Soroka Wacław Wincenty, pseud. i nazwiska konspiracyjne: Gdeszyński, Halny, Jałczyn, Lelum, Paweł Pogarda, Skalnik, Stanisław Cieśla, krypt.: W. S., S. (1917–1999), oficer Związku Walki Zbrojnej/Armii Krajowej i Batalionów Chłopskich, działacz ruchu ludowego, profesor University of Wisconsin – Stevens Point. Ur. 18 I w Zaborcach (pow. hrubieszowski), był synem Stanisława (1883–1919), rolnika i właściciela małej firmy budowlanej, oraz Tekli z Doboszów (1881–1971).
W l. 1928–35 uczęszczał S. do Państwowego Gimnazjum Humanistycznego w Hrubieszowie i po jego ukończeniu z odznaczeniem podjął studia na Wydz. Prawa i Nauk Społeczno-Ekonomicznych KUL. W r. akad. 1937/8 został zatrudniony jako asystent woluntariusz, a w r.n. – młodszy asystent w katedrze historii ustroju i dawnego prawa polskiego kierowanej przez Pawła Skwarczyńskiego. Był prezesem Komisji Kontrolującej «Bratniej Pomocy » oraz kierownikiem sekcji pracy społecznej, a w l. 1937–9 – prezesem lubelskiego Zarządu Stow. Katolickiej Młodzieży Akademickiej «Odrodzenie»; od r. 1938 był współredaktorem miesięcznika „Odrodzenie”, na łamach którego opublikował kilka artykułów poświęconych relacjom między katolicyzmem a kulturą ludową. W czerwcu 1939 uzyskał tytuł magistra praw i został starszym asystentem. W sierpniu t.r. był organizatorem XVII Tygodnia Społecznego w Lublinie.
Po wybuchu drugiej wojny światowej S. stawił się do wojska i otrzymał polecenie ewakuacji na wschód. Po wkroczeniu 17 IX 1939 wojsk sowieckich powrócił z Wołynia i osiadł w gospodarstwie swej matki w Gdeszynie (pow. hrubieszowski), gdzie został w lutym 1940 zaprzysiężony w Służbie Zwycięstwu Polski (potem: Związek Walki Zbrojnej – ZWZ, Armia Krajowa – AK) i prowadził tajne nauczanie. Krótko pełnił funkcję szefa wywiadu ZWZ na rejon Mołodiatycze. W poł. r. 1942 podjął współpracę z grupą inteligencji ludowej p.n. Ognisko Postępu Polski «Ziarno», a od r.n. działał też w konspiracyjnych strukturach Stronnictwa Ludowego-Roch. Był wówczas zastępcą szefa Biura Informacji i Propagandy (BIP) AK w inspektoracie Chełm–Krasnystaw–Włodawa, redagował czasopisma „Zew” i „Ziarno”. Objął też kierownictwo informacji Batalionów Chłopskich (BCh) na Okręg Lubelski (IV). Na początku 1944 r. został zatrudniony fikcyjnie w Biurze Delegatury Rady Głównej Opiekuńczej w Lublinie; ukończył w tym czasie konspiracyjną podchorążówkę z promocją na podporucznika czasu wojny (ze starszeństwem od maja t.r.). T.r. został kierownikiem tzw. Inst. Oświaty i Kultury Wsi i współredagował czasopismo BCh „Wyzwolenie”.
Po objęciu w Lublinie władzy przez Polski Komitet Wyzwolenia Narodowego S. pozostał w podziemiu; był zastępcą szefa BIP AK na Okręg Lubelski i kierował Komisją Propagandowo-Prasową przy wojewódzkiej «piątce» Rocha. W sierpniu 1944, po otwarciu KUL, w imieniu podziemia politycznego przekazał jego rektorowi, Antoniemu Słomkowskiemu, negatywną ocenę tego faktu, jednak sam powrócił na swe poprzednie stanowisko, prowadząc wykłady zlecone z historii prawa karnego i cywilnego w Polsce. Jednocześnie redagował „Wiadomości Urzędowe” woj. Delegata Rządu na Kraj; został wówczas odznaczony Srebrnym Krzyżem Zasługi z Mieczami. W lutym 1945 podjął studia doktoranckie na seminarium Stanisława Kutrzeby na UJ. Po rozwiązaniu AK działał w Zrzeszeniu Wolność i Niezawisłość (WiN), w jego imieniu utrzymywał kontakty z działaczami Polskiego Stronnictwa Ludowego (PSL) w Lublinie i redagował (od lipca t.r.) „Agencję Prasową” kolportowaną na terenie Obszaru Południowego WiN-u. We wrześniu t.r. został mianowany porucznikiem czasu wojny. W styczniu 1946 towarzyszył zastępcy komendanta Okręgu WiN-u Lublin, Marianowi Gołębiowskiemu, podczas inspekcji na terenie Inspektoratu Chełm. Okres wojny i powojenny opisał we wspomnieniach: Under the Horror of the Svastica and of the Red Star (Stevens Point, Wisc. 1983) i Wspomnienia (w: „Działalność Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego w czasie okupacji (Relacje i dokumenty)”, Red. J. Ziółek, L. 1983).
