Sołtysik Tomasz (1847–1916), pedagog, filolog klasyczny, poseł do Rady Państwa w Wiedniu. Ur. 12 XII w Rymanowie, był stryjem Kazimierza Józefa (zob.) i Adama Wincentego (zob.).
Od r. 1859 uczęszczał do gimnazjum w Przemyślu i w r. 1866 zdał w nim maturę. Następnie wstąpił do przemyskiego seminarium duchownego, lecz opuścił je po roku. W l. 1867–71 studiował filologię klasyczną na Wydz. Filozoficznym Uniw. Lwow. W r. 1872 uzyskał posadę zastępcy nauczyciela w Gimnazjum Akademickim we Lwowie, a od r. 1875/6 uczył w lwowskim III Gimnazjum im. Franciszka Józefa nadal jako zastępca nauczyciela, po złożeniu w r. 1878 egzaminu państwowego został nauczycielem w gimnazjum w Kołomyi, skąd w r.n. powrócił do Lwowa do III Gimnazjum i w r. 1880 został w nim profesorem łaciny i greki. W r. 1884 był współzałożycielem Tow. Nauczycieli Szkół Wyższych (TNSW) we Lwowie. Początkowo należał do jego pięcioosobowej komisji wykonawczej jako sekretarz, a w l. 1888–96 pełnił stanowisko wiceprezesa, faktycznie kierując jego pracami. S. był jednym z głównych organizatorów i twórców programu «praktycznych kursów pedagogicznych» organizowanych przez TNSW. W r. 1886 z jego inicjatywy TNSW uchwaliło wydawanie we Lwowie «Biblioteki Klasyków Łacińskich i Greckich dla Młodzieży Szkolnej». Dla tej serii opracował wysoko cenione i przeważnie wznawiane edycje utworów Cycerona: „Kato Starszy o starości” (1889), „Leliusz o przyjaźni” (1889), „Cztery mowy przeciw L. Katylinie” (1889), „Mowa o naczelnym dowództwie Cn. Pompejusza” (1890), „Mowa za Sex. Roscjuszem z Amerii” (1891), Homera („Iliada w skróceniu”, 1890–2 cz. I–II) i Salustiusza („1. Wojna z Jugurtą; 2. Wojna z Katyliną”, 1889). Po kilka wydań miały także przerobione przezeń podręczniki Zygmunta Samolewicza „Gramatyka języka łacińskiego. Część II: Składnia” (Lw. 1891, ostatnie wyd. poprawione Bydgoszcz 2000) oraz „Przykłady do tłumaczenia z języka łacińskiego na polski i z polskiego na łaciński. Cz. 1 dla klasy pierwszej” (Lw. 1891). Współpracował z organem naukowym TNSW – rocznikiem „Muzeum”, a w l. 1886–7 oraz 1891–5 był członkiem jego komisji redakcyjnej. W „Muzeum” ogłosił m.in. artykuły: Zakres i wykład gramatyki łacińskiej dla klas niższych (1889), W sprawie karności młodzieży szkolnej (1893), O prywatnej lekturze uczniów (1895). W r. 1894 został członkiem Zarządu Polskiego Tow. Pedagogicznego; t.r. uczestniczył w Kongresie Pedagogów Polskich we Lwowie, na którym, wbrew opinii większości uczestników, poparł wniosek Kazimiery Bujwidowej o dopuszczenie kobiet na studia wyższe w charakterze rzeczywistych słuchaczek. Był przewidywany na dyrektora tworzonego przez Bujwidową gimnazjum żeńskiego, ale jego kandydatura nie została zaakceptowana przez Radę Szkolną Krajową (RSK).
