Rechniewska z Karpowiczów Witolda Klara (1862–1917), lekarka, działaczka socjalistyczna. Ur. 20 VI w Tyflisie, była córką pochodzącego z rodziny szlacheckiej Wincentego Leona Karpowicza i Gruzinki, Melanii Tumanowej (której przypisywano książęce pochodzenie), córki oficera armii rosyjskiej. Ojciec (ur. 1820), lekarz, był ordynatorem w szpitalu wojskowym w Tyflisie, a od r. 1865 lekarzem gubernialnym; ze służby wojskowej odszedł w r. 1884 z wysoką emeryturą. Ponadto został obdarowany majątkiem ziemskim pod Lenkoraniem w gub. bakińskiej, przez wdowę Kondinową w nagrodę za wystąpienie w procesie o bezprawne zagarnięcie jej dóbr.
Witolda kształciła się w gimnazjum rządowym w Tyflisie. Zaprzyjaźniona ze Stanisławem Kunickim, należała do polskiego kółka samokształceniowego, któremu on przewodził. Po ukończeniu nauki wyjechała w r. 1879 do Petersburga, w ślad za starszym rodzeństwem – siostrą Jadwigą, słuchaczką Wyższych Kursów Lekarskich dla Kobiet, i bratem Michałem, studentem Instytutu Inżynierów Komunikacji. Zamierzając zostać nauczycielką, wstąpiła na wydział filologiczno-historyczny Wyższych Kursów Bestużewskich. W czasie studiów w niewielkim stopniu korzystała z pomocy ojca, udzielała korepetycji i żyła w niedostatku, co później odbiło się na jej zdrowiu. Z ustaleń policyjnych wynika, że zarówno brat, jak i siostra, z którą wspólnie mieszkała, uczestniczyli w rosyjskim ruchu rewolucyjnym. Sama zaś po przejściu przez kółka przygotowawcze wśród «bestużewek» trafiła do Petersburskiej Gminy Socjalistów Polskich, w której działała bliska przyjaciółka Maria Zofia Onufrowiczówna i jej narzeczony Edmund Płoski. Uczucie, jakie niebawem połączyło Witoldę z poznanym w kręgu rewolucyjnych działaczy Tadeuszem Rechniewskim, zdecydowało o trwałym związaniu się z polskim ruchem. Toteż po ukończeniu w końcu maja 1883 kursów udała się do Warszawy. Dla zalegalizowania tam swojego pobytu udzielała lekcji prywatnych i starała się o posadę nauczycielki. Głównie jednak zajmowała się działalnością nielegalną w partii «Proletariat». We wspólnym z Onufrowiczówną mieszkaniu, wynajętym u telegrafistki A. Szwarc, odbywały się narady kierowników partii. Witolda pomagała w prowadzeniu sekretariatu i techniki partyjnej, jako agent II stopnia pozostawała w stałym kontakcie z członkinią Komitetu Centralnego «Proletariatu» Aleksandrą Jentysówną i wypełniała zlecane przez nią zadania. Chora na gruźlicę wyjechała w lipcu 1883 na kurację do Libawy. Od września t.r. działała znów w Warszawie. Ideowa, odważna, o silnym charakterze podjęła się ryzykownego zadania wywiezienia z Instytutu Aleksandryjsko-Maryjskiego w Warszawie, z mieszkania aresztowanej Jentysówny, dokumentów partyjnych i hektografu. W końcu listopada wyjechała na Ukrainę, gdzie w Cukrowni Sieniawskiej mieszkała jej rodzina, m.in. siostra ojca Koźlakowska, opiekująca się nią po wczesnej śmierci matki. Tam też 22 I (3 II) odbył się ślub Witoldy z Tadeuszem Rechniewskim, mimo kategorycznego sprzeciwu jego rodziców. Kiedy wraz z mężem po parodniowym pobycie w Kijowie udawali się do Warszawy, zostali 29 I (10 II) 1884 aresztowani w pociągu na stacji Żylany i uwięzieni na Zamku Kijowsskim.
W czasie licznych przesłuchiwań R. konsekwentnie zaprzeczała oskarżeniu o udział w nielegalnym stowarzyszeniu rewolucyjnym. Zebrane jednak w toku dochodzenia w sprawie «Proletariatu» w Warszawie dane, identyfikujące ją z osobą, która opróżniła mieszkanie Jentysówny (ta ostatnia potwierdziła fakt ich znajomości), dały władzom śledczym podstawę do uznania ją winną zarzucanych czynów. Wyrokiem administracyjnym w sprawie 190 oskarżonych o przynależność do «Proletariatu» z 20 VII (1 VIII) 1885 R. skazana została na 4 lata zesłania do Syberii Zachodniej. Bezpośrednio z Kijowa w połowie sierpnia t.r. odprawiono ją przez Moskwę do miejsca zesłania w Iszymie w gub. tobolskiej. Po 2 latach otrzymała zgodę na dalsze odbywanie kary w gub. irkuckiej, a po upływie terminu jawnego dozoru (17 (29) VII 1889) – zgodę na wyjazd do męża przebywającego w więzieniu katorżniczym na Karze, gdzie pozostawała pod niejawnym dozorem policji. Przeżyła wówczas dramatyczne chwile niepewności o życie męża podczas tzw. tragedii karyjskiej, samobójczego protestu więźniów walczących o poszanowanie praw więźniów politycznych. Po likwidacji katorgii karyjskiej, w sierpniu 1890 R. mieszkała razem z mężem w pobliskiej osadzie katorżniczej. Dzielący z nimi wygnanie wybitny rewolucjonista rosyjski Lew Dejcz wspominał, że dzięki energii, wiedzy i walorom towarzyskim R-iej, dom ich stał się ośrodkiem życia społeczności więźniów.