Zagrożony aresztowaniem z powodów politycznych, opuścił S. Polskę w lipcu 1946. Do maja r.n. przebywał w obozie dla uchodźców (Displaced Persons) w Wentorf pod Hamburgiem, gdzie pracował w radiowej rozgłośni obozowej. Pod pseud. Jan Skalnik publikował w „Dzienniku Polskim i Dzienniku Żołnierza”. Przez Komisję Weryfikacyjną żołnierzy AK został zweryfikowany w stopniu plutonowy podchorąży (9 I 1947, podjął starania o zmianę tej decyzji). Następnie podjął studia na uniwersytecie w Louvain i w r. 1948 uzyskał tam doktorat z prawa. Działał w Delegaturze Zagranicznej WiN-u. W l. 1948–55 blisko współpracował z przywódcami PSL na emigracji – Stanisławem Mikołajczykiem i Stanisławem Kotem. Od końca 1948 przebywał we Francji, gdzie działał jako sekretarz PSL na Francję i kierownik Sekcji Europejskiej Międzynarodowej Unii Chłopskiej (International Peasant Union – IPU) w Paryżu, a od 26 II 1952 – sekretarz generalny i dyrektor wydawnictw Europejskiej Rady PSL. Współredagował „Biuletyn (Wewnętrzny) Europejskiej Rady PSL”. Działał też w utworzonym przez Mikołajczyka w r. 1950 porozumieniu niektórych stronnictw emigracyjnych – Polskim Narodowym Komitecie Demokratycznym, a wespół z Tadeuszem Chciukiem (Markiem Celtem) zorganizował Studium Zagadnień Komunizmu. Był też sekretarzem generalnym Związku Polskich Federalistów. Dn. 27 IV 1954 wyjechał S. wraz z rodziną do USA i w maju t.r. objął funkcję kierownika wykonawczego Centralnego Biura IPU w Nowym Jorku. W l. 1955–6 uczył języka polskiego na Air Force Language Program przy Indiana University w Bloomington. W r. 1957 prowadził zajęcia pt. „Współczesne społeczeństwo komunistyczne” na tamtejszym wydz. socjologii. W sierpniu t.r. uzyskał magisterium z bibliotekoznawstwa i podjął pracę w miejscowej bibliotece uniwersyteckiej. W r. 1960 otrzymał obywatelstwo amerykańskie i objął kierownictwo działu rosyjskiego i wschodnioeuropejskiego w University of Illinois Library w Champaign-Urbana. Na III Kongresie PSL w Paryżu (12–13 X 1963) został wybrany na członka Rady Naczelnej.
W r. 1963 objął S. profesurę na wydz. historycznym w Wisconsin State University (potem University of Wisconsin) – Stevens Point, gdzie wykładał m.in. historię Rosji, Europy Wschodniej i historię nowożytną Europy Zachodniej. Wiele energii poświęcił promocji kultury polskiej i wiedzy o Polsce, m.in. w r. 1969 zainicjował w Stevens Point serię wykładów o kulturze i historii Polski (Annual Lectures on Poland), które wygłaszali specjaliści z Polski i Ameryki Północnej (w r. 1976 kard. Karol Wojtyła); jako jeden z pierwszych zabiegał o nawiązanie współpracy z uniwersytetami polskimi. W r. 1973 uzyskał doktorat na Polskim Uniwersytecie na Obczyźnie w Londynie na podstawie pracy Prawo polskie w okresie rozbiorowym, napisanej pod kierunkiem Jerzego Gawendy. W okresie powojennym S. publikował analizy sytuacji politycznej i położenia Kościoła katolickiego w Polsce, przyczynki historyczne i recenzje w czasopismach: „Kultura” (Paryż), „Zeszyty Historyczne”, „Jutro Polski”, „Bulletin of the International Peasant Union”, „The Polish Review”, „Studium Papers”, „The Central European Federalist” i „The American Historical Review”. Ogłosił również kilka skryptów oraz artykuły w pracach zbiorowych, m.in.: trzy rozdziały w opracowaniu ,,Polish Law through the Ages” (Ed. V. J. Wagner, Stanford 1970). Wygłaszał referaty na konferencjach naukowych poświęconych Europie Środkowo-Wschodniej w USA i Kanadzie. Był członkiem władz m.in. Kościuszko Foundation National Council (1957–67) i The North American Study Center for Polish Affairs (od r. 1976), posiadał Medal Zasługi UJ. Dn. 8 I 1987 przeszedł S. na emeryturę. W r. 1988 odbył podróż do Polski i miał trzymiesięczne wykłady gościnne na KUL. Zmarł 22 IV 1999 w Stevens Point, pochowany został tamże na Guardian Angel Cemetery.
