Robertson (Roberson) Wilhelm Jędrzej (zm. 1753), kaznodzieja, rektor Akademii Poznańskiej, archidiakon poznański, kanonik gnieźnieński i warszawski. Ur. między r. 1677 a 1680 w Krakowie, był synem Piotra, kupca krakowskiego, z pochodzenia Szkota, który po przejściu na katolicyzm uzyskał 27 II 1676 prawo miejskie w Krakowie, i Katarzyny.
Początkowo pobierał R. naukę w Szkołach Nowodworskich. Jesienią 1693 wyjechał do Padwy, jak się wydaje, pod opieką profesora Uniw. Krak. Jana Felicjana Łukaszkiewicza, swego przyszłego szwagra, i 19 XI t. r. wpisał się do padewskiej metryki uniwersyteckiej jako słuchacz prawa. Dn. 16 XI 1693 został wybrany w Padwie przez studentów polskich na bibliotekarza, z kolei od 10 XI r. n. pełnił obowiązki drugiego asesora przy konsyliarzu nacji polskiej J. F. Łukaszkiewiczu. W r. 1697 (po 23 II) był w Rzymie, gdzie podobno zabierał głos w kwestiach prawniczych w obecności wyższych dostojników Kościoła. Wkrótce po powrocie do Krakowa uzyskał latem 1698 «privatim» stopień bakałarza sztuk wyzwolonych w Uniwersytecie, w kilka miesięcy później, po złożeniu wymaganych egzaminów – licencjat, a 30 IV 1699 odbył uroczystą promocję na doktora filozofii. Latem t. r. podjął bezpłatnie wykłady na Wydziale Filozoficznym Uniw. Krak. i prowadził je przez 3 kolejne półrocza. Ogłosił wtedy panegiryk na ingres Teodora Potockiego, ówczesnego bpa chełmskiego, Gestamen pontifici honoris novum… (Kr. 1699), a w r. 1701 uczcił pamięć rajcy krakowskiego i zarazem profesora medycyny Stanisława Słowakowicza w utworze Vivat aeternum (Kr.). Dn. 14 V 1699 wyświęcony na diakona, otrzymał zgodnie z życzeniem dotychczasowego scholastyka kieleckiego, rektora Uniwersytetu Marcina Winklera, kielecką scholasterię, zaś po wyświęceniu 22 IX 1703 na prezbitera został powołany przez ówczesnego sufragana krakowskiego Kazimierza Łubieńskiego na kustosza kościoła Św. Michała na Wawelu. W kazaniu wygłoszonym w r. 1705 na Wawelu (zapewne po 14 XI) Naprawa zrujnowanego przez różne inkursje wojenne Królestwa Polskiego przez… Stanisława Św. uczyniona (drukowanym w zbiorze kazań R-a Charakter nowy dawniejszej próby pióra, P. 1744) podjął aktualny wówczas w Rzpltej problem wojny domowej «rozdzielenia ojczyzny», do której nieprzyjaciel ma bezkarny dostęp, przestrzegając jednocześnie przed znalezieniem się całego kraju «pod niewolniczym jarzmem» sąsiadów. Ubolewał przy tym nad odsunięciem «ustanowionego Pana», Augusta II.
Latem 1709 R. powrócił do zajęć w Akad. Krak. i wszczął starania o inkorporację do Kolegium Mniejszego, jednak już w półr. letn. 1711 r. wyjechał do Poznania, gdzie objął stanowisko dyrektora Akademii Lubrańskiego (3 VII 1711 – 5 XII 1712), a 21 XII 1711 został wybrany przez kapitułę poznańską na kanonika fundi Studzieniec. Powołano go też na audytora kurii. Z okazji sejmu nadzwycz. 1712 r. przygotował z polecenia kapituły poznańskiej kazanie, ogłoszone pt. Instrukcja od Chrystusa na Sejm Polski Pacificationis w r. 1712 (w zbiorze kazań R-a Próba pióra, Kr. 1724), które być może wygłosił na rozpoczęcie obrad sejmowych. Nawoływał w nim do pojednania, zamknięcia tragicznego okresu, w którym «Królestwo Polskie ciężkimi inwazjami zgwałcone otwartym było wojen theatrum», do przestrzegania statutów kor. oraz praw boskich, jako fundamentu istnienia narodu, upominając się jednocześnie o ochronę mienia Kościoła. Prawdopodobnie jeszcze w t. r. otrzymał probostwo w Cerekwicy koło Gniezna i w Bąkowie pod Łowiczem. Polecony przez podkanclerzego kor. bpa Jana Kazimierza Bokuma królowi Augustowi II, został w t. r. «sekretarzem JKM i pieczęci kor.». Tytułował się tak również w r. 1714, m. in. jako autor panegiryku Woda na koło szczęśliwej wieczności obrócona (Kr.), ogłoszonego na uroczystość obłóczyn Urszuli Lubomirskiej, krewnej J. K. Bokuma, któremu utwór zadedykował. W tym czasie został licencjatem obojga praw, a 10 I 1715 uzyskał w Uniw. Krak. promocję doktorską z prawa. W r. 1717 wybrany przez kapitułę gnieźnieńską na kanonika fundi Zamoście (28 VI) zobowiązany został do stałego rezydowania przy katedrze metropolitalnej (instalowany 21 X 1717). W t. r. interweniował u gen. rosyjskiego Matuszki w sprawie kontrybucji nałożonej na dobra kapituły gnieźnieńskiej. Od 15 III 1719 kustosz łowicki, powołany został przez arcybpa gnieźnieńskiego Stanisława Szembeka na audytora generalnego i sędziego kurii, uzyskując zarazem przejście na bogatszą kanonię gnieźnieńską fundi Jezierzany, z którą związana była prepozytura infułata kolegiaty kamieńskiej (14 VIII). Po śmierci S. Szembeka objął nadto w r. 1721 obowiązki podskarbiego kapituły.
