Szelewski (Szeleski, Szelawski, Szalawski) Tomasz Adam, w zakonie Józef Kalasanty, krypt.: Ks. A.S., Ks. A. Sz., Ks. Sz., Ks. J.K.S., Sz., Ks. S. pleban, S. prob. z archidiecezji warszawskiej (1799–1866), pijar, profesor Akademii Duchownej w Warszawie, publicysta, tłumacz.
Ur. 11 X w Kozłówce (woj. lubelskie) w rodzinie szlacheckiej, był synem Wawrzyńca i Janiny Elżbiety z Nowickich. Miał starszych braci, w tym Feliksa Antoniego.
S. odebrał staranne wychowanie domowe. Od r. 1810 uczył się w konwikcie pijarów w Opolu Lub. W r. 1815 wstąpił tam do zgromadzenia pijarów, odbył nowicjat i złożył śluby zakonne. Wysłany do Warszawy, studiował w l. 1816–18 w Collegium Nobilium. Od r. 1818 był w Warszawie nauczycielem literatury polskiej, historii powszechnej i łaciny, najpierw w konwikcie pijarów, a następnie w l. 1821–4 w Szkole Wojewódzkiej Księży Pijarów przy ul. Długiej. W tym okresie wydawał efemeryczne pisemko satyryczne „Mucha Warszawska” (w r. 1822 ukazały się trzy numery). W r. 1824 przyjął święcenia kapłańskie; z tego czasu pochodzi jego Kazanie na uroczystość Wniebowstąpienia Pańskiego miane w kościele pijarskim w Warszawie [b.m.r.w.]. W r. szk. 1824/5 był nauczycielem i prefektem w Szkole Wojewódzkiej Księży Pijarów w Radomiu, po czym od r. 1825 ponownie wykładał literaturę polską i powszechną w Szkole pijarów w Warszawie; w r. szk. 1826/7 pełnił obowiązki prefekta. Równocześnie był sekretarzem prowincjała pijarów ks. Adama Kamionowskiego. W pijarskich programach szkolnych ogłosił rozprawy: Rozprawa o szczytności, czyli wyobrażeniach czucie człowieka prawdziwie zachwycających… („Popis publiczny uczniów Szkoły Wojewódzkiej Ks. Ks. Pijarów”, W. 1824) oraz Recenzja mów, pochwał i rozpraw Stanisława hr. Potockiego… (tamże, W. 1826). Przełożył z języka francuskiego prace P. M. Cottreta „Rozprawa o religii uważanej jako potrzeba społeczności” (W. 1825) i J. Ch. Massillona „Kazania adwentowe” (W. 1827, wyd. 2, W. 1847); w rezultacie został powołany na członka Tow. Naukowego w Krakowie. Komisja Rządowa WRiOP w Warszawie wyznaczyła go w r. 1827 do zespołu przygotowującego ustawy szkolne. W l. 1828–31 wykładał język i literaturę polską w Szkole Wojewódzkiej Księży Pijarów w Piotrkowie, pełniąc równocześnie funkcję jej rektora. Po upadku powstania listopadowego przebywał w Rzymie i Wiedniu uzupełniając swe wykształcenie teologiczne. Gdy w Król. Pol. odsunięto pijarów od szkolnictwa, wystąpił w r. 1834 z zakonu. Studia z teologii ukończył w r. 1836 w Krakowie na UJ, uzyskując stopień doktora. Został wtedy księdzem w diec. krakowskiej. Jesienią t.r. objął funkcję zastępcy profesora w Gimnazjum Gubernialnym w Piotrkowie.
