Sworakowski Witold Saturnin (1903–1979), dyplomata, archiwista, działacz polonijny, profesor Uniwersytetu Stanforda w Kalifornii.
Ur. 16 I w Suczawie na Bukowinie.
Szkoły średnie ukończył S. w Suczawie i Wiedniu. Studiował na Politechn. Lwow. (prawdopodobnie w l. 1921–6), potem na Wydz. Prawa uniw. w Czerniowcach w Rumunii. W l. 1930–3 był słuchaczem na Wydz. Politycznym Szkoły Nauk Politycznych w Warszawie. Uczestniczył wtedy w seminarium w warszawskim Inst. Badań Spraw Narodowościowych. W wydawanym przez Instytut dwumiesięczniku „Sprawy Narodowościowe” publikował artykuły o sytuacji prawnej i społecznej oraz problemach oświatowych mniejszości polskiej na Litwie, Łotwie, w Estonii, Czechosłowacji i Rumunii; opracował również bibliografię zawartości tego periodyku za l. 1927–31 (W. 1933). W specjalnym numerze „Strażnicy Zachodniej” (1933 nr 1/2, osobno P. 1933) zamieścił artykuł Niemieckie towarzystwa naukowe i biblioteki w Polsce, a w czasopiśmie „Polacy Zagranicą” (1933 nr 11/12) szkic Polskie szkolnictwo parafialne w Stanach Zjednoczonych Ameryki. Od 10 IV 1933 pracował w Światowym Związku Polaków z Zagranicy (od r. 1934 Światowy Związek Polaków z Zagranicy «Światpol»), najpierw w biurze jego Rady Organizacyjnej, a niebawem jako kierownik działu mniejszościowego i statystycznego. Dn. 25 II 1934 objął funkcję sekretarza komisji statutowo-regulaminowej II Zjazdu Polaków z Zagranicy. Wydał książki: Zobowiązania mniejszościowe Polski. Komentarz do art. 12 małego traktatu wersalskiego (W. 1935) oraz Polacy na Śląsku za Olzą (W. 1937). Od maja 1937 był attaché w poselstwach RP, kolejno w Rydze i Pradze, a od r. 1939 w Kownie. Po wybuchu drugiej wojny światowej organizował przerzuty do Francji i Wielkiej Brytanii polskich żołnierzy internowanych na Litwie.
Po likwidacji polskich placówek dyplomatycznych w Republice Litewskiej S. opuścił 15 X 1939 Kowno i udał się przez Szwecję do Francji. Tam w lutym 1940 przygotował Pro memoria w sprawach okupacji litewskiej na Wileńszczyźnie oraz obecnej sytuacji Polaków na Litwie kowieńskiej (IPiM Sikorskiego, sygn. PRM–K95.2). W „Ilustrowanym kalendarzu wychodźczym «Narodowca»” (Lens 1940) zamieścił informację o skupiskach Polaków w świecie. Po kapitulacji Francji w czerwcu 1940 był pracownikiem konsulatu w Kurytybie w Brazylii. W r. 1942 przybył do USA, gdzie rozpoczął pracę w konsulacie RP w Nowym Jorku. Od 1 X 1943 był referentem w konsulacie generalnym RP w Chicago; organizował wysyłkę żywności, odzieży i lekarstw dla kraju. Po śmierci prezydenta Litwy Antanasa Smetony uczestniczył 22 i 24 I 1944 w konsulacie w Chicago w rozmowach polskich i litewskich działaczy katolickich, dotyczących współpracy obu państw. W „Journal of Central European Affairs” (T. 4: 1944 nr 1) opublikował artykuł An error regarding Eastern Galicia in Curzon’s note to the Soviet Governement.
