Szczygielski Wacław Józef, krypt. i pseud.: Borucki, W.P., W. Pad. (1905–1989), historyk, nauczyciel.
Ur. 20 III w Wilczogębach (pow. węgrowski), był synem Franciszka, nauczyciela, w l. 1913–26 kierownika szkoły powszechnej w Łodzi, i Stanisławy z Paderewskich.
Po ukończeniu Prywatnego Gimnazjum Męskiego Tow. «Oświata» im. ks. Ignacego Skorupki w Łodzi S. od r. 1924 studiował historię na Wydz. Humanistycznym Uniw. Pozn. Podczas studiów został w r. 1928 członkiem Polskiego Tow. Historycznego (PTH), podjął też pracę w poznańskim Arch. Państwowym. Na prowadzenie badań naukowych otrzymał w r. 1929 roczne stypendium z Funduszu Kultury Narodowej. Dn. 26 VI 1930 uzyskał magisterium na podstawie pracy Pomorze w konfederacji barskiej 1768–1772 („Pomerania” [P.] R. 3: 1928), napisanej pod kierunkiem Adama Skałkowskiego. W „Kronice Miasta Poznania” (R. 7: 1929 nr 3) zamieścił artykuł Kazimierz Pułaski pod Poznaniem (wyd. osobne P. 1929). Obie prace wyróżniono w r. 1930 nagrodą im. Augustyna Cichowicza, przyznawaną przez Tow. Naukowe Warszawskie. Od r. 1931 pracował S. w Łodzi jako nauczyciel historii i nauki o Polsce współczesnej w Państw. Szkole Włókienniczej (od r. 1933 Państw. Szkoła Techniczno-Przemysłowa). Równocześnie od r. 1932 był korespondentem działu kultury i sztuki „Kuriera Poznańskiego”; pod krypt.: W.P. i W. Pad. publikował krótkie noty o łódzkim życiu kulturalnym i naukowym. W l. 1933–4 był członkiem Zarządu oddz. łódzkiego PTH; powstanie i działalność Towarzystwa w Łodzi omówił w r. 1937 na łamach pierwszego tomu łódzkich „Prac Polonistycznych”. Dodatkowo od t.r. pracował w Państw. Gimnazjum Kupieckim w Łodzi. W l. trzydziestych należał do Polskiego Związku Zachodniego.
Jako podporucznik rezerwy S. został 1 IX 1939 zmobilizowany do WP. Po kampanii wrześniowej wrócił 1 X t.r. do okupowanej Łodzi i pracował jako nauczyciel w Państw. Szkole Techniczno-Przemysłowej. Był również opiekunem szkolnej biblioteki i uratował przed grabieżą znaczną część jej zbiorów. Wysiedlony przez Niemców 12 XII do Generalnego Gubernatorstwa, zamieszkał z rodziną w Węgrowie. W l. 1940–4 pracował w tajnym szkolnictwie stopnia gimnazjalno-licealnego. Jako żołnierz ZWZ/AK (pseud. Borucki) organizował struktury ruchu oporu w pow. węgrowskim. Był członkiem Stronnictwa Ludowego «Roch» i pełnił od r. 1942 funkcję kierownika powiatowego Kierownictwa Walki Cywilnej Obwodu Węgrowskiego. Od maja 1943 był delegatem rządu RP na pow. węgrowski.
Po zakończeniu okupacji niemieckiej uczestniczył S. w r. 1944 w reformie rolnej na terenie pow. węgrowskiego. W r. 1945 zorganizował Państw. Koedukacyjne Gimnazjum i Liceum w Poddębicach i do r. 1950 kierował tą placówką. Zainicjował w tym czasie odrestaurowanie późnorenesansowego poddębickiego pałacu. W r. szk. 1950/1 przekształcił Państw. Koedukacyjne Gimnazjum i Liceum im. Adama Mickiewicza w Głownie koło Łodzi w Szkołę Ogólnokształcącą Stopnia Licealnego: w l. 1950–6 pełnił funkcję jej dyrektora, z wyjątkiem r. szk. 1953/4 gdy kierował Centralnym Arch. Filmowym przy Państw. Wyższej Szkole Filmowej w Łodzi. W okresie 1 IX 1956 – 31 VIII 1959 był dyrektorem Szkoły Podstawowej nr 3 i Liceum Ogólnokształcącego w Konstantynowie Łódz.; w obu placówkach uczył do r. 1961 geografii i historii. W r. 1958 uzyskał nagrodę Zarządu Głównego PTH za rozprawę Antoni Morawski, pułkownik konfederacji barskiej (mszp.). W r. 1961 wrócił do Łodzi i został dyrektorem VIII Liceum Ogólnokształcącego dla Pracujących. W l. 1966–72 uczył w Łodzi w I Korespondencyjnym Liceum Ogólnokształcącym.
