Szczeblewski Wacław Bernard (1888–1965), malarz, rysownik, pedagog.
Ur. 11 VI w Pelplinie, był synem Józefa (1848–1921), małorolnego chłopa, a następnie właściciela karczmy, oraz Marianny z Krajewskich (1855–1912). Miał dziesięcioro rodzeństwa, siostry: Balbinę (1876–1941), Amandę (1877–1884), Zofię (1883–1940), Annę (1890–1950) i Waleskę (1897–1982) oraz braci: Bolesława (1878–1939), Władysława (1881–1935), Józefa (1886–1916), Leona (1892–1958) i zmarłego w niemowlęctwie Stefana (ur. 1894).
Dzieciństwo spędził S. w Pelplinie, gdzie w r. 1908 ukończył Collegium Marianum. Malarstwa uczył się u Stefana Lewickiego, prowadzącego prace restauracyjne w pelplińskiej katedrze; poznał wtedy poetę Jana Karnowskiego, który zainteresował go folklorem kaszubskim. Dzięki finansowemu wsparciu bp. Augustyna Rosentretera rozpoczął S. wiosną 1908 studia w Królewskiej ASP w Dreźnie. Kształcił się pod kierunkiem J. R. Wehlego, R. Sterla, O. Schindlera i K. K. Müllera, a następnie O. Zwintschera, C. L. Bantzera, G. Kuehla i L. Hofmanna. Za studia rysunkowe otrzymał w r. 1909 nagrodę senatu uczelni, a za pracę w gipsie dyplom honorowy. Naukę w Dreźnie przerwał w r. 1912, lecz uzupełniał ją na uczelniach w Berlinie, Lipsku, Londynie, Monachium, Paryżu i Wiedniu. W tym okresie namalował cykl wielkoformatowych obrazów olejnych, m.in. Kobietę w kuchni (Muz. M. Gdyni), Kuchnię i Praczkę. W r. 1914 wrócił na studia w ASP w Dreźnie; zainteresował się wówczas malarstwem portretowym, tworząc m.in. Portret Kuehla (ok. r. 1914), Portret pianisty Franza Junga (1915), Portret żony (1916, Muz. Narod. w Gd.) i Portret Laury Rappoldi (pastel, 1916). Wiosną 1917 ponownie przerwał studia; jesienią t.r. za udekorowanie w Pelplinie w duchu polskim sali na obchody 100-lecia śmierci Tadeusza Kościuszki został aresztowany, a po zwolnieniu pozostawał pod dozorem policyjnym. W r. 1918 dwukrotnie wystawiał w Dreźnie: w pawilonach sztuki ASP oraz Galerii im. Arnolda (dwa portrety zdobyły uznanie lokalnej prasy). Wykonaną przez S-ego kopię obrazu C. Marattiego „Święta noc” z Galerii Drezdeńskiej chwalono w „Pelpliner Nachrichten” (nr z 30 XI 1918). Po Wielkanocy w r. 1919 wrócił S. na studia w drezdeńskiej ASP i na otwartej w czerwcu t.r. wystawie, zorganizowanej przez Dresdner Kunstgenossenschaft, zaprezentował portrety, m.in. Prof. Dr. Zschaliga i Malarza Lipczynskiego. Ok. t.r. powstał również Portret pianisty Sigurdsena (Muz. M. Gdyni). Dn. 12 XI otrzymał dyplom ukończenia studiów w ASP oraz premię i dyplom honorowy.
