Ruczyński Teofil (1896–1979), nauczyciel, poeta, publicysta, działacz kulturalny mazurski. Ur. 1 VII w Zwiniarzu na pograniczu ostródzko-lubawskim w rodzinie chłopskiej, był synem Franciszka i Marianny z Roszewiczów.
R. uczył się w miejscowej szkole niemieckiej. W l. 1916–18 odbył służbę wojskową w armii niemieckiej. Uczęszczał do polskiej preparandy nauczycielskiej, a potem do Seminarium Nauczycielskiego w Lubawie, które ukończył w czerwcu 1922. Pracę nauczycielską podjął jeszcze w t. r. w Sochach, od r. 1923 aż do wybuchu drugiej wojny światowej uczył w Tuczkach (obie wsie w pow. działdowskim). Prowadził tam ożywioną działalność społeczną; był sekretarzem kółka rolniczego w pobliskich Koszelewach, wygłaszał odczyty o nowoczesnej uprawie roli, sadownictwie i pszczelarstwie, pełnił obowiązki płatnika rejonu, w l. 1928–32 był wójtem gminy Tuczki, w r. 1933 prowadził księgi USC na terenie gminy.
Jako poeta R. zadebiutował wierszem Trzeci Maj w „Głosie Lubawskim” w r. 1920. Potem utwory swoje zamieszczał w „Pielgrzymie”, „Gazecie Działdowskiej”, „Dzienniku Tczewskim”, „Słowie Pomorskim”, „Drwęcy” i „Żołnierzu Polskim”. W większości były to wiersze okolicznościowe o tematyce patriotycznej, ale też zawierające refleksje o krajobrazie mazurskim.
Wybuch wojny zastał R-ego w Warszawie. Dn. 3 X 1939 wraz z grupą inteligencji został aresztowany i uwięziony na Pawiaku jako zakładnik. Zwolniony po 6 tygodniach przeniósł się z rodziną do Mławy, gdzie podjął pracę jako robotnik w składzie opału i smarów. Potem był księgowym w USC w Stupsku pod Mławą. Bezpośrednio po wyzwoleniu (7 II 1945) zorganizował szkołę w Dąbku (pow. Mława). W maju t. r. przyjechał do Olsztyna i pracował jako nauczyciel. Najpierw prowadził kurs pedagogiczny dla młodzieży warmińskiej. Absolwenci podejmowali potem pracę w szkołach i przedszkolach we wsiach podolsztyńskich. W r. 1946 jako nauczyciel historii pracował w Liceum Ogólnokształcącym nr 1 i Liceum dla Pracowników Milicji Obywatelskiej. Pisał też wiersze i angażował się w różnego rodzaju inicjatywy regionalne: uczestniczył w akcji olsztyńskiej Delegatury Państwowego Instytutu Sztuki zbierania i notowania folkloru Warmii i Mazur, od r. 1952 był współpracownikiem regionalnego dodatku do „Słowa Powszechnego” pn. „Słowo na Warmii i Mazurach”, w którym opublikował blisko 300 artykułów na tematy polskiej przeszłości regionu i ok. 150 wierszy. Swoje utwory drukował również w „Życiu Olsztyńskim” (terenowa mutacja „Życia Warszawy”), „Głosie Olsztyńskim” później „Gazecie Olsztyńskiej”, „Dzienniku Ludowym”, miesięczniku „Warmia i Mazury”, „Teatrze Ludowym”. Często wygłaszał pogadanki historyczne przed występami zespołu «Żywe słowo» (istniejącego przy Oddziale Woj. Stowarzyszenia PAX w Olsztynie), prowadzącego pracę repolonizacyjną na Warmii i Mazurach. Angażował się również w działalność Frontu Jedności Narodu. W grudniu 1952 został członkiem Związku Literatów Polskich. Był też członkiem Stowarzyszenia Twórców Ludowych, od r. 1960 także Stowarzyszenia PAX. Ze względu na wadę słuchu w r. 1956 przeszedł na emeryturę i zamieszkał w Lubawie. Wówczas zajął się wyłącznie pracą literacką.
