w Studium Teatralnym Mieczysława Limanowskiego, a także w Wyższej Szkole Dziennikarskiej, którą ukończył w r. 1929. Od r. 1927 publikował recenzje literackie i teatralne w „Gazecie Warszawskiej Porannej” (od r. 1929 „Gaz. Warsz.”). Współpracował również ze „Światem Kobiecym” (1928), „Myślą Narodową” (1930–5), „Tęczą” (1931) oraz „Młodym Narodowcem” (1931–2). W l. 1931–8 odbył liczne podróże po Europie, m.in. do Łotwy, Estonii, Austrii, Włoch, Jugosławii i Węgier. Z powodu postawy Narodowej Demokracji po zgonie Józefa Piłsudskiego, zerwał w maju 1935 współpracę z „Gazetą Warszawską”. Od t.r. redagował tygodnik „Kino”. W r. 1938 opatrzył przedmową zbiór humoresek Stefana Kwaśniewskiego, znanego pod pseud. Quas, „Sposób na żonę” (W.). Obszerne fragmenty opublikowanej t.r. w krakowskim „Czasie” (nr 57) recenzji S-i z „Marysieńki Sobieskiej” włączył Tadeusz Boy-Żeleński do wstępu w kolejnych wydaniach książki.
W czasie okupacji niemieckiej był S. w Warszawie żołnierzem ZWZ–AK. Od stycznia do lipca 1941, wraz z Edmundem Grudzińskim i Zbigniewem Świętochowskim, redagował w ramach akcji «N» dywersyjny miesięcznik dla warszawskich Niemców pt. „Kennst du die Wahrheit?”. Współpracował z Delegaturą Rządu na Kraj oraz Kierownictwem Walki Cywilnej. Działał w Biurze Informacji i Propagandy. W l. 1941–5 był redaktorem dwutygodnika Delegatury „Rzeczpospolita Polska”, w którym opublikował m.in. poświęcony gen. Władysławowi Sikorskiemu wiersz Na śmierć Generała (1943 nr 43). Redagował też pismo informacyjne dla prasy podziemnej „Serwis” (1942–4) oraz dziennik „Dzień Warszawy” (1943–4). Brał udział w akcji pomocy Żydom. W powstaniu warszawskim 1944 r. został ciężko ranny; otrzymał t.r. Order Virtuti Militari V kl.
Po krótkim pobycie w Milanówku wrócił S. w r. 1945 do Warszawy. Podjął pracę społeczną w polskiej organizacji YMCA i organizował jej biblioteki na terenie całego kraju. T.r. wszedł do redakcji organu PSL, „Gazety Ludowej”; w l. 1946–7 był w niej kierownikiem działu literackiego. W tym okresie napisał przedmowę do drugiego wydania „Opowiadań” Stefana Godlewskiego (W. 1946). Dn. 7 VII 1950 został uwięziony i za swą okupacyjną współpracę z Delegaturą Rządu na Kraj skazany na siedem lat więzienia, pozbawienie praw obywatelskich na lat pięć oraz konfiskatę mienia. Karę odbywał w więzieniu w Rawiczu. Na skutek m.in. świadectwa Centralnego Komitetu Żydów w Polsce o udziale S-i w akcji niesienia pomocy Żydom oraz interwencji Stanisława Strumpha-Wojtkiewicza, wyrok złagodzono; odtąd S. mógł pisać w więzieniu wewnętrzne recenzje wydawnicze. Dn. 31 V 1954 został z powodów zdrowotnych bezterminowo urlopowany i do więzienia już nie wrócił. T.r. związał się z tygodnikiem „Stolica”; publikował tu recenzje literackie, m.in. pod pseud. Jan Styczeń, oraz liczne recenzje teatralne. Szczególnie dał się poznać jako znawca twórczości Jerzego Szaniawskiego. W r. 1955 nawiązał współpracę z tygodnikiem „Świat”, w którym anonimowo prowadził rubrykę „Antykwariat Świata”. W związku z setną rocznicą śmierci Adama Mickiewicza ogłosił w „Twórczości” (1955 nr 11) opowiadanie Pierścień z lirą (nagrodzone t.r. w konkursie Związku Literatów Polskich ), a w „Stolicy” (1955 nr 48) artykuł Mickiewicz o Warszawie, Warszawa o Mickiewiczu. W r. 1956 opublikował zbiór szkiców Te księgi proste. Dzieje pierwszych polskich wydań książek Mickiewicza (W.), opatrzony pochlebną przedmową Stanisława Pigonia; książka ta, wzbogacona o nowe fakty z życia Mickiewicza, opowiadała dzieje polskich wydań utworów drukowanych za życia poety, uwzględniając korekty autorskie oraz sposoby ich rozpowszechniania w kraju. Z myślą o młodym czytelniku ogłosił S. Pana Adama dzień powszedni (W. 1957), zbierając swe szkice drukowane w l. 1955–6 na łamach „Świata”. Mickiewiczowi i jego epoce poświęcił tom opowiadań Woda z Niemna (W. 1957). W swoich książkach Mickiewiczowskich ujawnił S. talent eseistyczny, łącząc dużą wiedzę o poecie z subtelną narracją i umiejętnością tworzenia barwnych postaci.