W r. 1920 wrócił S. do Polski i podjął pracę nauczyciela rysunku i malarstwa w Seminarium Nauczycielskim w Grudziądzu. Włączył się w życie artystyczno-kulturalne miasta i po pewnym czasie został miejskim radnym. Zaprzyjaźnił się z działaczami kaszubskimi, Izydorem Gulgowskim i Aleksandrem Majkowskim; na początku l. dwudziestych często bywał w domu Majkowskiego w Kartuzach. Ok. r. 1920 namalował Wyspę umarłych oraz ekspresyjny obraz pt. Chrystus. Na Wystawie Sztuk Pięknych Artystów Pomorskich w Muzeum w Grudziądzu wystawił w r. 1921 aż dwadzieścia dziewięć obrazów (w tym szesnaście portretów), a za konkursowy projekt plakatu tej wystawy otrzymał nagrodę. Na początku r. 1922 prezentował swe prace w Warszawie w Zachęcie, gdzie nagrodzono Praczkę i Portret Majkowskiego. Za namową prezydenta Grudziądza, Józefa Włodka, zorganizował t.r. Pomorską Szkołę Sztuk Pięknych (PSSP, w r. 1924 uzyskała prawa państw. szkół publicznych), jako dyrektor Szkoły i jej wykładowca, wprowadził do programu nauczania tradycje regionalne. W r. 1923 eksponował swe prace na wystawie Sztuk Pięknych w Toruniu; w maju t.r. wykonał dyplom honorowego obywatelstwa m. Grudziądza dla marsz. F. Focha. Z tego okresu pochodzi olejny Portret Aleksandry z Komorowskich Majkowskiej (Muz. Piśmiennictwa i Muzyki Kaszubsko-Pomorskiej w Wejherowie), żony przyjaciela. S. projektował m.in. szatę graficzną „Księgi Pamiątkowej Hallerczyków” oraz okładkę tomiku wierszy Władysława Łęgi „Z pomorskich łanów” (Grudziądz 1921); ilustrował też czasopisma „Tęcza”, „Morze” i „Od naszego morza”. Był autorem scenografii do filmu „Bitwa pod Radzyniem” Tadeusza Niewiakowskiego oraz projektował dekoracje dla Teatru Miejskiego w Grudziądzu. Jako członek Fraterni Literackiej dekorował sale na spotkania literackie i wieczorki autorskie.
W r. 1925 wystawiał S. na ekspozycji zbiorowej w Grudziądzu oraz pełnił nadzór artystyczny nad Ogólnokrajową Pierwszą Pomorską Wystawą Rolnictwa i Przemysłu, dla której wykonał plakat. Za namalowany na zlecenie magistratu duży obraz olejny Panorama Grudziądza otrzymał t.r. nagrodę; w r. 1928 płótno to wyróżniono na międzynarodowej wystawie „Sztuka miast” w Londynie. Wraz z uczniami PSSP odnowił w l. 1927–8 w stylu kaszubskim kościół garnizonowy w Grudziądzu. W r. 1929 otrzymał pierwszą nagrodę za plakat na ekspozycję miast: Grudziądza, Torunia i Bydgoszczy na Powszechną Wystawę Krajową w Poznaniu. W maju t.r. Kuratorium Okręgu Szkolnego Pomorskiego odznaczyło go Medalem Dziesięciolecia Odzyskanej Niepodległości. W r. 1930 był w Wilnie, gdzie spotkał się z Bronisławem Jamontem, Ludomirem Ślendzińskim i Józefem Czajkowskim; wypracowany przez S-ego program kształcenia zyskał ich uznanie. Zorganizował w r. 1932 w Grudziądzu i Gdyni wystawę z okazji dziesięciolecia PSSP, dobrze przyjętą przez krytykę („Światowid” 1932 nr 34, „Sztuki Piękne” R. 8: 1932 s. 274). Dn. 19 XII t.r. otwarto, m.in. w wyniku starań S-ego, filię PSSP w Gdyni; pod budowę Szkoły zakupił S. działkę przy ul. Pomorskiej 18. Przez pierwszy rok funkcjonowania placówki godził pracę w obu miastach. W r. 1934 zrezygnował ze stanowiska dyrektora PSSP w Grudziądzu. Pod jego kierunkiem uczniowie gdyńskiej PSSP wykonali m.in. polichromię kaplicy św. Antoniego w kościele paraf. w Wejherowie, dekorację na statku szkolnym «Lwów» oraz wystrój koszarów wojskowych w Gdyni. W l. 1935–7 prowadził S. kursy dokształcające dla mistrzów, czeladników i uczniów rzemiosła malarskiego. W grudniu 1937 zorganizował w Gdyni jubileuszową wystawę prac uczniów z okazji piętnastolecia PSSP. Portretował prezydenta Ignacego Mościckiego (w styczniu 1935 i czerwcu 1939) oraz marszałków Polski: Józefa Piłsudskiego i Edwarda Śmigłego-Rydza. W r. 1937 zaprojektował dekorację w sali Rady Miejskiej w Pucku, złożoną z obrazów ze scenami z mitologii słowiańskiej, widoków z Kaszub, herbów Polski, Pomorza, Kaszub i miast regionu oraz trzech rzeźbionych w gipsie plakiet, przedstawiających Piłsudskiego, Śmigłego-Rydza i Mościckiego. Dla Urzędu Stanu Cywilnego w Gdyni wykonał wraz z uczniami w r. 1938 polichromie, utrzymane w duchu regionalnym, oraz m.in. kaszubskie meble i portrety olejne dostojników państwowych. Zaprojektował, inspirowane baśniami H. Ch. Andersena, malowidła ścienne na Oddziale Dziecięcym w Szpitalu Miejskim w Gdyni oraz cztery witraże (Narodzenie, Ukrzyżowanie, IHS i Zmartwychwstanie) do prezbiterium kościoła p. wezw. Świętej Trójcy w Wejherowie.
