Szczeponik Thomas (1860–1927), działacz mniejszości niemieckiej w Polsce, poseł do Reichstagu i Sejmu Śląskiego, senator Rzeczypospolitej Polskiej.
Ur. 4 XII w Pyskowicach (pow. toszecko-gliwicki), był synem Jana, kupca bławatnego, i Marianny Agnieszki Marklowskiej.
W Pyskowicach ukończył S. szkołę ludową oraz szkołę rysunkową dla rzemieślników, a w l. 1874–81 preparandę i seminarium nauczycielskie. Następnie przez rok uczył w szkole ludowej w Tarnau (obecnie Tarnów, pow. opolski), a od r. 1882 w Katowicach w różnych szkołach ludowych i średnich. Po uzyskaniu w r. 1889 uprawnień nauczania w szkołach średnich, a w r. 1890 kierowania szkołami ludowymi przeniósł się w r. 1895 do Mysłowic, gdzie został dyrektorem szkoły ludowej. Powołał tam Katolickie Stow. Pedagogiczne (przemianowane potem na Katolicki Związek Nauczycielski). Sprzeciwiał się zakładaniu przez władze szkół wielowyznaniowych.
W przeprowadzonych 26 I 1919 wyborach do Zgromadzenia Narodowego (Deutsche Nationalversammlung) Republiki Weimarskiej S. kandydował i uzyskał mandat z okręgu opolskiego z listy Centrum. Zasiadał w Reichstagu wraz z górnośląskimi posłami centrowymi, m.in. Hanzem Herschelem, Józefem Kubetzko, Franciszkiem Strzodą, ks. Karolem Ulitzką i Konstantinem Zawadskim. Wbrew większości posłów Centrum głosował 22 VI przeciw udzieleniu pełnomocnictwa rządowi G. Bauera do podpisania traktatu wersalskiego. Dn. 5 XII został powiatowym inspektorem szkolnym w Mikołowie (pow. pszczyński). Wobec nierozstrzygniętej przynależności państwowej Górnego Śląska i przedłużenia mandatów parlamentarnych posłów z okręgu opolskiego zasiadał w Reichstagu również po wyborach z 6 VI 1920. W następstwie decyzji Rady Ambasadorów 20 X 1921 o podziale Górnego Śląska został członkiem zarządu Niemiecko-Górnośląskiego Związku Ludowego na Polskim Śląsku dla Obrony Praw Mniejszości (Deutsch-Oberschlesischer Volksbund für Polnisch Schlesien zur Wahrung der Minderheitsrechte), założonego 8 XI t.r. w Królewskiej Hucie (obecnie Chorzów). Dn. 21 XII powołał w Katowicach Katolicką Partię Ludową (Katholische Volkspartei) i kierował nią do śmierci. Po podpisaniu 15 V 1922 w Genewie polsko-niemieckiej konwencji górnośląskiej przyjął polskie obywatelstwo i zamieszkał w Katowicach; 31 V t.r. złożył mandat do Reichstagu.
Dn. 24 IX 1922 został S. posłem na Sejm Śląski z listy Katolickiej Partii Ludowej w okręgu katowickim; w Sejmie tym wszedł do Klubu Niemieckiego i komisji szkolnej. W wyborach do Senatu RP, przeprowadzonych 12 XI t.r., zdobył mandat z listy Bloku Mniejszości Narodowych z woj. śląskiego; został wiceprezesem senackiego klubu Zjednoczenie Niemieckie i zasiadł w komisji regulaminowej. T.r. przeszedł na emeryturę; odtąd oprócz obowiązków parlamentarnych współredagował organ Katolickiej Partii Ludowej, wydawany w Królewskiej Hucie dziennik „Der oberschlesische Kurier”. Dn. 22 VII 1923 założył w Katowicach Związek Katolików Niemieckich (Verband Deutscher Katholiken), a kierowanie nim powierzył Eduardowi Pantowi. Był jednym z marszałków polsko-niemieckiego III Śląskiego Zjazdu Katolickiego w Katowicach (6–8 IX 1924). W l. 1924–5 przewodniczył Radzie Administracyjnej Niemiecko-Górnośląskiego Związku Ludowego na Polskim Śląsku dla Obrony Praw Mniejszości (od r. 1925 Niemiecki Związek Ludowy dla Polskiego Śląska – Deutscher Volksbund für Polnisch-Schlesien). Na forum Sejmu Śląskiego zarzucał władzom łamanie konwencji górnośląskiej, krytykował zatrudnianie w śląskim szkolnictwie Polaków z innych dzielnic kraju oraz propagował rozbudowę na tym terenie szkolnictwa niemieckiego. Sprzeciwiał się utworzeniu w r. 1925 diec. katowickiej i mianowaniu jej biskupem Augusta Hlonda. W wyborach do Rady Miejskiej Katowic (14 XI 1926) uzyskał mandat z listy Zespołu Wyborczego Katolickiej Partii Ludowej i Partii Niemieckiej (Wahlgemeinschaft der Katholischen Volkspartei und der Deutschen Partei). Zmarł 30 I 1927 w Katowicach, został pochowany na cmentarzu przy ul. Francuskiej. Był odznaczony watykańskim Orderem Świętego Grzegorza Wielkiego.