Wykorzystując sporządzone jeszcze przed drugą wojną światową odpisy ze źródeł, które w trakcie wojny uległy zniszczeniu, kontynuował S. badania nad konfederacją barską. Dn. 2 V 1967 uzyskał na Wydz. Historycznym Uniw. Warsz. doktorat nauk humanistycznych na podstawie napisanej pod kierunkiem Stanisława Herbsta dysertacji Konfederacja barska w Wielkopolsce. Studium z dziejów walki o niepodległość i emancypację polityczną drobnej szlachty w latach 1768–1770 (W. 1970); pracę tę, opartą w znacznym stopniu na nieistniejących już materiałach, uznano za jedną z najistotniejszych pozycji historiograficznych poświęconych konfederacji barskiej. S. był redaktorem naczelnym i współautorem monografii Dzieje Łódzkiej Szkoły Włókienniczej w Polsce Niepodległej 1919–1969 (Ł. 1969). Publikował artykuły: Toruń i Prusy Królewskie a konfederacja barska w Wielkopolsce („Zap. Hist.” T. 41: 1976 z. 1) i Konfederacja barska na Kujawach (1768–1772) („Ziemia Kujawska” T. 5–6: 1978–81), a także szkice popularnonaukowe, zwłaszcza z czasów stanisławowskich, m.in. w „Kurierze Poznańskim” i magazynie „Mówią wieki”. Był stałym współpracownikiem PSB, w którym opublikował 226 życiorysów (1938 IV – 1997/8 XXXVIII), głównie konfederatów barskich np. Kazimierza Pułaskiego. Był współzałożycielem Sekcji Numizmatycznej łódzkiego oddz. Polskiego Tow. Archeologicznego. Gromadził materiały na temat internowanych w obozach w Kozielsku, Starobielsku i Ostaszkowie, tworząc obszerną kartotekę o tematyce katyńskiej. Zmarł 16 VI 1989 w Łodzi, został pochowany 21 VI na cmentarzu św. Franciszka przy ul. Rzgowskiej. Był odznaczony Złotym Krzyżem Zasługi (1956), a przez władze RP na emigracji Złotym Krzyżem Zasługi z Mieczami (1949) oraz Krzyżem AK (1977).
W zawartym w r. 1933 małżeństwie z Joanną z Gładyszów, absolwentką historii Uniw. Pozn., nauczycielką historii i języka angielskiego, miał S. czworo dzieci: Wojciecha (ur. 1934), historyka, profesora Uniw. Łódz., Stanisławę (ur. 1938), historyka, Przemysława (ur. 1943), socjologa, i Radosławę (ur. 1945), socjologa.
Materiały S-ego o zbrodni katyńskiej wykorzystał Jędrzej Tucholski w książce „Mord w Katyniu. Kozielsk, Ostaszków, Starobielsk. Lista ofiar” (W. 1991). Rodzina przekazała te materiały w l. dziewięćdziesiątych XX w. łódzkiej Fundacji «Non Omnis Moriar». W r. 2011 materiały S-ego dotyczące konfederacji barskiej zakupiła Biblioteka Kórnicka PAN.
Balcerek D., Bagińska-Mleczak J., Bibliografia zawartości „Kroniki Miasta Poznania” 1923–1997, P. [b.r.w.]; Kita J., Stobiecki R., Słownik biograficzny historyków łódzkich, Ł. 2000; Łódzka bibliografia regionalna 1945–1970, Ł. 1976; toż za l. 1971–80, Ł. 1994; – Dzieje Łódzkiej Szkoły Włókienniczej w Polsce Niepodległej 1919–1969, Red. W. Szczygielski, Ł. 1969; Głowno. Dzieje miasta, Ł. 2010; Gmitruk J., Konspiracyjny ruch ludowy na Podlasiu w latach okupacji hitlerowskiej 1939–1944 (SL „Roch”, BCh, LZK), w: Podlasie w czasie II wojny światowej, Red. W. Ważniewski, Siedlce 1997 s. 65; Grabowski W., Polska tajna administracja cywilna 1940–1945, W. 2003; Lewandowska S., Nadbużańskiego Podlasia okupacyjny dzień powszedni 1939–1944, W. 2003; Nartonowicz-Kot M., Oddział Łódzki Polskiego Towarzystwa Historycznego w latach 1927–1939, „Roczn. Łódz.” T. 36: 1986 s. 18; Ossowski R., Szkoła w latach 1919–1945, „Technik Włókienniczy” R. 28: 1979 nr 10/11 s. 265; 50 lat Liceum Ogólnokształcącego im. ks. kard. Stefana Wyszyńskiego Prymasa 1000-lecia w Konstantynowie Łódzkim, Konstantynów Łódz. 2004 s. 2, 10, 21, 23, 25; Przybysz K., Konspiracyjny ruch ludowy na Mazowszu 1939–1945, W. 1977 s. 241; Ruch ludowy na Mazowszu, Kurpiach i Podlasiu. Materiały sesji popularnonaukowej zorganizowanej przez Zakład Historii Ruchu Ludowego przy NK ZSL i Komisję Historyczną WK ZSL w Warszawie w dniu 20 I 1973, W. 1975; Szczechura T., Reforma rolna w powiecie węgrowskim w latach 1944–1945, w: Społeczeństwo siedleckie w walce o wyzwolenie narodowe i społeczne, W. 1981; W służbie historii i społeczeństwa. Dzieje Oddziału Łódzkiego Polskiego Towarzystwa Historycznego 1927–2007, Ł. 2007; – „Archeion” R. 4: 1928 s. 206; „Dzien. Łódz.” R. 44: 1989 nr 143 (nekrolog); „Roczn. Tow. Nauk. Warsz.” R. 23: 1930 [1931] s. 43; – AP w Ł.: Pol. Tow. Hist. Oddz. w Ł., sygn. 1–52; Arch. Zakł. Hist. Ruchu Lud. w W.: sygn. P–170A (W. Okulus, 50 lat życia, pracy i walki na terenie pow. węgrowskiego <1910–1960>); B. Jag.: rkp. Przyb. 630/73; – Informacje z archiwów Uniw. Warsz i Uniw. Pozn. oraz od syna Wojciecha Szczygielskiego z Ł.
Jarosław Kita