Po zajęciu Gdyni przez Niemców (14 IX 1939) stracił S. mieszkanie w Sopocie i ruchomości (w tym osiemdziesiąt obrazów), jednak dzięki ostrzeżeniu oficera niemieckiego uniknął aresztowania. Zatrudniony przez komisarza biskupiego K. Knopa, zajmował się renowacją wnętrz kościołów oraz konserwacją obrazów sakralnych, m.in. w Gdyni, Rumi, Wejherowie i Brodnicy. Na przełomie l. 1942 i 1943 namalował olejny Portret Kaszubki Formeli (Muz. Narod. w Gd.). Dla kościoła w Gdyni Małym Kacku powstał ok. r. 1943 duży olejny obraz ołtarzowy Chrystus Król (Muz. M. Gdyni), a także Stacje Drogi Krzyżowej. W r. 1944, gdy Niemcy aresztowali jego syna, ukrywał się w okolicy Goręczyna (pow. kartuski).
Po zakończeniu okupacji niemieckiej został S. w r. 1945 członkiem Okręgu Gdańskiego ZPAP (od r. 1950 należał do Okręgu w Sopocie). Zajmował się odtąd głównie dekoracją wnętrz. Projektując polichromie, czerpał nadal inspiracje z regionalnej sztuki ludowej i słowiańskich legend (m.in. w kościołach w Chmielnie, Szymbarku i Wygodzie Łączyńskiej). W l. 1954–8 ozdobił w stylu kaszubskim placówki Zakładów Gastronomicznych i Handlowych Państw. Spółdzielni Spożywców «Społem» w Kartuzach, Starogardzie Gdań., Gdańsku, Sopocie, Wejherowie, Lęborku i Kościerzynie. Na zlecenie Polskiego Tow. Miłośników Astronomii wykonał w r. 1955 dekorację świetlicy na statku m/s «Kopernik». Jego Portret Feliksa Nowowiejskiego zakupiło w grudniu 1956 Muz. Feliksa Nowowiejskiego w Barczewie. W listopadzie 1958 został S. członkiem Zrzeszenia Kaszubskiego. Na zlecenie Cechu Rzemiosł zaprojektował w r. 1960 witraże do Domu Rzemiosł w Kartuzach. W l. 1962–3 projektował wystrój wnętrza kościoła poewangelickiego św. św. Leona Wielkiego i Stanisława Kostki w Wejherowie.
S. malował głównie obrazy olejne, rzadziej pastele; wykonywał też rysunki ołówkiem i kredką. W jego twórczości przeważały realistyczne portrety, ale uprawiał też malarstwo religijne i rodzajowe oraz tworzył postimpresjonistyczne pejzaże i martwe natury. Operował paletą w tonacji brązów, zieleni i szarości. Wykształcił wielu artystów, m.in. Inger Borchsenius, Rajmunda Pietkiewicza, Annę Pietrowiec, Beatę Słuszkiewicz, Alojzego Trendla, Józefa Łakomiaka i Bolesława Justa. Zmarł 23 VII 1965 w Gdyni, został pochowany na cmentarzu Witomińskim.
W zawartym 15 V 1915 małżeństwie z Marią Karoliną z domu Rappoldi (1888–1973), pianistką, absolwentką Królewskiego Konserwatorium Muzyki i Teatru w Dreźnie, nauczycielką gry na fortepianie, miał S. syna Bernarda Wacława (ur. 1922).