W małżeństwie z Anną Keil miał S. syna Emila, blacharza, i troje innych dzieci nieznanych z imion.
Pośmiertnie wydano książkę S-a Die Gewissensnot der deutschen Katholiken in Polen (Kattowitz 1927). W l. 1928–35 jego imię nosiło gimnazjum w Hindenburgu (obecnie Zabrze) przy Kronprinzenstraße 323 (obecnie ul.Chopina 26).
Enc. powstań śląskich, s. 617; Greiner P., Kaczmarek R., Leksykon mniejszości niemieckiej w województwie śląskim w latach 1922–1939, Kat. 2002; Der Grosse Herder, Freiburg im Breisgau 1935 XI; Handbuch der verfassunggebenden deutschen Nationalversammlung, Weimar–Berlin 1919 s. 272, 335 (fot., bibliogr.); PSB (Pant Eduard, Strzoda Franciszek); Reichstagshandbuch, Berlin 1920 I 342; – Balling M. O., Von Reval bis Bukarest, Kopenhagen 1991 I–II; Ciągwa J., Immunitet parlamentarny posłów Sejmu Śląskiego w latach 1922–1939, Kat. 1992; Dobrowolski P., Mniejszość niemiecka w wyborach komunalnych w 1926 r. w górnośląskiej części województwa śląskiego, „Zaranie Śląskie” R. 28: 1965 z. 4 s. 820; Falęcki T., Niemieckie szkolnictwo mniejszościowe na Górnym Śląsku w latach 1922–1939, Kat. 1970; Fałowski J., Parlamentarzyści mniejszości niemieckiej w Drugiej Rzeczypospolitej, Częstochowa 2000; Hitze G.., Carl Ulitzka (1873–1953) oder Oberschlesien zwischen den Weltkriegen, Düsseldorf 2002; Kotowski A., Polska polityka narodowościowa wobec mniejszości niemieckiej w latach 1919–1939, [b.m.r.w.] s. 66; Kowalak T., Prasa niemiecka w Polsce 1918–1939, W. 1971; Krzyżanowski L., Kościół katolicki wobec mniejszości niemieckiej na Górnym Śląsku w latach 1922–1930, Kat. 2000; Macała J., Duszpasterstwo a narodowość wiernych, Wr.–Kat. 1999; Matelski D., Niemcy w Polsce w XX wieku, W.–P. 1999; Musialik W., Górnoślązacy w parlamentach II Rzeczypospolitej (1919–1939), Opole 2004; Myszor J., Historia diecezji katowickiej, Kat. 1999; Rechowicz H., Sejm Śląski 1922–1939, Kat. 1971; Webersinn G., Thomas Szczeponik. Ein Leben für Glaube, Volkstum und Heimat, „Jb. der Schlesischen Friedrich-Wilhelms-Universität zu Breslau” Bd. 16: 1971 s. 159–214; Wyniki wyborów parlamentarnych na Śląsku, Red. A. Galos, K. Popiołek, „Studia i Mater. z Dziej. Śląska” T. 7: 1966 s. 418, 426, 517; Zieliński Z., Niemcy śląscy wobec ks. Augusta Hlonda 1922–1926, w: Problemy narodowościowe Europy Środkowo-Wschodniej w XIX i XX wieku, Red. A. Czubiski i in., P. 2002 s. 284, 287–8; – Gröschel B., Die Presse Oberschlesiens von den Anfängen bis zum Jahre 1945, Berlin 1993 s. 150; Rzepeccy, Sejm i Senat 1922–7, s. 398–9, 537, 539; – „Gaz. Urzęd. Woj. Śląskiego” R. 5: 1926 nr 34; „Sprawy Narodowościowe” R. 1: 1927 nr 2 s. 114–15; – AP w Kat.: Zespół 17 (Sejm Śląski), sygn. 690 k. 9–10, sygn. 1081 k. 85–6, Zespół 81 (akta m. Kat.), sygn. 135 k. 276, sygn. 137 k. 141, sygn. 183 k. 331; Arch. Archidiec. w Kat.: sygn. KM 1440 (Księgi metrykalne, Kat., pogrzeby 1908–31); Paraf. rzymskokatol. p. wezw. św. Mikołaja w Pyskowicach: Księga chrztów z l. 1859–67, s. 131 nr 190; USC w Kat.: Akt zgonu S-a, nr 71/1927/1.
Tomasz Latos