Pod koniec r. 1836 przybył S. do Warszawy, gdzie w nowo utworzonej Akad. Duchownej Rzymskokatolickiej został zastępcą profesora. Od r. 1837 był tu profesorem w Katedrze Patrologii, Homiletyki i Wymowy. Wspólnie z Antonim Żyżkiewiczem opracował projekt „Pamiętnika Religijno-Moralnego. Czasopisma ku zbudowaniu i pożytkowi tak duchownemu jako i świeckich osób” i t.r. uzyskał na jego wydawanie zgodę arcybp. warszawskiego Stanisława Choromańskiego oraz władz rosyjskich (pismo zaczęło się ukazywać w r. 1841, pod redakcją Antoniego Hlebowicza, jednak bez udziału S-ego). Pod koniec l. trzydziestych został S. kanonikiem honorowym łęczyckim i otrzymał Order św. Stanisława III kl., a w r. 1839 objął probostwo w Wilanowie; przyczynił się tam do wyremontowania plebanii oraz rozpoczęcia budowy szpitala dla ubogich. Cieszył się w Warszawie uznaniem jako kaznodzieja, tłumaczył też wiele kazań z języków obcych, m.in. ks. A. P. Jaisa „Kazania i homilie na wszystkie niedziele i święta całego roku” (W. 1837–9 I–III, wyd. 2, W. 1844), „Kazania z najlepszych autorów francuskich, włoskich, niemieckich i angielskich wybrane i spolszczone...” (W. 1840) oraz F. X. Hunolda „Kazania na niedziele i święta całego roku do potrzeby i ducha czasu zastosowane” (W. 1844 I–IV). Podjął współpracę z „Pamiętnikiem Religijno-Moralnym” i na jego łamach opublikował Rys historyczny wymowy duchownej w ogóle a w szczególności w Polsce (T. 4–8: 1843–5) oraz rozprawę Homiletyka (T. 10: 1846). W r. 1843 został proboszczem w Brzezinach (pow. rawski). Projektując wydanie katechizmu dla wszystkich diecezji w Król. Pol., wygłosił 11 VII 1846 rozprawę O istocie, ważności, potrzebie, różnym w różnych epokach stanie i najtrafniejszej metodzie nauczania katechizmu ze szczególnym uwzględnieniem na potrzeby Kościoła w naszym kraju („Pam. Religijno-Moralny” T. 11: 1846, wyd. osobne W. 1847) na publicznym posiedzeniu Akad. Duchownej. Mimo zgody warszawskiego wikariusza kapitulnego Antoniego Fijałkowskiego, do realizacji pomysłu nie doszło. Opublikował też artykuł O potrzebie znajomości medycyny pastoralnej dla duchowieństwa („Pam. Religijno-Moralny” T. 14: 1848), w którym apelował do duchownych, by oświecali lud w sprawie zachowania zdrowia.
Po śmierci kolejnego redaktora „Pamiętnika Religijno-Moralnego” Antoniego Kamieńskiego został S. w r. 1850 redaktorem naczelnym tego pisma; swoim poprzednikom poświęcił w nim obszerne artykuły biograficzne: Wspomnienie o ś.p. Antonim Hlebowiczu (T. 13: 1847) i Życiorys Antoniego Kamieńskiego redaktora Pamiętnika Religijno-Moralnego (T. 18: 1850). Ogłaszał też na tych łamach rozprawy z historii Kościoła, m.in. O inkluzach i inkluzkach w wiekach średnich (T. 18: 1850), O siostrach miłosierdzia. Historia założenia i rozkrzewienia się tej instytucji (T. 20: 1851), Pogląd na powołanie, dzieje i sprawy zakonu trynitarzy w Polsce (T. 21: 1851) oraz artykuły o tematyce pastoralnej, m.in. O potrzebie opowiadania słowa bożego (T. 19: 1850). Opublikował „Kazania o męce, śmierci, zmartwychwstaniu Pana naszego Jezusa Chrystusa” (W. 1851), zawierające dziewięć kazań «ze sławniejszych kaznodziejów przerobione» oraz broszurę O święceniu Niedzieli 6 nauk, w formie exhortacji kościelnych, ku oświeceniu wiernych rzymsko-katolickiego Kościoła (W. 1852); prawdopodobnie z tego okresu pochodzą też jego czterotomowe Kazania niedzielne i świąteczne całego roku (W. [b.r.w.]). Dokonawszy w Brzezinach zamiany pańszczyzny na czynsz, napisał o tym w artykule O powinnościach plebanów względem ubogich swoich parafian („Pam. Religijno-Moralny” T. 18: 1850). W r. 1851 został odznaczony Orderem św. Anny II kl. i prawdopodobnie w tym czasie otrzymał nominację na kanonika katedralnego lubelskiego. Opublikował odezwę Do Szanownego duchowieństwa świeckiego i zakonnego... (tamże T. 20: 1851) z prośbą o dostarczanie informacji o historii parafii, instytucji dobroczynnych