Szkolnik Wawrzyniec (1842–1908), nauczyciel, obserwator meteorologiczny, przewodnik beskidzki.
Ur. 3 VI w Skawicy (pow. myślenicki) koło Zawoi w rodzinie chłopskiej, był synem Klemensa i Zofii z domu Laga.
Od r. 1848 uczył się S. przez trzy lata w szkole ludowej w Zawoi. Potem, pracując w rodzinnym gospodarstwie, dokształcał się samodzielnie. Ok. r. 1870 przeniósł się do Zawoi, gdzie w przysiółkach Wełcza i Czatoża uczył prywatnie dzieci czytania, pisania i rachowania, a także geografii i historii Polski. Dzięki jego staraniom podjęto w r. 1872 budowę pierwszej murowanej szkoły w Zawoi. Organizował i przewodniczył pielgrzymkom do Kalwarii Zebrzydowskiej. W r. 1875 został przewodnikiem Hugona Zapałowicza, który przybył do Zawoi w celu badania roślinności masywu babiogórskiego i sąsiednich pasm górskich. Zapałowiczowi towarzyszył także podczas wypraw botanicznych w inne rejony Beskidów Zachodnich (1875–9) oraz Karpaty Wschodnie (1880–2), m.in. na Pietros Mare (obecnie Pietrosul) w Górach Rodniańskich i szczyty Gór Marmaroskich. Prowadził z nim również korespondencję, przekazując m.in. potrzebne informacje fenologiczne. Jako przewodnik oprowadzał po rejonie Babiej Góry botanika Eustachego Wołoszczaka (1895) oraz Bronisława Gustawicza, wykonującego tam barometryczne pomiary wysokości (1899). Ok. r. 1895 musiał zakończyć działalność nauczycielską z powodu braku formalnych podstaw do jej wykonywania.
S. przyczynił się do rozwoju turystyki w rejonie Zawoi i Babiej Góry. W l. 1891 i 1893 korespondował z sekretarzem Tow. Tatrzańskiego Leopoldem Świerzem, m.in. w sprawie utworzenia w centrum Zawoi placówki do obsługi ruchu turystycznego. Do Towarzystwa zwrócił się w r. 1893 o nadanie mu formalnych uprawnień przewodnika; gdy je uzyskał, stał się pierwszym, oficjalnie uznanym przewodnikiem beskidzkim. Od r. 1904 pracował w stacji meteorologicznej, założonej w Zawoi przez Tow. Tatrzańskie; jego obserwacje publikowano w wydawanych przez AU „Sprawozdaniach Komisji Fizjograficznej”. W „Pamiętniku Towarzystwa Tatrzańskiego” ogłosił artykuły etnograficzne: O Zawoi (1904) i O Babiej Górze (1905) oraz poświęcony turystyce pt. Wskazówki do poznania Babiej Góry (1905), które należały do pionierskich opracowań tego typu publikowanych przez górali. S. będąc członkiem Tow. Tatrzańskiego, 14 V 1905 uczestniczył w zebraniu założycielskim jego Oddz. Babiogórskiego na obszar Beskidów Zachodnich. W r. 1906 Oddział powierzył mu sprawowanie tzw. straży górskiej nad infrastrukturą turystyczną w rejonie Babiej Góry. S. wyznakował tam t.r. pierwsze polskie szlaki turystyczne, m.in. z Zawoi Wideł na Babią Górę. Podczas uroczystości otwarcia t.r. schroniska na polanie Markowe Szczawiny prowadził tańce góralskie. S. zmarł 19 V 1908 w Zawoi, został pochowany na tamtejszym cmentarzu; jego grób nie zachował się.
S. ożenił się 3 VIII 1873 w Zawoi z mieszkanką tej wsi Agnieszką Guzik (zm. 20 XII 1873). W drugim małżeństwie zawartym tamże 28 V 1876 z Zofią Mentel miał trzy córki i trzech synów.