W r. 1895 został S. mianowany dyrektorem gimnazjum w Podgórzu (koło Krakowa); tu też wybrano go na członka Rady Miejskiej. Rok później TNSW nadało mu tytuł honorowego członka. W Podgórzu pełnił nadto funkcję zastępcy przewodniczącego Rady Szkolnej Okręgowej, a później jej członka. W listopadzie 1898 wszedł w skład RSK, w której pozostał do końca życia. W sprawach oświaty był w Galicji autorytetem. We wszystkich ważniejszych kwestiach dotyczących szkół ludowych, a zwłaszcza średnich, zasięgano jego opinii i rad. W r. 1899 mianowano go radcą szkolnym (potem radcą rządu) i dyrektorem III Gimnazjum w Krakowie. Na tym stanowisku pozostał do śmierci. Jako radca sprawował też nadzór nad siedmioma prywatnymi krakowskimi szkołami średnimi. W okresie krakowskim był jednym z najwybitniejszych członków tutejszego koła TNSW i wiceprezesem tegoż koła. Był nadto długoletnim członkiem Polskiego Tow. Pedagogicznego i prezesem jego krakowskiego oddziału. Po r. 1895 nadal publikował, ale już wyłącznie z zakresu pedagogiki. Były to m.in. artykuły: O trudnościach tamujących prawidłowy rozwój szkół średnich w kraju naszym („Muzeum” 1896), Organizacja praktycznego kursu dla kandydatów stanu nauczycielskiego w Gimnazjum III w Krakowie („Muzeum” 1905), Reforma egzaminowania i klasyfikowania w szkołach średnich (Kr. 1908, odb. z „Czasu”), Reforma egzaminu dojrzałości (w: „Sprawozdanie III Konferencji Dyrektorów Szkół Średnich Galicyjskich”, Lw. 1909) oraz Wskazówki dla praktykantów zawodu nauczycielskiego. Cz. 4: Zbiór pytań do oceny lekcji próbnych i popisowych, (Kr. 1915, Wyd. 2, Lw. 1921). W jego publikacjach widoczne jest dążenie do demokratyzacji szkoły i do kształcenia samodzielnego myślenia uczniów, unowocześniania metod nauczania m.in. pozwalał S. uczniom na uprawianie sportu poza szkołą. W Gimnazjum św. Jacka utworzył tzw. szkolne seminarium pedagogiczne – wzorową praktykę dla nauczycieli w celu podniesienia ich kwalifikacji. Za dyrekcji S-a w III Gimnazjum osiągnięto wysoki poziom nauczania i aktywności intelektualnej młodzieży. Stefan Grzybowski, wspominając S-a, pisał, iż mimo pozorów surowości i niedostępności był on szczególnie troskliwym opiekunem wszystkich uczniów.
W czerwcu 1902 wszedł S. do Rady Miejskiej Krakowa i był jej członkiem przez cztery kadencje (do r. 1914). Oprócz udziału w sekcji szkolnej (do r. 1908), której działalności poświęcił najwięcej uwagi, wchodził w skład Komitetu Muzeum Narodowego, należał do Komisji Inwestycyjnej i do Komisji Przemysłowej. Był również kuratorem kursów im. Adriana Baranieckiego. Od r. 1908 pracował w sekcjach: wojskowej (jako przewodniczący, a później zastępca) i dobroczynności, w Komisji Plantacyjnej oraz w Wydz. Miejscowym dla Przemysłowych Szkół Uzupełniających. Należał do czynnych członków Tow. Demokratycznego w Krakowie, pełniąc w nim m.in. stanowisko zastępcy prezesa (1903–6). Dn. 24 X 1906 (w wyborach uzupełniających po śmierci Jana Rottera) został S. wybrany na posła do Rady Państwa w Wiedniu. Pełnił funkcję poselską z ramienia Polskiego Stronnictwa Demokratycznego, wspierany był przez socjaldemokratyczne ugrupowania żydowskie. Po zakończeniu kadencji w maju 1907, mimo nacisków, wstrzymał się od kandydowania w wyborach do galicyjskiego Sejmu Krajowego (1906), podobnie jak i do Rady Państwa (1907).
Podczas pierwszej wojny światowej w okresie grożącej miastu inwazji rosyjskiej S. wszedł w skład powstałego 2 XII 1914 komitetu opieki nad mieszkańcami Krakowa; zajął się w nim poprawą warunków bytowych nauczycieli pozostałych po ewakuacji miasta w Krakowie i przybyłych tu ze wschodniej Galicji z powodu działań wojennych. Dla najstarszych uczniów krakowskich gimnazjów uruchomił kurs pożarnictwa i pogotowia ratunkowego. Gdy budynek III Gimnazjum władze wojskowe zabrały na szpital, S. wystarał się, by UJ udostępnił szkole kilka sal w Collegium Medicum w dzielnicy Grzegórzki. W lipcu 1916 wyjechał S. dla poratowania zdrowia do Marienbadu (obecnie Mariańskie Łaźnie). Zmarł tamże 11 VIII 1916. Pochowany został na cmentarzu Rakowickim w Krakowie. Był odznaczony Orderem Żelaznej Korony III kl. (1908).
Z małżeństwa z Józefą Lassnigg (1851–1943) miał czworo dzieci: Tomasza (1880–1961), doktora praw, naczelnika Wydz. Prokuratorii Generalnej w Krakowie, Marię (1882–1969), zamężną za Romanem Jabłońskim, dyrektorem Gimnazjum i Liceum św. Jacka w Krakowie, Józefa (1885–1973), doktora medycyny, dyrektora szpitala w Wadowicach, i Aleksandrę (1886–1971), kierownika działu kontroli finansów Kasy Oszczędności w Krakowie.