S. był od grudnia 1945 żonaty z Zofią Aleksandrą Bucewicz (ur. 1919), stryjeczną wnuczką Nestora Bucewicza (zob.), która w czasie drugiej wojny światowej była kurierką AK, w USA uzyskała magisterium z bibliotekoznawstwa i pracowała w bibliotekach uniwersyteckich. Z małżeństwa tego miał S. troje dzieci: Thomasa (ur. 1948), najpierw oficera piechoty morskiej (US Marine Corps), potem pracownika kadry kierowniczej w przemyśle, Monique (ur. 1950), absolwentkę socjologii, i Paula (ur. 1952), oficera medycznego w marynarce wojennej (US Naval).
Fot. w: „Campus News Release” University of Wisconsin – Stevens Point, 1976 nr z 31 III oraz w Mater. Red. PSB; – Bibliography of Books in Polish or Relating to Poland Published outside Poland since September 1st 1939, London 1985 III–IV; Danilewicz-Zielińska M., Bibliografia. „Kultura” (1958–1973), „Zeszyty Historyczne” (1962–1973), działalność wydawnicza (1959–1973), Paryż 1975; Podręczna encyklopedia powszechna, Red. S. Lam, Paryż 1954; Dictionary of International Biography, Vol. 13: 1977 Pt. 2, Cambridge; Rostworowski S. J., „Dardanele”. Delegatura WiN-u za granicą. Słownik biograficzny ważniejszych postaci, Wr. 1999; Słownik biograficzny żołnierzy Batalionów Chłopskich. IV Okręg Lublin, Oprac. M. Wojtas, L. 1997; Who’s Who in American Education 1965–66, Nashville, Tenn. 1966; – Buczek R., Stanisław Mikołajczyk, Toronto 1996 s. 260–3; Caban I., Mańkowski Z., Związek Walki Zbrojnej i Armia Krajowa w Okręgu Lubelskim 1939–1944, Cz. 1, Zarys monograficzny, Źródła i materiały do dziejów ruchu oporu na Lubelszczyźnie (1939–1944), L. 1971 VII; Gajewski S., Chrześcijańskie organizacje akademickie w Polsce (1889–1939), Rzeszów 1993; Gołka B., Prasa konspiracyjna ruchu ludowego 1939–1945, W. 1975; Hirsz Z. J., Terenowa prasa konspiracyjna ruchu ludowego 1939–1945, W. 1977; Instytut Józefa Piłsudskiego w Ameryce i jego zbiory, Oprac. J. Cisek, W. 1997; Jagiełło M., Program kulturalny lubelskiego „Odrodzenia” (1935–1939), „Przegl. Powsz.” R. 102: 1985 t. 246 z. 1 s. 76–7, z. 2 s. 262–5; Korolewicz G., Nauczyciele akademiccy Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego w okresie międzywojennym, L. 1996 I–II; Turowski K., „Odrodzenie”. Historia Stowarzyszenia Katolickiej Młodzieży Akademickiej, W. 1987; – Bataliony Chłopskie na Lubelszczyźnie (1940–1944). Źródła, Oprac. Z. Mańkowski, J. Markiewicz, J. Naumiuk, Źródła i materiały do dziejów ruchu oporu na Lubelszczyźnie (1939–1944), L. 1962 II; Chłopski znak, Wyd. A. Aleksandrowicz-Ulrich, Z. J. Hirsz, L. 1969 s. 9, 11; Czwarty Kongres Polskiego Stronnictwa Ludowego, Bruksela 19–20 X 1968. Referaty – przemówienia – uchwały – władze naczelne, Londyn 1969 s. 47 (fot.), 67–73, 109, 116; Giedroyc J., Autobiografia na cztery ręce, Oprac. K. Pomian, W. 1999; Skrzeszewski C., Na przełomie czasów. Moje wspomnienia, L. 1995; Zrzeszenie „Wolność i Niezawisłość” w dokumentach, Oprac. A. Zagórski, Wr. 2000 VI cz. 1, 3; – „Rapids Daily Tribune” 1989 nr z 9 VIII; „Stevens Point Daily Journal” 1968 nr z 29 I, 1969 nr z 29 X; „Stevens Point Journal” 1988 nr z 8 VII, 1999 nr z 24 IV (nekrolog S-i); „Times Review” (La Crosse, Wis.) Vol. 63: 1987 no. 9; – B. Narod.: sygn. 15295 T. 1–5, sygn. akc. 16274–16278 (mater. S-i z okresu działalności we Francji); B. Pol. w Paryżu: Mater. do słown. biogr. S. Lama (notatka autobiograf. S-i z r. 1958); University of Wisconsin – Stevens Point Archives: Mater. biograf. S-i; – Informacje żony S-i, Zofii, syna, Thomasa, Piotra Wandycza z New Haven, Conn. (USA), oraz Aliny Fitowej z Kr.
Andrzej A. Zięba