Ceniony jako kaznodzieja, «na żądanie wielu godnych ludzi» – jak pisał w przedmowie – wydał w Krakowie w r. 1724 zbiór swych celniejszych kazań pt. Próba pióra (wznowiony staraniem Akademii Poznańskiej w r. 1744 pod tym samym tytułem oraz w wersji poszerzonej i poprawionej Charakter nowy dawniejszej próby pióra, P. 1744). W związku z ogłoszeniem jubileuszu na r. 1725 podjął wraz z kanonikiem gnieźnieńskim Aleksandrem Działyńskim pielgrzymkę do Rzymu, gdzie wpisał się w t. r. do księgi dobroczyńców Hospicjum polskiego.
Po śmierci Augusta II R. opowiedział się po stronie jego syna. W dn. 25 XI 1734 witał w Warszawie w imieniu bpa Stanisława Hozjusza i całej diecezji poznańskiej parę królewską, Augusta III i Marię Józefę, w mowie Sermo in solennissimo ingressu ad Regiam Civitatem Varsaviensem… Friderici Augusti III (W. 1734), w której sławił ród królewski, zwłaszcza podkreślał związki krwi z Jagiellonami, wskazując na Władysława Jagiełłę jako antenata Augusta III. Dn. 27 IX r. n. wygłosił w kościele Św. Jana w Warszawie – już jako kanonik warszawski – kazanie na rozpoczęcie sejmu pacyfikacyjnego Głos prawdy od Głowy S. Jana Chrzciciela idący (W. 1735, przedruk. w Poznaniu w t. r.). Nawoływał w nim do zjednoczenia u boku króla, jako gwaranta pokoju publicznego i złotej wolności, który utrzyma wielkość Królestwa Polskiego» w oparciu o wiarę katolicką, z pełnym poszanowaniem praw Kościoła. Wielokrotnie wysyłany przez kapitułę gnieźnieńską w sprawach prawnych i finansowych do Warszawy, m. in. interweniował w r. 1735 w sprawie rewindykowania na rzecz kapituły 100 grzywien dochodu rocznego z żup wielickich i bocheńskich. Od 3 VII 1738 był również archidiakonem poznańskim (zachowały się akta wizytacji archidiecezji z r. 1742/3), a po śmierci prymasa Krzysztofa Szembeka w r. 1747 sprawował w imieniu kapituły gnieźnieńskiej jurysdykcję w księstwie łowickim.
Przez współczesnych uważany był za jednego z najwybitniejszych mówców oraz «niezrównanego znawcę prawa kościelnego i polskich spraw kościelnych». Dzięki licznym znajomościom i protekcjom zdołał uzyskać najbardziej intratne prelatury. Zgromadził spory księgozbiór (m. in. miał posiadać całość dzieł R. Bellarmina), kolekcjonował nadto obrazy, głównie portrety, oraz przedmioty rzemiosła artystycznego, zwłaszcza mistrzów włoskich. W r. 1750 odnowił kaplicę Św. Jana Nepomucena (tzw. kaplicę Doktorów) w kościele katedralnym w Gnieźnie, którą wyposażył w marmoryzowany ołtarz z rzeźbą Św. Jana Nepomucena. W testamencie zapisał altarzyście tejże kaplicy 3 tys. złp., na swoje aniwersarze przekazał po 2 tys. złp. dla katedry gnieźnieńskiej, poznańskiej, dla kolegiaty łowickiej, kościoła Św. Ducha w Krakowie i dla altarzysty kościoła w Bąkowie. Ponadto ofiarował katedrze gnieźnieńskiej relikwiarz św. Erazma. Zmarł 20 XI 1753 w Gnieźnie i pochowany został w tamtejszej katedrze, w kaplicy Doktorów.
Z rodzeństwa R-a znany jest brat Piotr, kanonik regularny Św. Ducha w Krakowie, i siostra Anna, zamężna Łukaszkiewiczowa, której dopomógł w wykształceniu syna Józefa, późniejszego kanonika krakowskiego.
Estreicher; Janocki, Lexicon, I 138–9; Korytkowski, Prałaci gnieźn. III 371–5 (podaje błędnie przed imieniem Wilhelm: Jan); tenże, Arcbpi gnieźn., IV 563; Katalog zabytków sztuki w Pol., V z. 3; Wietesku, Katalog prałatów kapit. łowickiej, s. 93–4; – Katedra gnieźnieńska, P. 1970 I; Loret M., Życie polskie w Rzymie w XVIII w., Rzym 1930; Nowacki, Dzieje archidiec. pozn., II; Polkowski I., Katedra gnieźnieńska, Gniezno 1874 s. 54; – Arch. nacji pol. w uniw. padewskim, I–II; Dropczyński M., Pantheon devotis sapientiae cultoribus erectum, Kr. 1712; Markiewicz S., Ocellus eruditorum capitum G. A. Robertson, Kr. 1703; Statuta nec non liber promotionum; – Arch. Archidiec. w Gnieźnie: A. Cap. B 31 s. 26, 36v., 118v., 324, 328, B 34 s. 150–154v., A. Cap I C 4 (testament z 1752 r.), Korespondencja nr 3349–3354 (listy R-a); Arch. Kurii Metropol. w Kr.: Liber ordinatorum t. 6 s. 118, s. 221; Arch. Państw. w Kr.: rkp. 425 s. 81, rkp. 773 s. 436–437; Arch. UJ: rkp. 90 s. 183–184, 187, 189–190, 234–237, 241, 243, 245.
Wanda Baczkowska