Ilnicki Tomasz (1813–1866), główny kasjer Wydziału Skarbu Rządu Narodowego 1863/4 r. Pochodził z rodziny szlacheckiej. Z wykształcenia prawnik, studiował na Uniw. Warsz. W epoce paskiewiczowskiej poświęcił się karierze urzędniczej. Pracował w Banku Polskim, pod koniec na stanowisku starszego adiunkta w Wydziale Prawnym w Sekcji Interesów Bankowych. Ceniony był za sumienne wykonywanie obowiązków. W r. 1853 ożenił się z Marią Majkowską, znaną poetką i pisarką. Mieszkał w domu za Żelazną Bramą przy «Rybim Targu». Mieszkanie jego, dzięki żonie, stało się salonem literackim, gdzie spotykały się najwybitniejsze osobistości z ówczesnego świata kulturalnego Warszawy. Prowadził spokojny i bardzo regularny tryb życia; był znakomitym szachistą. Powstanie styczniowe nie znalazło w I-m gorącego zwolennika. Wprawdzie w okresie manifestacji brał żywy udział w patriotycznych kółkach młodzieżowych, ale sam – jak się zdaje – nie miał wiary w powodzenie wyzwoleńczej walki zbrojnej, skłaniając się raczej do stanowiska «białych». Po wypadkach lutowych 1861 r. występował w szeregach konstablów, pełniących straż na ulicach Warszawy. Do Organizacji Narodowej jeszcze przed wybuchem powstania wciągnął go bieg wydarzeń. Nie bez wpływu była tu i atmosfera domowa. Szwagier jego bowiem, Jan Majkowski, był członkiem Komitetu Centralnego Narodowego, autorem manifestu powstańczego z 22 stycznia 1863 r.; żona brała udział w kobiecej organizacji «piątek». Większej aktywności wszelako I. wówczas nie przejawiał. Dopiero w okresie Rządu Karola Majewskiego, gdy organizacja powstańcza osiągnęła swój szczytowy rozwój, powierzono mu bardzo odpowiedzialne stanowisko skarbnika kasy głównej narodowej. I. wahał się przed objęciem tej funkcji, toteż Dionizy Skarżyński, główny organizator Wydziału Skarbu Rządu Narodowego, długo musiał go przekonywać, zanim przełamał jego wewnętrzne opory, wynikające z niewiary w zwycięstwo powstania. Za to gdy raz zdecydował się na objęcie głównej kasy Rządu Narodowego, poprowadził ją po mistrzowsku, z jeszcze większą gorliwością i systematycznością niż swe czynności bankowe. W połowie lipca 1863 r. I. wszedł do Wydziału Skarbu Rządu Narodowego, chwilowo jako referent, a następnie jako kasjer. Od tego czasu kasa główna mieściła się w jego mieszkaniu. U niego też nierzadko odbywały się posiedzenia Wydziału Skarbu. W jesieni 1863 r., gdy wzmożone aresztowania poczyniły duże wyłomy w organizacji powstańczej i sięgnęły do centralnych władz narodowych, I. pragnął usunąć się z pracy konspiracyjnej i nalegał na Józefa Toczyskiego, dyrektora Wydziału Skarbu, aby ten odebrał od niego kasę, ale Toczyski, nie mając innego kasjera przy Wydziale, odwlekał decyzję. Niebawem I. wycofał się z tej pracy, przekazując wszystkie rachunki i pieniądze sekretarzowi Wydziału Skarbu, Arturowi Goldmanowi. Kontaktów z działaczami powstańczymi jednak nie zerwał, nawet z tymi, którym grunt płonął już pod nogami. Jeszcze w marcu 1864 r., a więc w okresie masowych aresztowań w Warszawie i dekonspirowania centralnych władz Organizacji Narodowej, I. udzielił schronienia w swoim mieszkaniu tropionemu przez policję carską sekretarzowi stanu, Józefowi Kajetanowi Janowskiemu, który tu urządzał spotkania z różnymi osobami.
Dn. 6 IV 1864 r. aresztowano I-ego i osadzono w więzieniu śledczym przy ul. Dzielnej. W wyniku ciężkich badań przyznał się I. do pełnionych funkcji w Wydziale Skarbu, ale nikogo ze współtowarzyszy nie wydał. Chcąc wyjednać u inkwirentów carskich niższy wymiar kary, we własnoręcznie napisanym, obszernym zeznaniu dał wyraz – nie bez wiernopoddańczych akcentów – lojalności wobec władzy zaborczej, a swój udział w Organizacji Narodowej tłumaczył słabością charakteru i groźbą ze strony władzy powstańczej. Nie przekonało to carskich sędziów. Włączony do procesu Romualda Traugutta, znalazł się w grupie 15 osób oskarżonych o kierowanie powstaniem i skazanych orzeczeniem Audytoriatu Polowego na karę śmierci przez powieszenie. Namiestnik hr. Berg w konfirmacji z dn. 30 VII werdykt złagodził w stosunku do 10 osób, w tym również i do I-ego, który został skazany na 15 lat ciężkich robót w kopalniach syberyjskich i pozbawienie wszystkich praw stanu. Dn. 11 VIII wywieziono I-ego z Warszawy na Syberię do ciężkich robót w żupach solnych w Usoli. W r. 1866 po uwolnieniu go z koszar zamieszkał «na kwaterze». T. r. został zamordowany w celach rabunkowych. Pochowany w Usoli.
Fot.: Muz. W. P. w W.: Zbiory Augusta Kręckiego, 4113/827, 4113/828, 31815/22; – Berg M. W., Zapiski o powstaniu polskim 1863 i 1864 r., Kr. 1899 III 185; Kraushar A., Wtorki M. Unickiej, „Tyg. Ilustr.” 1924 półr. 2. s. 301; Przyborowski W., Dzieje 1863 r., Kr. 1919 V 25, 26; – Cederbaum H., Powstanie styczniowe, Wyroki Audytoriatu Polowego z lat 1863, 1864, 1865 i 1866, W. 1917 s. 147–61; Dybowski B., Pamiętnik od r. 1862 zacząwszy do r. 1878, Lw. 1930; Janowski J. K., Pamiętniki o powstaniu styczniowym, Lw. 1923 I, W. 1925 II; Pamiętniki J. Maykowskiego członka Komitetu Centralnego, a następnie komisarza nadzwyczajnego Rządu Narodowego w zaborze austriackim, Przedm. S. Krzemiński, Lw. 1909 s. 6, 8, 20; Proces R. Traugutta i członków Rządu Narodowego, Pod red. E. Halicza, oprac.: A. Borkiewicz, Cz. Milewski, K. Morawska, F. Ramotowska, A. Sienkiewicz, W. 1960–1 II, III, IV; Roczniki Urzędowe z l. 1854–63; Zeznania śledcze o powstaniu styczniowym, Oprac. S. Kieniewicz, Wr. 1956; Zielonka Jastrzębiec L., Wspomnienia z Syberii od r. 1863–1869, Kr. 1906 s. 168–70; – AGAD: Audytoriat Polowy, Wojsk w Królestwie Polskim, nr 1266, 1268–1270, Tymczasowa Komisja Śledcza, cz. I s. 107, Zarząd Generał Policmajstra Królestwa Polskiego, 4 poz. 1302; Muz. W. P. w W.: Zbiory Augusta Kręckiego.
Franciszka Ramotowska