Michałowski Tomasz (1862–1941), właściciel ziemski, działacz społeczny i polityczny. Ur. 21 VII w Szepetówce na Wołyniu, był synem Tytusa i Izabeli z Lewandowskich. Ukończył I Gimnazjum Klasyczne w Kijowie i rozpoczął studia na wydziale prawnym Uniwersytetu im. Św. Włodzimierza; przeniósł się następnie do Lipska i tam ukończył studia rolnicze. Przez kilka lat podróżował po Włoszech, po czym osiadł w swoim majątku Jałaniec na Podolu; był również właścicielem dóbr Kosoucy w Besarabii. Równocześnie prowadził działalność kulturalno-oświatowa w Jałańcu i okolicy, opiekował się szkołami już istniejącymi, otworzył szkołę pszczelarstwa. Należał do organizatorów (w r. 1902/3), obok Włodzimierza Grocholskiego, Szczęsnego Potockiego, Mirosława Sawickiego i Stanisława Fedorowicza, konspiracyjnej organizacji «Zrzeszenie»; wbrew początkowym planom skupiła ona tylko działaczy konserwatywnych i narodowo-demokratycznych i rola jej ograniczyła się do zakładania tajnych szkół polskich. W r. 1905 M. był jednym z twórców konspiracyjnych Polskich Komitetów Wyborczych do Dumy i Rady Państwa. W końcu t. r., wraz z W. Grocholskim, Wilhelmem Kulikowskim i Stanisławem Zielińskim, założył pierwszy polski dziennik na Ukrainie „Dziennik Kijowski” i wszedł w skład zarządu oraz komitetu redakcyjnego pisma. Zasilał dziennik finansowo, a po wyjeździe Grocholskiego był, wraz z Antonim Czerwińskim, w l. 1909–14 naczelnym redaktorem i wydawcą pisma. W r. 1910 obaj byli przez kilka miesięcy więzieni na Łukianówce za obronę w „Dzienniku” szkolnictwa polskiego. Po wyjściu na wolność M. został prezesem «Ogniwa», organizacji łączącej wszystkie polskie stowarzyszenia. W r. 1911 założył zaopatrzoną w najnowocześniejsze maszyny Drukarnię Polską przy „Dzienniku Kijowskim”. Udzielał pomocy materialnej konspiracyjnym organizacjom polskiej młodzieży akademickiej w Kijowie: «Polonii» i harcerstwu.
Po wybuchu pierwszej wojny światowej M. organizował akcję pomocy dla ludności polskiej wysiedlonej z Królestwa. Po rewolucji lutowej 1917 r. wszedł do Polskiego Komitetu Wykonawczego na Rusi, stanowiącego reprezentację ludności polskiej na Ukrainie. Z chwilą powstania (15 V 1917) Macierzy Szkolnej na Podolu został członkiem jej zarządu głównego z siedzibą w Winnicy; z ramienia Macierzy zakładał liczne polskie szkoły na Podolu. W r. 1918 należał do grupy konserwatystów, którzy objęli patronat nad „Dziennikiem Kijowskim” redagowanym wówczas przez Juliana Wołoszynowskiego i zbliżonym do nowo założonego endeckiego „Przeglądu Polskiego”. Po przyjeździe do Polski wchodził do (powstałego w Warszawie w grudniu 1918) Koła Polaków Ziem Ruskich i 10 I 1919 podpisał razem z pierwszym przewodniczącym Koła Franciszkiem Pułaskim memoriał do J. Piłsudskiego w sprawie ziem ukraińskich. Podjął też starania u rządu rumuńskiego, w wyniku których przyznano obywatelom polskim odszkodowanie za przejęte przez państwo majątki ziemskie. Od 28 X 1919 zamieszkał w Poznaniu. Zmarł 4 VIII 1941 w Warszawie. Z małżeństwa z Ewą z Tyszkiewiczów miał synów: Tytusa (ur. 1913) i Stanisława (ur. 1917).
Deruga A., Polityka wschodnia Polski wobec ziem Litwy, Białorusi i Ukrainy (1918–1919),W. 1969; Kornecki J., Oświata polska na Rusi w czasie wielkiej wojny, W. 1937; „Pamiętnik Kijowski”, Londyn 1959–66 I 190, 232, II, III; Ślisz A., Prasa polska w Rosji w dobie wojny i rewolucji (1915–1919), W. 1968; – „Dzien. Kijowski” 1909–14; – Mater. Red. PSB: Artykuł Stanisława Zielińskiego o M-m; Informacje Zygmunta Kaczmarka na podstawie kartoteki ewidencji ludności m. Poznania; – Zieliński S., Liga Narodowa na Rusi (rkp. w zbiorach B. Ossol. oraz w zbiorach prywatnych Józefa Zielińskiego).
Red.