W grudniu 1978 na wystawie „60 lat malarstwa gdyńskiego” w Gdyni pokazano pięć obrazów S-ego. Jego obrazy i plakaty wystawiono też w Muzeum w Grudziądzu na wystawie „Życie kulturalne Grudziądza w latach międzywojennych” (kwiecień–sierpień 1983). W Muz. M. Gdyni odbyła się w r. 1995 wystawa „Wacław Szczeblewski i Pomorska Szkoła Sztuk Pięknych w Gdyni”, pokazana również we wrześniu t.r. w Muz. Kaszubskim w Kartuzach. W Bibliotece Miejskiej w Grudziądzu zorganizowano w listopadzie 1997 wystawę „Wacław Szczeblewski i Pomorska Szkoła Sztuk Pięknych w Grudziądzu”. W 120. rocznicę urodzin S-ego odbyła się w r. 2008 w Muz. M. Gdyni wystawa „Portrety Wacława Szczeblewskiego i uczniów Pomorskiej Szkoły Sztuk Pięknych ze zbiorów Muzeum Miasta Gdyni”. Tablice ku czci S-ego odsłonięto w listopadzie 1987 w Grudziądzu oraz 11 VI 1990 w Gdyni. Imię S-ego otrzymało w r. 1992 koło plastyków przy Tow. Miłośników Gdyni oraz jedna z gdyńskich ulic w dzielnicy Redłowo.
Prace S-ego znajdują się w zbiorach Muz. Narodowego w Gdańsku, Muz. M. Gdyni, Muz. Piśmiennictwa i Muzyki Kaszubsko-Pomorskiej w Wejherowie, Muz. Kaszubskim w Kartuzach, Muz. i Bibliotece Miejskiej w Grudziądzu, Muz. Feliksa Nowowiejskiego w Barczewie oraz kolekcjach prywatnych.
Bolduan T., Nowy bedeker kaszubski, Gd. 1997 s. 362; Dworakowski J., Kształt pamięci. Gdyńskie cmentarze, Gdynia 2004 s. 33 (fot.); Encyklopedia Gdyni, Gdynia 2006; Indeks artystów plastyków absolwentów i pedagogów wyższych uczelni plastycznych oraz członków ZPAP 1939–2006, Gd. 2008 s. 183; Kitowski S., Gdynia miasto z morza i marzeń, Gdynia 1997 s. 203 (fot.); Łoza, Czy wiesz, kto to jest?; Małkowski K., Bedeker gdyński, Gd. 2001 s. 307; Ostrowska R., Trojanowska I., Bedeker kaszubski, Gd. 1974 s. 414–15; Słownik biograficzny Pomorza Nadwiślańskiego, Supl. I, Gd. 1998 s. 307; Sokołowska M., Kwiatkowska W., Gdyńskie cmentarze. O twórcach miasta, portu i floty, Gdynia 2003; – Katalog Wystawy Sztuk Pięknych. Pierwsza Pomorska Wystawa Rolnictwa i Przemysłu w Grudziądzu, Grudziądz 1925 s. 4; Katalog wystawy w ramach uroczystości Kongresu Zjednoczenia. Świetlica Z.Z.P.S. i U.P. XII 1948, Gdynia 1948 s. 4; Kunst Ausstellung. Bruehlsche Terrasse 8. Juni bis 15. September 1919, Dresden 1919 s. 21; 60 lat malarstwa gdyńskiego, Gdynia 1978 s. 5; Wacław Szczeblewski i Pomorska Szkoła Sztuk Pięknych w Gdyni, Gdynia 1995 (reprod.); Widoki Grudziądza, Grudziądz 1992 s. 7; Wystawa Sztuk Pięknych Artystów Pomorskich, Grudziądz 1921 s. 11–13; Życie kulturalne Grudziądza w latach międzywojennych, Grudziądz 1983 s. 11–13 (fot., reprod.); – Bławat M., Życie farbami pisane, „Pielgrzym” 1995 nr 8 s. 7; Borzyszkowski J., Inteligencja polska w