W r. 1957 został S. członkiem Oddziału Warszawskiego ZLP; pełnił funkcję przewodniczącego Sądu Koleżeńskiego oraz przewodniczącego Komisji Bibliotecznej. T.r. był współzałożycielem Tow. Miłośników Książki i odtąd przez wiele lat był jego wiceprezesem. W r. 1960 został członkiem Polskiego PEN-Clubu. Uczestniczył w działalności Oddz. Warszawskiego Tow. Literackiego im. Adama Mickiewicza. W księdze zbiorowej „Juliusz Słowacki w stopięćdziesięciolecie urodzin. Materiały i szkice” (W. 1959) opublikował obszerne studium Słowackiego droga do społeczeństwa. We współautorstwie ze Stanisławem Szenicem przygotował biografię Maria Szymanowska i jej czasy (W. 1960). Współpraca z Szenicem przyniosła także cykle audycji popularnonaukowych, emitowanych w Polskim Radiu: Dyliżans historyczny (1962) oraz Antykwariat z kurantem (1964). Do księgi zbiorowej „Adam Grzymała Siedlecki w 70-lecie pracy twórczej” (Kr. 1966) napisał S. artykuł Grzymała jako pamiętnikarz. Kontynuując współpracę ze „Stolicą”, zamieszczał w niej od r. 1964 cykl „Gawędy o książkach”; publikował tu także recenzje teatralne oraz artykuły dotyczące przeszłości Warszawy, m.in. Tajna prasa warszawska w powstaniu styczniowym (1963 nr 4), Warszawa z 22 na 23 stycznia 1863 (1965 nr 4), Warszawa, dn. 3 maja 1791 (1967 nr 19), Dwie Warszawy Elizy Orzeszkowej (1968 nr 48), O Polsce i o Warszawie (1970 nr 44). Pisał także w „Stolicy” o Zygmuncie Kaczkowskim (Rywal Sienkiewicza, 1966 nr 9), Zygmuncie Krasińskim (Spór o Krasińskiego, 1966 nr 10), Tadeuszu Kościuszce (Ideały społeczne Kościuszki, 1967 nr 41) i Janie Henryku Dąbrowskim (Bohater hymnu narodowego, 1968 nr 26). Opatrzył przedmową „Sztukę życia” Tadeusza Garczyńskiego (W. 1969). W l. 1962–3 współpracował z „Przeglądem Humanistycznym”, a w l. 1975–7 z czasopismem „Za i przeciw”, publikując tu w l. 1975–6 cykl felietonów Rozmowy pana Pawła z panem Gawłem. Artykułem „Coś ty uczynił ludziom Mickiewiczu” („Stolica” 1964 nr 4), nawiązującym do sztuki Sławomira Mrożka „Śmierć porucznika” („Dialog” 1963 nr 5), rozpoczął atak na pisarzy, którzy wg niego szydzili z narodowych tradycji. Do PSB napisał dwa biogramy: Andrzeja Piotra Krasickiego (1970 t. 15) i Stefana Kwaśniewskiego (1971 t. 16). Zbierał materiały do monografii Mickiewicza, której ze względu na postępy choroby już nie ukończył. Pod koniec życia był sparaliżowany. Zmarł 12 VII 1983 w Warszawie, został pochowany 14 VII w grobowcu rodzinnym (kw. 135) na Powązkach.
Za twórczość eseistyczną został S. uhonorowany Nagrodą Związku Autorów i Kompozytorów Scenicznych (1961), a jako varsavianista – Srebrną Odznaką Honorową M. Warszawy (1962).
W małżeństwie z Haliną z Przewoskich, córką Aleksandry z Borkowskich, 2.v. Minkiewiczową, pasierbicą Romualda Minkiewicza (zob.), felietonistką „Stolicy”, S. dzieci nie miał.
Fot. w: „Stolica” 1970 nr 14; – Bibliogr. Warszawy za l. 1929–39, 1955–70; Nowy Korbut (Słown. Pisarzy), S. II, II; Słownik badaczy literatury polskiej, Ł. 2000 III; Współcz. pol. pisarze, VIII (bibliogr.); – Chlebowski C., Ludzie prawdziwego pomnika, „Gaz. Wyborcza” 1994 nr 147; Danilewiczowa M., Mickiewiczolog doskonały, „Wiadomości” (Londyn) 1957 nr 41; Fik M., Kultura polska po Jałcie, Londyn 1989; Lewandowska S., Polska konspiracyjna prasa informacyjno-polityczna 1939–1945, W. 1982; Mazur G., Biuro Informacji i Propagandy SZP–ZWZ–AK 1939–1945, W. 1987; [Rec. z Te księgi proste]: „Stolica” 1970 nr 14 (W. Natanson); – Akcja «N». Wspomnienia 1941–1944, Red. H. Auderska, Z. Ziółek, W. 1972; Nałkowska Z., Dzienniki, Oprac. H. Kirchner, W. 2000 VI cz. 2; Rocznik Literacki za r. 1983, W. 1991; – Nekrologi i wspomnienia pośmiertne: „Roczn. Tow. Liter. im. Adama Mickiewicza 1985”, W. 1986 (Z. Libera, L. Prorok), „Stolica” 1983 nr 45 (W. J. Podgórski), „Twórczość” 1983 nr 11 (W. Natanson); – IBL PAN: Pracownia Dok. Liter. XX i XXI w., kopia wyroku na S-ę z 23 VIII 1951.
Barbara Marzęcka