Imieniem S-a upamiętniono żółty szlak turystyczny wiodący z Zawoi przez Czatożę na Markowe Szczawiny oraz nazwą Szkolnikowe Rozstaje dla miejsca w masywie Babiej Góry, gdzie od tzw. Górnego Płaju odgałęzia się zielono znakowana ścieżka na Sokolicę. S. jest także patronem Koła Przewodników Beskidzkich PTTK w Suchej Beskidzkiej. Spotykane czasem określenie S-a jako babiogórskiego Sabały nie jest uzasadnione.
Etnografowie i ludoznawcy polscy. Sylwetki, szkice biograficzne, Wr.–Kr. 2007 III; Mała encyklopedia babiogórska, Pruszków 1992; Moskała E., Muzeum Turystyki Górskiej PTTK na Babiej Górze. Katalog-przewodnik, Sucha Beskidzka [1969] s. 53–4; Polak K., Bibliografia „Pamiętników Towarzystwa Tatrzańskiego” za lata 1896–1920, W.–Kr. 1981; – Chowański A., Ludzie turystyki i krajoznawstwa, „Gościniec” R. 19: 1987 nr 12 s. 26; Gustawicz B., Pomiary barometryczne w paśmie babiogórskim i przyległych północnych działach górskich, „Spraw. Kom. Fizjograficznej” R. 31: 1895 s. 70; Janicka-Krzywda U., Wawrzyniec Szkolnik, zapomniany nauczyciel spod Babiej Góry, „Pod Diablakiem” R. 2: 1991 nr 1 s. 5–6; Kostuj R., Wawrzyniec Szkolnik. Babiogórski Sabała w 90-tą rocznicę śmierci, „Beskidnik” 1998 nr 5 s. 4; Kresek Z., Wawrzyniec Szkolnik i jego następcy, w: Przewodnictwo turystyczne w Polsce, W.–Kr. 1986 s. 75–85; Krygowski W., Dzieje Polskiego Towarzystwa Tatrzańskiego, W.–Kr. 1988; Monografia Zawoi, Red. U. Janicka-Krzywda, Kr.–Zawoja 1996; Moskała E., Wawrzyniec Szkolnik – pierwszy przewodnik beskidzki, „Informator Babiogórski” 1970 nr 2; tenże, Z dziejów przewodnictwa beskidzkiego, tamże; Wołoszczak E., O roślinności karpackiej między Dunajcem i granicą śląską, „Spraw. Kom. Fizjograficznej” R. 32: 1896 s. 30; Wójcik W. A., Nowe materiały do biografii Wawrzyńca Szkolnika, „Prace Babiogórskie” 1983 s. 25–33; tenże, Wawrzyniec Szkolnik – góralski regionalista spod Babiej Góry, „Małopolska” T. 6: 2004 s. 65–72; tenże, Wawrzyniec Szkolnik. Zarys biografii, „Roczn. Babiogórski” T. 2: 2000 s. 111–31; tenże, Żywot człowieka poczciwego. O Wawrzyńcu Szkolniku spod Babiej Góry, „Hale i Dziedziny” 1991 nr 2 s. 13, nr 3 s. 13; Zapałowicz H., Z Czarnohory do Alp Rodniańskich, „Pam. Tow. Tatrzańskiego” T. 6: 1881 s. 24–85; tenże, Zdarzenie w Tatrach, tamże T. 26: 1905 s. 53; – Arch. Muz. Tatrzańskiego w Zakopanem: sygn. AR/NO 206 k. 338–9, sygn. AR/NO 208 k. 289, 291, 294–5, sygn. AR/NO 221 k. 50, sygn. AR/NO 226 k. 56; Centr. Arch. Turystyki Górskiej PTTK w Kr.: Zbiór Edwarda Moskały, sygn. I/11. 1. 1. t. 1; Paraf. rzymskokatol. p. wezw. św. Klemensa w Zawoi: Liber natorum, T. 5 Pro Pago Skawica, s. 3 nr 24, Liber copulatorum, T. III–IV s. 81 nr 32, s. 254 nr 252, s. 104 nr 40, Liber mortuorum, T. IV s. 254 nr 252, T. VI s. 24 nr 76.
Wiesław A. Wójcik