i szkółek elementarnych, a także biografii wybitniejszych księży. Sam dał przykład ogłaszając Wiadomość historyczno-archeologiczną o kościele parafialnym i innych w mieście Brzezinach, poprzedzoną statystycznym opisem miasta (tamże T. 20: 1851, wyd. osobne [b.m.r.w.]). S. przyczynił się do odbudowy w Brzezinach kościoła parafialnego; z tej okazji wygłosił 30 X 1853 przemówienie (tamże T. 25: 1853). Zainspirowany artykułem z „Gazety Codziennej” (1855 nr 110), opublikował szkic o żebrakach i wyłudzaniu jałmużny (Cokolwiek o pauperyzmie w kraju, „Pam. Religijno-Moralny” T. 29: 1855). Przetłumaczył z języka niemieckiego „Katechizm rzymskokatolicki czyli zbiór nauki chrześcijańskiej z krótkim rysem dziejów religii od początku świata aż do naszych czasów” (W. 1855). Po śmierci Żyżkiewicza opublikował o nim wspomnienie ze szczegółami dotyczącymi powstania i redagowania „Pamiętnika Religijno-Moralnego” (Żyżkiewicz Antoni, tamże T. 30: 1856). Odtąd współpracował jako redaktor z adiunktem Akad. Duchownej, ks. Józefem Mętlewiczem, z którym wspólnie ogłaszał teksty od redakcji (tamże T. 31: 1856, T. 33: 1857). Za namową S-ego Józef Ignacy Kraszewski zamierzał opublikować w „Pamiętniku Religijno-Moralnym” artykuł „O powinnościach pisarzy chrześcijańskich”, ostatecznie jednak nie doszło do jego wydrukowania. W r. 1858 przeszedł S. w stan spoczynku w Akad. Duchownej. Po śmierci swojego współpracownika poświęcił mu artykuł Ks. Mętlewicz Józef Kalasanty. Szkic biograficzny (tamże, S. druga, T. 2: 1858). Odtąd przez kilkanaście miesięcy redagował pismo samodzielnie.
W r. 1860 osiadł S. w swym probostwie w Brzezinach. Założył tam szkółkę elementarną, a także zbudował plebanię, budynki gospodarskie oraz dom dla starców i kalek. Donosił o tym w korespondencji Z Brzezin (tamże, S. druga, T. 6: 1860). Zamierzał wydać na początku l. sześćdziesiątych «Żywoty biskupów wrocławskich» i korespondował w tej sprawie z Józefem Lompą; ostatecznie nie doszło do realizacji tego projektu. Ogłosił w tym czasie serię innych artykułów biograficznych: Benedykt Herbest katecheta z XVI wieku (tamże, S. druga, T. 5: 1860), Tadeusz Pomian hrabia Łubieński biskup rodopolitański sufragan diecezji kujawsko-kaliskiej (tamże, S. druga, T. 7: 1861), Ks. Ignacy Łukasz Stankiewicz (tamże) oraz Stanisław Konarski („Tyg. Ilustr.” 1861 nr 75). W artykule Projekt Szkoły Głównej i Akademia Duchowna („Pam. Religijno-Moralny”, S. druga, T. 8: 1861) opowiedział się za likwidacją Akad. Duchownej w przypadku powołania w organizowanej Szkole Głównej Warszawskiej Wydz. Teologicznego. W r. 1861 wylegitymował się z pochodzenia szlacheckiego w księgach Deputacji Szlacheckiej gub. warszawskiej. Ostatnimi pracami S-ego w „Pamiętniku Religijno-Moralnym” były: Pogląd na prasę katolicką w Niemczech oraz recenzja „Prawa kanonicznego...” Adama Stanisława Krasińskiego (obie S. druga, T. 9: 1862). Następne artykuły publikował już w innych czasopismach, m.in. „Dzienniku Powszechnym” (Wychowanie publiczne. O wykładach nauki chrześcijańskiej w szkołach elementarnych, powiatowych i gimnazjalnych, 1862 nr 45, 46) i „Bibliotece Warszawskiej” (Ksiądz Edmund Andraszek, 1862 t. 2, Ks. Jakub Ciastowski ostatni rektor konwiktu pijarskiego na Żoliborzu, 1863 t. 3). Działając w ruchu na rzecz trzeźwości, przetłumaczył z języka niemieckiego „Nauki religijno-moralne przeciwko nałogowi pijaństwa...” (W. 1862) oraz ogłosił artykuł Jeszcze kilka uwag o trzeźwości („Dzien. Powsz.” 1863 nr 24). W r. 1862 odstąpił prawa do wydawania „Pamiętnika Religijno-Moralnego” ks. Michałowi Nowodworskiemu. Ostatnim jego dziełem był przekład z języka francuskiego pt. „Nauki chrześcijańskie dla dojrzewającej młodzieży katolickiej w pierwszej połowie XVIII wieku” (W. 1865, wyd. 2, W. 1870). S. zmarł 7 XII (wg nekrologu) lub 8 XII (wg aktu zgonu) 1866 w Warszawie, został pochowany 11 XII na cmentarzu Powązkowskim.