Po cofnięciu 5 VII 1945 przez USA uznania Rządowi RP na Uchodźstwie pozostał S. na emigracji. Należał do Kongresu Polonii Amerykańskiej (w l. siedemdziesiątych pełnił funkcję prezesa jego Oddz. Północno-Kalifornijskiego). Był też członkiem Polskiego Inst. Naukowego w Ameryce i działał w jego komisji badań problemów narodowościowych. W r. 1946 wykładał na kursie dla instruktorów społecznej akcji zbiórki miliona dolarów na potrzeby Kongresu Polonii Amerykańskiej. W chicagowskim „Tygodniku Polskim” (1946 nr 20) relacjonował wizytę w Chicago (3–5 V t.r.) gen. Tadeusza Bora-Komorowskiego. W r. 1947 przeniósł się do Palo Alto (San Francisco), gdzie został kuratorem zbiorów wschodnioeuropejskich w Inst. Hoovera (The Hoover Institution on War, Revolution and Peace) przy Uniw. Stanforda. Opracował wówczas katalogi List of the Polish Underground collection 1939–1945 ([Stanford] 1948) oraz The Hoover Library collection on Russia (Stanford 1954, wyd. 2, 1955), a także bibliografie: Bibliography of books, pamphlets and articles dealing periodicals with federation plans for Central and Eastern Europe developed during the second world war (Stanford 1954) oraz Bibliography of law journals currently published in Eastern Europe (Stanford 1955). Razem z żoną wydał List of archive material dealing with federation plans for Central and Eastern Europe developed during the second world war (Stanford 1954). Od r. 1952 był na Uniw. Stanforda asystentem, a od r. 1955 zastępcą profesora. Po r. 1956, pod krypt. Zły, był rozpracowywany przez wywiad PRL. Ok. r. 1961 udzielił w Stanford gościny Melchiorowi Wańkowiczowi podczas jego pobytu w USA. Opublikował The Communist International and its front organizations. A research guide and checklist of holdings in American and European libraries (Stanford 1965). Od r. 1965 był profesorem Uniw. Stanforda. Równocześnie od r. 1967 pełnił funkcję wicedyrektora Inst. Hoovera; w jego gestii leżały zbiory biblioteczne i archiwalne. W czerwcu 1969 uczestniczył w Cambridge Springs w konferencji intelektualistów polskiego pochodzenia; został wybrany do powołanego wówczas Komitetu Doradczego ds. Kulturalnych i Oświatowych przy Kongresie Polonii Amerykańskiej.
W r. 1970 przeszedł S. na emeryturę, ale kontynuował działalność naukową. Podczas konferencji bałtystycznej w San José (26–29 XI t.r.) wygłosił referat Poland’s Baltic policy 1918–1920 („Second Conference on Baltic Studies. Summary of proceedings”, Norman 1971). W nowojorskim „The Russian Review” opublikował artykuł The authorship of the abdication document of Nicholas II (T. 30: 1971 nr 3). W r. 1973 wydał w Stanford World communism. A handbook 1918–1965. Do archiwum Inst. Hoovera ofiarował w r. 1972 dziewięć pudeł dokumentów, publikacji, fotografii i mikrofilmów dotyczących historii Polski z l. 1910–45. Zasiadał we władzach Polish American Historical Association: w r. 1975 był członkiem Rady, a w r. 1976 – wiceprezydentem. T.r. został wybrany do Rady Nadzorczej Północnoamerykańskiego Studium Spraw Polskich. W maju 1978 jako delegat Kongresu Polonii Amerykańskiej z Kalifornii brał udział w zjeździe «Polonia 78 – Polonia jutra» w Toronto. Zmarł 15 I 1979 w Stanford. Przed drugą wojną światową był dwukrotnie odznaczony Krzyżem Zasługi; w czasie wojny Rząd RP na Uchodźstwie odznaczył go Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski.
Żoną S-ego była od r. 1933 Helena z Krzywickich (1910–1987), absolwentka historii Uniw. Warsz., autorka pracy „Polskie szkolnictwo prywatne na Litwie” (W. 1935), działaczka Kongresu Polonii Amerykańskiej, asystentka w Inst. Hoovera, od r. 1972 autorka programu radiowego „Polish Cultural Hour” w stacji radiowej KQED FM w San Francisco. W małżeństwie tym miał S. syna Michała Tomasza.
Pamięci S-ego poświęcono pierwszy przewodnik po archiwum Inst. Hoovera (C. G. Palm, D. Reed, „Guide to the Hoover Institution Archives”, Stanford 1980) oraz przewodnik po zbiorach wschodnioeuropejskich do archiwum i biblioteki Instytutu (J. D. Dwyer „Russia, the Soviet Union, and Eastern Europe: a survey of holdings at the Hoover Institution on War, Revolution and Peace, Standford 1980).