Prusach Zachodnich 1848–1920, Gd. 1986 s. 83; Chruściński K., Półwiecze życia kulturalnego w Gdyni (1926–1976). Próba bilansu dokonań i potrzeb, w: 50-lecie miasta Gdyni 1926–1976. Materiały z sympozjum naukowego 29–30 IX 1976, Gdynia 1976 s. 16–17; Fabijańska-Przybytko K., Kartka z dziejów Gdyni. Pomorska Szkoła Sztuk Pięknych, „Dzien. Bałtycki” 1983 nr 221; taż, Pomorska Szkoła Sztuk Pięknych Wacława Szczeblewskiego w Gdyni, „Gd. Studia Muzealne” T. 1: 1976 s. 99–125, 279–98; Gdynia. Sylwetki ludzi. Oświata i nauka. Literatura i kultura, Red. A. Bukowski, Gd. 1979 s. 146–7, 175, 234; Grot E., Pomorska Szkoła Sztuk Pięknych Wacława Szczeblewskiego w Grudziądzu i Gdyni w latach 1922–1939, „Roczn. Gdyński” Nr 15–16: 2003 s. 151–66; Jajkowska B., Życiorys wymalowany kaszubskimi barwami, „Dzien. Bałtycki” 2003 nr z 26 I; Klugowski P., Pomorska Szkoła Sztuk Pięknych w Grudziądzu (1922–1933) (mszp. pracy magisterskiej z r. 1985 na Uniw. Tor.); Kościelecka A., Wacław Szczeblewski i jego uczniowie, „Pomerania” 1995 nr 7/8 s. 65; Niewiadomy G., Wacław Szczeblewski twórca zapomniany, „Głos Wybrzeża” dod. „Delta” 1988 nr 65 s. 1–2; Sobociński L., Pomorska Szkoła Sztuk Pięknych w Grudziądzu, w: Księga pamiątkowa dziesięciolecia Pomorza 1920–1930, Tor. 1930 s. 370–2 (fot. portretu); Solecki B., Brzeziński S., Był taki Pelplin, Pelplin 1998 s. 178 (fot.); – Rocznik statystyczny Gdyni 1934–1935, Gdynia 1936 s. 55; – „Dresdner Anzeiger” 1918 nr z 20 I; „Dresdner Nachrichten” 1918 nr z 20 I; „Dzien. Bałtycki” 1954 nr 286, 1975 nr 207, 1990 nr 130, 1992 nr z 14 XII, 1995 nr 150, 1997 nr z 14 XI, 22–23 XI, 2001 nr z 13 V, 10–11 XI; „Dzien. Bydgoski” 1933 nr z 21 VI, 30 X, 1937 nr z 21 XII, 23 XII; „Gaz. Grudziądzka” 1995 nr 32, 1997 nr z 31 X, 14 XI; „Gaz. Wyborcza” 1995 nr 150; „Głos Wybrzeża” 1958 nr 53, 1978 nr 280, 1987 nr 38, 304, 1990 nr 132, 1995 nr z 21 VII; „Gwiazda Morza” 2004 nr 3–4; „Ilustr. Kur. Pol.” 1982 nr 206, 1983 nr 291, 1987 nr 291, 293; „Informator Pelpliński. Pismo Rady Miejskiej Pelplin” 2002 nr 3 s. 24; „Kaszebe” 1958 nr 8, 19; „Kur. Gdyński” 1992 nr 6, 1995 nr 27; „La Suisse Liberale” 1935 nr 174; „Pomerania” 1991 nr 4; „Roczn. Gdyński” nr 3, 9; „Stolica” 1958 nr 19; „Teka Pomor.” 1937 nr 3; – Nekrologi i wspomnienia pośmiertne z r. 1965: „Biul. Zrzeszenia Kaszubsko-Pomor.” nr 4, „Gaz. Pomor.” nr z 10 VIII, „Głos Wybrzeża” nr 179; – Muz. M. Gdyni w Gdyni: sygn. MMG/HM/I/2081–2107, 2109–2222, 2225–2248, 2258–2290, 2300–2306 (dok. S-ego i PSSP), sygn. MMG/HM/II/2236–2238, 2243, 2256, 2261, 2264–2288, 2292–2293, 2297–2298, 2303–2306, 2313–2316, 2326, 2333, 2337 (fot. i pocztówki) – Informacje i mater. syna S-ego, Bernarda z Gdyni.
Anna Śliwa