Miller Wacław, pseud. Jurek, Morski (1887–1939), technik, działacz ruchu robotniczego, radziecki działacz gospodarczy. Ur. 28 IX w Skarżysku, był synem Aleksandra, maszynisty kolejowego. Szkołę średnią Stowarzyszenia Kupców ukończył w Łodzi. Od r. 1903 działał w młodzieżowych kółkach rewolucyjnych. Do Socjaldemokracji Królestwa Polskiego i Litwy (SDKPiL) wstąpił w r. 1905, rozwijał działalność w Łodzi (był członkiem Zarządu Dzielnicowego), w Warszawie (kierował Drużyną Bojową SDKPiL, działał na terenie dzielnic Mokotów i Powązki) oraz w Częstochowie. Uczestniczył w V Zjeździe SDKPiL (Zakopane 14–24 VI 1906) z mandatem organizacji dzielnicowej SDKPiL Leśna w Łodzi. Przez 3 miesiące w r. 1906 był więziony w Warszawie. Wyjechał następnie do Genewy, gdzie studiował na uniwersytecie w l. 1907–8. Jednocześnie należał do tamtejszej sekcji SDKPiL. W r. 1908 przeniósł się do Petersburga, gdzie studiował w Instytucie Komunikacji, studiów jednak nie ukończył. Pracował tu zarobkowo (do listopada 1917) jako technik w przedsiębiorstwie dla irygacji Turkiestanu. Należał również do petersburskiej (później piotrogrodzkiej) sekcji SDKPiL. Aktywnie uczestniczył w rewolucji lutowej 1917 r. w Piotrogrodzie. Został członkiem partii bolszewickiej (staż zaliczono mu od r. 1905). Od 11 VIII 1917 był redaktorem odpowiedzialnym organu SDKPiL w Rosji „Trybuna”. Uczestniczył w II Ogólnorosyjskim Zjeździe Rad (6–7 XI 1917).
Podczas powstania zbrojnego w Piotrogrodzie M. został zastępcą dowódcy artylerii Czerwonej Gwardii i komisarzem Arsenału Twierdzy Pietropawłowskiej. Pozostając na tym stanowisku do początków grudnia 1917 (stąd wchodził do Wydziału Artylerii Piotrogrodzkiego Wojskowego Komitetu Rewolucyjnego), organizował oddziały artyleryjskie, odpowiadał za ich zaopatrzenie w amunicję. Następnie został skierowany na front przeciw kontrrewolucyjnym oddziałom pod Pułkowo koło Piotrogrodu. Od grudnia 1917 do lipca 1918 kierował Wydziałem Prasy Komisariatu Polskiego, działającego w ramach Komisariatu Ludowego do spraw Narodowości, centralnego organu władzy radzieckiej do spraw mniejszości narodowościowych. Brał udział w III konferencji grup SDKPiL w Rosji (Moskwa 11 XI 1918). W Komisariacie Ludowym do spraw Narodowości od lipca 1918 do kwietnia 1920 kierował Wydziałem Informacji; wchodził jednocześnie do Kolegium Komisariatu oraz redagował jego organ „Žinzn’ Nacional’nostej”. Od 15 XII 1918 do kwietnia 1920 był zastępcą komisarza do spraw polskich w Komisariacie Ludowym do spraw Narodowości. W r. 1919 był członkiem moskiewskiej grupy Komunistycznej Partii Robotniczej Polski (KPRP). Należał do tych działaczy, którzy opowiadali się za całkowitą likwidacją odrębności organizacyjnej od partii bolszewickiej; stanowisko to zostało akceptowane i członkowie grup KPRP weszli do odpowiednich organizacji Komunistycznej Partii (bolszewików) Rosji (RKP). Od lipca 1919 do maja 1920 był członkiem Biura Polskiego Agitacji i Propagandy Komitetu Centralnego RKP. Od lipca do sierpnia 1920 był redaktorem „Sztandaru Komunizmu” w Mińsku. Podczas polsko-radzieckich rokowań pokojowych w l. 1920–1 był ekspertem delegacji radzieckiej.
W l. 1921–2 M. pracował w Komisariacie Ludowym Oświaty Rosyjskiej Federacyjnej Republiki Radzieckiej. W r. 1922 był radcą poselstwa radzieckiego w Pradze. W l. 1922–3 kierował Wydziałem Propagandy i Agitacji Groznieńskiego Komitetu Gubernialnego RKP. Z kolei był zastępcą kierownika zjednoczenia naftowego w Groźnym (1925–7) i na Sachalinie (1927–9). Ogłosił swoje wspomnienia o spotkaniach z W. Leninem („Groznenskij rabočij” 1927 nr z 22 I, tłumaczenie polskie w: „Polacy o Leninie”, W. 1970 s. 315–19). Powrócił do Moskwy w r. 1930, gdzie do r. 1931 był zastępcą dyrektora Głównego Zarządu Przemysłu Naftowego Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich (ZSRR), zaś w l. 1931–4 stał na czele Naukowego Instytutu Geologicznego Poszukiwań Naftowych. Jako pełnomocnik Komisariatu Ludowego Przemysłu Ciężkiego ZSRR do spraw nafty na Dalekim Wschodzie wyjechał w r. 1934 do Chabarowska, gdzie pracował do r. 1937. Aresztowany bezzasadnie 13 VI 1937, skazany 20 IX t.r., zmarł 15 VIII 1939. Dn. 5 X 1955 został zrehabilitowany.
Po raz pierwszy ożeniony był z Natalią Davison (1889–1974), córką buchaltera warszawskiego, działaczką SDKPiL, RKP. Z małżeństwa tego pochodzi córka Zofia, mieszkająca w Moskwie. Drugą żoną M-a była Tatiana Arnold, dziennikarka, członek Wszechzwiązkowej Komunistycznej Partii , mieszkająca w Moskwie. Z tego związku pochodzi syn Ellis, pracownik naukowy mieszkający w Moskwie.
Księga Polaków uczestników rewolucji paździer., (fot.); – Najdus W., Lewica polska w Kraju Rad, W. 1971; – Dokumenty i materiały do historii stosunków polsko-radzieckich, W. 1961 II; Pestkowski S., Wspomnienia rewolucjonisty, Kr. 1961; Petrogradskij Voenno-Revoljucionnyj Komitet, Moskva 1966 II; – „Katorga i Ssylka” (Moskva) 1928 nr 1 s. 13; „Trybuna” (Piotrogród) 1917 nr 9 s. 4; – Centr. Arch. KC PZPR: Teczka osobowa 10574 (W.M.), 9/I/12 k. 33, 9/I/14 k. 227, 9/I/16 k. 209, 397/I–1 s. 8, 19, 24, 397/I–27 s. 95, 119, 397/!–28 s. 23; Centr. Gosud. Arch. Oktjabr’skoj Revoljucii SSSR, Moskva: f. 1318 op. 1 d. 162 k. 3, d. 1598 k. 230; Inst. Marksizmu-Leninizmu w Moskwie: f. 17 op. 4 d. 248; – Informacje Natalii i Tatiany Miller.
Aleksander Kochański