Bibliogr. Warszawy; Enc. Kośc., XXVII; Enc. Org.; Estreicher w. XIX, IV; PSB (Mętlewicz Józef); Podr. Enc. Kość., XXXVII/XXXVIII; Polkowski I., Skorowidz do Pamiętnika Religijno-Moralnego wydawanego w Warszawie od roku 1841 do 1862, W. 1877; Słown. Pol. Teologów Katol., IV; Słown. pseudonimów; – Jastrzębski K., Opole Lubelskie, W.–Puławy 2009 II; Pleszczyński A., Dzieje Akademii Duchownej Rzymskokatolickiej Warszawskiej. Ze źródeł urzędowych i ze wspomnień jej wychowanków zebrane, W. 1907 s. 134–7; Rucińska A., Józefa Kalasantego Szelewskiego „Rozprawa o szczytności”, „Acta Univ. N. Copernici. Nauki Human.-Społ.” Z. 363, Filol. Pol. T. 59: 2003 s. 3–13; Schiller J., Portret zbiorowy nauczycieli warszawskich publicznych szkół średnich 1795–1862, W. 1988; – Listy Józefa Lompy do J. I. Kraszewskiego z lat 1860–1862, Oprac. K. Dobrowolski, Kat. 1931; Popis publiczny uczniów Szkoły Wojewódzkiej Ks. Ks. Pijarów w Piotrkowie […] 1828/29, W. 1829 s. 3, 4; toż za r. 1829/30, W. 1830; Rocznik Instytutów Religijnych i Edukacyjnych Królestwa Polskiego, W. 1824; Szpaderski J., Wspomnienie o życiu i pismach śp. Ks. Adama Józefa Kalasantego Szalewskiego, „Przegl. Katol.” R. 5: 1867 nr 26 s. 401–6; Wójcicki K. W., Wycieczka do Krakowa w maju (2–14) 1858 roku, w: Ohryzko J., Pismo zbiorowe, Pet. 1859 I 118; – „Bibl. Warsz.” 1848 t. 3 s. 290, 1856 t. 4 s. 427; „Przegl. Pozn.” T. 16: 1853 s. 480; – Nekrologi: „Bibl. Warsz.” 1867 t. 1 s. 160, „Kur. Warsz.” 1866 nr 276, 277, „Tyg. Ilustr.” 1867 nr 382 s. 144; – Arch. UJ: sygn. WT I 27 (akta doktorantów); B. Jag.: rkp. 6480 IV t. 21 k. 201–4 (koresp. z J. I. Kraszewskim); B. Ossol.: rkp. 2758/II (list do Sadoka Barącza z r. 1860); – Informacje Cezarego W. Domańskiego z L. (na podstawie wypisu aktu zgonu, nr 226/1866 z paraf. p. wezw. Narodzenia NMP w W.) oraz Małgorzaty Osieckiej z W. na podstawie kwerendy w AGAD (Arch. Gosp. Wilanowskie, Dz. XI sygn. 24 k. 95 <1841/2>, Centr. Władze Wyznaniowe Król. Pol., sygn. 377, Ogólne Zebranie Warsz. Departamentów Rządzącego Senatu, sygn. 12 s. 91, sygn. 17, Deputacja Szlachecka i Kancelaria Marszałka Szlachty Gub. Warsz., sygn. 424 poz. 633).
Elżbieta Orman