Twórczość R-ego ewoluowała od chłopskiej poezji samorodnej do pisarstwa profesjonalnego. Ogłosił dwa tomiki poetyckie: Z sercem, z duszą (Olsztyn 1965) i Wybór wierszy (Olsztyn 1972, ze wstępem Władysława Gębika). Znalazły się w nich utwory patriotyczne, refleksyjne, satyryczno-obyczajowe i erotyki. Wydał również trzy książki prozatorskie: Opowiadania z pogranicza (Ł. 1973), stanowiące zbiór szkiców historycznych i literacko opracowanych gawęd z pogranicza ostródzko-lubawskiego, Z tamtych lat (W. 1977), będące wspomnieniami z własnego życia oraz Biała Pani na zamku lubawskim (Olsztyn 1978), zawierająca podania i legendy ziemi lubawskiej. Jego wiersze i teksty prozą zamieszczono także w wielu antologiach i wydawnictwach zbiorowych. W r. 1967 w „Gdańskich Zeszytach Humanistycznych” (nr 15) zamieścił źródłowy artykuł Strajk szkolny w 1906/7 roku na terenie byłego powiatu lubawskiego. R. zmarł 8 VI 1979 w Lubawie i został pochowany na tamtejszym cmentarzu Komunalnym.
Otrzymał odznaczenia państwowe: Krzyż Kawalerski (1964) i Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski (1976) oraz honorowe: «Zasłużony dla Warmii i Mazur» i inne. Był laureatem zespołowej nagrody im. W. Pietrzaka w r. 1962 (cały zespół redakcji „Słowa na Warmii i Mazurach”), otrzymał nagrodę miesięcznika „Warmia i Mazury” oraz w r. 1977 regionalną nagrodę Stowarzyszenia PAX im. M. Lengowskiego.
W małżeństwie ze Stanisławą z Żyznowskich miał R. córki: Zofię (po mężu Dudzińską) i Halinę oraz syna Kazimierza (zm. 1979). Był następnie żonaty z Ireną Wiśniewską, a potem z Anną Drozdowską.
Pol. Bibliogr. Liter. za l. 1949, 1952/3 i n.; Literatura Pol. Enc., II (T. Oracki); Oracki, Słown. Warmii; tenże, Twórcy i działacze kultury w województwie olsztyńskim 1945–1970, Olsztyn 1975 s. 145–6; Pisarze olsztyńscy, Olsztyn 1966 s. 14; Współcześni pisarze województwa olsztyńskiego, Pod red. E. Martuszewskiego, Olsztyn 1972 s. 115–17; – Biernacki A., Z materiałów bibliograficznych dotyczących pisarzy zmarłych w r. 1979, „Roczn. Liter.” 1979 s. 772–8 (bibliogr.); Chłosta J., Odszedł człowiek czynu i serca, „Słowo na Warmii i Mazurach” 1979 nr 23; Fornalczyk F., Świadomość dziedzictwa, Olsztyn 1978; Gębik W., [Wstęp do:] T. Ruczyński. Wybór wierszy, Olsztyn 1972 (fot.); Kochański W., Poezja Mazur i Warmii, W. 1949; Kruk E., Teofil Ruczyński działacz i poeta, Olsztyn 1971 (fot.); Oleksiński J., Ruczyński Teofil, nauczyciel, poeta i działacz społeczny, „Głos Naucz.” 1970 nr 26; Oracki T., Rozmówiłbym kamień…, W. 1976 s. 263–6; Staniszewski A., Teofil Ruczyński, „Kom. Mazursko-Warmińskie” 1979 s. 539–45; Swat T., Wierny pani poezji, „Słowo na Warmii i Mazurach” 1971 nr 20; Syska H., Rozmaitości znad Łyny, W. 1978 s. 46–56; T. Ruczyński pisarz ludowy, Nowe Miasto Lubawskie 1975.
Jan Chłosta