American men of science. A biographical directory, New York – London 1968; Chojnacki W., Chojnacki W., Bibliografia kalendarzy polonijnych 1838–1982, Wr. 1984; Directory of american scholars. A biographical directory, Lancaster 1951; Polonica zagraniczne. Bibliografia 1965, W. 1969; toż za r. 1966, W. 1970; toż za r. 1971, W. 1977; toż za r. 1981, W. 1992; Polonica zagraniczne. Bibliografia za okres od września 1939 do 1955 roku, W. 1991 III; Polish Americans in California 1827–1977 and Who’s Who, Los Angeles [1978]; Register of polish american scholars, scientists, writers and artists, New York 1969; – Albin J., Polski ruch narodowy na Łotwie w latach 1919–1940, Wr. 1993; Biedrzycki E., Historia Polaków na Bukowinie, W.–Kr. 1973; Borut a M., Instytut Badań Spraw Narodowościowych (1921–1939). Z dziejów polskich badań naukowych nad problematyką etniczną, „Przegl. Polonijny” 1985 z. 2 s. 72–5; Cenckiewicz S., Udział aparatu bezpieczeństwa PRL w drugiej kampanii remigracyjnej (1955–1957), w: Aparat bezpieczeństwa wobec emigracji politycznej i Polonii, W. 2005; Cisek J., Instytut Józefa Piłsudskiego w Ameryce i jego zbiory, W. 1997; Drozdowski M. M., Ignacy Jan Paderewski. Zarys biografii politycznej, W. 1986; Działalność Instytutu Badań Spraw Narodowościowych 1921–1936, W. 1936 s. 24, 27, 34, 39, 41; Dziesięciolecie działalności Instytutu Badań Spraw Narodowościowych 1922–1932, W. 1932 s. 22; Kołodziej E., Dzieje Polonii w zarysie 1918–1939, W. 1991; tenże, Polonia amerykańska w świetle sprawozdań konsulatów polskich w Stanach Zjednoczonych Ameryki, „Teki Arch.” T. 20: 1987 s. 212–13, 223; Literatura pol. na obczyźnie, II; Lusińs k i C., II Rzeczpospolita a Polonia 1922–1939. Geneza i działalność Rady Organizacyjnej Polaków z Zagranicy i Światowego Związku Polaków z Zagranicy, W. 1998; Mocha F., Działalność Polskiego Instytutu Naukowego w Ameryce w dziedzinie badań nad zbiorowościami polonijnymi, w: Stan i potrzeby badań nad zbiorowościami polonijnymi, Wr. 1976; Mostwin D., Polonia amerykańska. Próba analizy ostatnich zmian, „Kultura” 1970 nr 5 s. 129; Mostwin Bask S., Północnoamerykańskie Studium Spraw Polskich, w: Pomoc krajowi przez niepodległościowe uchodźstwo 1945–1990, Londyn 1995 (błędne imię); Pięć lat pracy dla Polonii zagranicznej 1929–1934, W. 1934 s. 4, 37, 50, 54, 56, 162 (fot.); Polonia 78. Polonia jutra, [Toronto 1979] s. 262, 322; Sals k i A. M., Polska misja pastoralna w San Francisco, „The Summit Times” T. 4: 1996 nr 12/13; Stępniak W., Archiwalia polskie w zbiorach Instytutu Hoovera Uniwersytetu Stanforda, W. 1997; Tarka K., Konfrontacja czy współpraca. Litwa w polityce rządu polskiego na uchodźstwie 1939–1945, Opole 1998; Wandycz D. S., Polski Instytut Naukowy w Ameryce. W trzydziestą rocznicę 1942–1972, Nowy Jork 1974 s. 76; Wojdon J., W imieniu sześciu milionów… Kongres Polonii Amerykańskiej w latach 1944–1968, Tor. 2005; taż, W jedności siła. Kongres Polonii Amerykańskiej w latach 1968–1988, Tor. 2008; Zachariasiewicz W., Etos niepodległościowy Polonii amerykańskiej, W. 2005; Żbikowski A., U genezy Jedwabnego. Żydzi na kresach północno-wschodnich II Rzeczypospolitej wrzesień 1939 – lipiec 1941, W. 2006; – Generał Tadeusz Bór-Komorowski w relacjach i dokumentach, W. 2000; Giedroyc J., Miłosz C., Listy 1952–1963, W. 2008; Giedroyc J., Wańkowicz M., Listy 1945–1963, W. 2000; Mackiewiczowa J., Polacy na Litwie w latach II wojny światowej, Bydgoszcz [1996]; Mitkiewicz L., Wspomnienia kowieńskie 1938–1939, Londyn 1968; Protokół ósmej Krajowej Konwencji Kongresu Polonii Amerykańskiej odbytej w dniach 14-go, 15-go i 16-go sierpnia 1970 w Chicago, Illinois, [Chicago 1970] I 12, II 13; Nowak-Jeziorański J., Giedroyc J., Listy 1952–1998, Wr. 2001; Rocznik Służby Zagranicznej Rzeczypospolitej Polskiej według stanu na 1 kwietnia 1938, W. 1938 s. 101; Szkoła Nauk Politycznych w Warszawie. Rocznik osiemnasty z programem wykładów na 19-ty rok szkolny 1933/34, W. 1933; Szkoła Nauk Politycznych w Warszawie. Rocznik szesnasty z programem wykładów na 17-ty rok szkolny 1931/32, W. 1931; Zamorski K., Pod anteną Radia Wolna Europa, P. 1995; – „Niepodległość” T. 17: 1938 s. 141; „Polish American Studies” T. 32: 1975 nr 2, T. 33: 1976 nr 2; „The Polish Review” T. 4: 1959 nr 1/2 s. 198; – Nekrologi i wspomnienia pośmiertne z r. 1979: „Kultura” nr 3 (A. Brzeski), „Tyg. Powsz.” nr 21; – B. Pol. w Londynie: Kartoteka B. Jeżewskiego; Hoover Institution Archives w Stanford (USA): Dok. S-ego; – Informacje Marka Kornata z Kr. i Macieja Siekierskiego z Kalifornii.
Mariusz Ryńca i Ryszard Terlecki