Moszyński Tomasz, imię zakonne Antoni, krypt. A. M., X. A. M. S. P. (1800–1893), pijar, pedagog, pisarz dla młodzieży, historyk. Ur. 30 IX na Wołyniu w rodzinie ziemiańskiej. Uczył się w Dąbrowicy i w Liceum Krzemienieckim. W wieku 16 lat wstąpił do zgromadzenia pijarów w Podolińcu, rezygnując na rzecz siostry z części przypadającego nań majątku. Uczył następnie w szkołach pijarskich w Rosieniach (1821) i w Poniewieżu na Żmudzi literatury, łaciny, historii i prawa. W tym czasie poznał Adama Mickiewicza jako nauczyciela kowieńskiego; pierwszy raz na przełomie 1822/3 r., drugi raz w czasie swego uwięzienia w Wilnie (gdzie studiował w l. 1823–4) w związku z procesem filomatów (1824). W t.r. otrzymał święcenia kapłańskie. Przeniósłszy się do Lubieszowa został w r. 1832 rektorem kolegium pijarskiego, a w r. 1836 dziekanem kościołów pow. pińskiego. Po zamknięciu w r. 1852 kolegium pijarskiego mianowano go kanonikiem i prałatem katedry mińskiej. Ok. r. 1858 przebywał w Pińsku, a od r. 1861 był asesorem kolegium rzymskokatolickiego w Petersburgu; tu przebywał 8 lat i pracował m. in. w Cesarskiej Bibliotece Publicznej, sporządzając na zlecenie jej władz katalog dzieł teologicznych. Uzyskał też wówczas stopień doktora teologii. W r. 1869 wrócił do Pińska na stanowisko dziekana. W r. 1883 osiadł na probostwie w Lubieszowie.
M. rozwijał różnorodną działalność literacką, naukową i bibliofilską. Pisał wiersze dla dzieci, był tłumaczem, recenzentem, autorem licznych rozpraw naukowych i mów pogrzebowych. Swe prace literackie i naukowe oraz szkice krytyczne zamieszczał począwszy od r. 1824 na łamach takich pism, jak „Dziennik Wileński” (Dodatki do historii literatury polskiej Bentkowskiego, 1825), „Ateneum” (tu rozprawka o klasztorze franciszkanów w Pińsku), „Wizerunki i Roztrząsania Naukowe” (rozprawka o Macieju Dogielu, 1838), „Tygodnik Petersburski” (Bibliologia wileńska, 1841). W l. 1836–41 wydał dla małych czytelników zbiór wierszy i bajek pt. Kolęda dla dzieci (4 tomy, Wil.) oraz wiązankę wierszy pt. Nadzieja (W. 1886). Utwory te, własne, tłumaczenia lub przeróbki z języka francuskiego i angielskiego, podporządkowane były głównie tendencji umoralniającej, charakterystycznej dla ówczesnej literatury dla dzieci. M. znany też był jako autor prac z historii szkolnictwa kościelnego (Kronika kolegium lubieszowskiego xx pijarów, Kr. 1876, Monografia kolegium i szkoły pijarskiej w Międzyrzeczu Koreckim, Kr. 1876). Napisał również książkę Magia i spirytyzm w zarysie (Kr. 1876), dał szkic o życiu ks. Kazimierza Narbutta („Roczn. Tow. Nauk. Krak.”, t. 18), a w „Rozprawach AU” umieścił Wiadomość o rękopisach polskich oddziału teologicznego w Ces. Bibl. Publ. w Petersburgu (Kr. 1874 I). Przetłumaczył m. in. wiersz Horacego „O sztuce rymotwórczej” (Wil. 1835) i M. A. Mureta „Wiersz pisany do synowca” (Wil. 1828). Zgromadził cenny księgozbiór (ok. 6000 tomów) zawierający druki i rękopisy pochodzące w większości ze zlikwidowanych klasztorów pijarskich na Litwie, zwłaszcza zaś z biblioteki kolegium w Lubieszowie. Z powodu trudności materialnych stopniowo wyprzedawał swe zbiory. Od r. 1840 był członkiem Tow. Naukowego Krakowskiego, a od r. 1873 członkiem nadzwycz. AU. Zmarł 3 VIII 1893 w Lubieszowie (w Pińszczyźnie).
Podob.: „Kłosy” 1877 nr 606; – Nowy Korbut, VIII; Enc. Kośc.; Podr. Enc. Kośc.; Słown. Pracowników Książki Pol., (M. Krynicka, bibliogr.); Uruski; – Dernałowicz M., Kostenicz K., Makowiecka Z., Kronika życia i twórczości Mickiewicza. Lata 1798–1824, W. 1957; k., Śp. ks. A. Moszyński, „Tyg. Illustr.” 1893 nr 191 (fot.); – Hertz P., Zbiór poetów polskich XIX w., W. 1975 ks. 6; – B. Jag.: rkp. 4238–4243, 7838 IV (materiały do biografii M-ego).
Józef Z. Białek