Portret S-a w II Liceum Ogólnokształcącym w Kr. (malarz nieznany); Fot. w: Der oesterreichischer-kaiserliche Orden der Eisernen Krone und seine Mitglieder, Wien 1912; – Estreicher w. XIX; Hof- und Staats-Handbuch der Österreichisch-Ungarischen Monarchie für das Jahr 1907, 1916, Wien 1907–16; Grodziska-Ożóg K., Cmentarz Rakowicki w Krakowie, Kr. 1983; Mikulski S., Wielka księga adresowa stoł. Król. Miasta Krakowa, Król. Wolnego Miasta Podgórza. R. 1907, 1910, 1914, Kr. 1907–14; – [Balicki A. E.] A. Euz. B., Tomasz Sołtysik, [w:] Sprawozdanie trzydzieste czwarte Dyrekcji c.k. Gimnazjum III w Krakowie za r. szk. 1916/17, Kr. 1917 s. 11–17 (bibliogr.); Bassara A., Kraków podczas wojny, Kalendarz Czecha na r. 1916, s. 63, 73; Bąk J., Historia II Liceum Ogólnokształcącego im. Króla Jana III Sobieskiego w Krakowie do roku 1945, w: Księga pamiątkowa III Gimnazjum obecnie II Liceum im. Króla Jana Sobieskiego 1883–1983, Kr. 1984 s. 25 (fot.), 28, 33, 36–7; Bieniarzówna J., Małecki J., Dzieje Krakowa, Wyd. 2, Kr. 1985 III; Buszko J., Polacy w parlamencie wiedeńskim 1848–1918, Kr. 1996; Karbowiak A., Towarzystwo Nauczycieli Szkół Wyższych, „Muzeum”, dod. 1, Lw. 1909 (fot.); Księga jubileuszowa Polskiego Towarzystwa Pedagogicznego 1868–1908, Lw. [1908] s. 58; Księga pamiątkowa III Gimnazjum obecnie II Liceum im. Króla Jana Sobieskiego w Krakowie 1883–1958, Kr. 1958 s. 25, 38, 42, 44, 52, 54–5 (fot.), 188, 201–3; Łuczyńska B., Koło krakowskie TNSW na tle prac Towarzystwa Nauczycieli Szkół Średnich i Wyższych 1884–1939, Kr. 1991; Piasecki H., Sekcja żydowska PPSD i Żydowska Partia Socjalno-Demokratyczna 1892–1919/20, Wr. 1982; Sochaniewicz K., Czterdziestolecie „Muzeum” 1885–1924, „Muzeum”, dod. 15, Lw. 1925 s. 52–3, 57, 59, 64, 106, 130; – Grzybowski S., Wspomnienia, Kr. 1999 s. 160, 172; Kalendarzyk profesorski Towarzystwa Nauczycieli Szkół Wyższych na r. 1913, 1914, 1916, Lw. 1913–16; Kopiec wspomnień, Wyd. 2, Kr. 1964; Raczkowski J., Wśród polityków i artystów (ze wspomnień redaktora), Oprac. W. Stankiewicz, M. Wronkowska, W. 1969; Sprawozdanie Dyrekcji c.k. Gimnazjum w Podgórzu za r. szk. 1895–1899, Podgórze 1895–9; Sprawozdanie […] Dyrekcji c.k. III Gimnazjum w Krakowie za r. szk. 1900–1917, Kr. 1900–17; Sprawozdanie Dyrekcji c.k. Wyższego Gimnazjum w Kołomyi za r. szk. 1879, Kołomyja 1879; Sprawozdanie dyrektora c.k. Gimnazjum Lwowskiego im. Franciszka Józefa za r. szk. 1876–1896, Lw. 1876–96; Sprawozdanie ze zjazdu koleżeńskiego 1906–1936 [absolwentów III Gimn. im. Jana Sobieskiego w Kr.], Kr. 1936 s. 6; Szematyzmy Król. Galicji za l. 1896–1917; – „Czas” 1916 nr 405, 411; „Głos Narodu” 1916 nr 396 (Mazanowski A.); „Ilustr. Kur. Codz.” 1916 nr 223; Kalendarz Czecha na r. 1901, s. 17; „Muzeum” 1896 s. 158–61, 450, 1916 s. 83, 320–2; „Nowa Reforma” 1905 nr 118–19, 122, 1906 nr 235–6 (dod. nadzwycz.), 238, 243, 1907 nr 201, 1916 nr 404, 408, 413; „Szkoła” 1916 s. 307–8 (Skoczylas L.); – AP w Kr.: Protokoły obrad Rady Miejskiej m. Kr. za 1902–14. MAG 337–341, Spis ludności z 31 XII 1900 Dzielnica IV, T. VII, Nr 2264 sygn. 2063; B. Nauk. PAU i PAN w Kr.: rkp. 7514–7532 (koresp. i arch. osobiste S-a, niewykorzystane).
Alfred Toczek