Latem 1892 R. wyjechała do Paryża i rozpoczęła studia medyczne na Sorbonie. Utrzymywała się ze skromnego spadku po zmarłej matce męża, z czasem – dzięki pomocy dra Bolesława Motza i dra Józefa Zielińskiego – mogła dorabiać płatnymi dyżurami. Spotykała się z sympatią wśród emigrantów, utrzymywała łączność z dawnymi towarzyszami z «Proletariatu». W obawie o cofnięcie zgody na pobyt w Paryżu, ograniczyła swój udział w ruchu socjalistycznym do studenckiej «Spójni». Przy tym, dokonujący się właśnie rozłam w polskim ruchu socjalistycznym, a potem walki pomiędzy powstałymi dwoma nurtami, powstrzymywały ją także przed pełniejszym angażowaniem się. Zdaje się, że pośredniczyła czasem w stosunkach z rewolucyjną emigracją rosyjską, czego ślad znajduje się w listach Kazimierza Kelles-Krauza. Nawrót gruźlicy, a potem konieczność wyjazdu do Irkucka w związku z depresją psychiczną męża, spowodowały dwukrotne dłuższe przerwy w studiach. Po odbyciu wymaganych praktyk klinicznych i przedstawieniu napisanej pod kierunkiem prof. Félixa Guyona tezy Étude du prolapsus de la maqueuse urèthrale de la femme, uzyskała 2 VI 1900 dyplom doktora medycyny.
W listopadzie 1901 R. nostryfikowała dyplom na uniwersytecie w Kazaniu i rozpoczęła praktykę lekarską na oddziale chorób kobiecych i położnictwa w Szpitalu Miejskim w Irkucku oraz jako lekarz szkolny. Wspólnie z mężem działała w Ognisku Polskim, a zwłaszcza w Czerwonym Krzyżu Opieki nad Więźniami, wzięła też udział w wydarzeniach rewolucyjnyh 1905 r. Wiosną 1906 wróciła do Król. Pol. W związku z wyjazdem do Drezna i na kurację do Zakopanego, dopiero jesienią podjęła pracę na oddziale ginekologicznym Szpitala Dzieciątka Jezus w Warszawie. W r. 1907 jako pierwsza kobieta-lekarz otrzymała nominację na lekarza miejscowego i z tych obowiązków «zawsze wywiązywała się umiejętnie i taktownie» (B. Grzankowski). Wspólnie z Michaliną Paschalisówną ogłosiła pracę Przypadek krwawiączki leczony surowicą („Gaz. Lek.” 1911) oraz – samodzielnie – opracowała Przypadek choroby Addisona, przedstawiony w r. 1917 na posiedzeniach klinicznych Szpitala Dzieciątka Jezus. Praca lekarska stała się głównym polem aktywności społecznej R-iej. Poza tym wspierała poczynania męża, uczestniczyła w V Oddziale Tow. Kultury Polskiej. Policja podejrzewała ją o działalność w Polskiej Partii Socjalistycznej – Frakcji Rewolucyjnej i o kontakty z jej kierownictwem. Była nawet 15 X 1909 poddana rewizji i aresztowana, ale po przesłuchaniu została zwolniona.
Po kilkuletniej przerwie spowodowanej chorobą ponownie objęła w r. 1915 obowiązki lekarza miejscowego. W czasie pierwszej wojny światowej pracowała również jako lekarz szkół miejskich i prowadziła badania nad inteligencją dzieci. Podczas epidemii tyfusu zaraziła się od chorych i 31 X 1917 zmarła w Warszawie; pochowana została razem z mężem na cmentarzu Powązkowskim.
Z małżeństwa z Tadeuszem Rechniewskim (zob.), R. dzieci nie miała.
D. Wawrzykowska-Wierciochowa poświęciła R-iej powieść biograficzną „Z orlego gniazda” (W. 1977).
Materiały do bibliografii piśmiennictwa kobiet polskich, Lw. 1934 s. 179; – Baumgarten L., Dzieje Wielkiego Proletariatu, W. 1966; Grzankowski B., Witolda Rechniewska, „Gaz. Lek.” 1917 nr 46 s. 500; Księga działaczy ruchu rewol., I 88 (fot. przed s. 81); [Lubliner L.] L.L., Zmarli. Dr Witolda z Karpowiczów Rechniewska, „Med. i Kron. Lek.” 1917 nr 48 s. 415, 512; Szapiro B. (Besem), Tadeusz Rechniewski (1862–1916), W. 1957 (fot); Wierciochowa D., Rostworowska W., One były pierwsze, „Służba Zdrowia” 1958 nr 10 s. 3; – Dejcz L., Pionierzy ruchu socjalistycznego w Królestwie Polskim, w: Wspomnienia o Proletariacie, W. 1953 s. 47, 49–51; Kelles-Krauz K., Listy, Wr. 1984 I; Kółka socjalistyczne, Gminy, Wielki Proletariat. Procesy polityczne 1878–1888. Źródła, W. 1966; – „Kur. Warsz.” 1917 nr 303 s. 4 (nekrolog), nr 304 s. 3 (wspomnienie pośmiertne); „Przegl. Lek.” 1917 nr 45 s. 374, nr 47 s. 388 (wspomnienie pośmiertne); – AGAD: Prokurator WIS 980 passim; Arch. Państw. w W.: KGW, Ref. I 255/1889, Warszawski Gubernialny Urząd d/s Stowarzyszeń 172 k. 125, Ochrana Warsz, 93 k. 89; Centr. Arch. KC PZPR: Arch. Ikonograficzne Nr 2377, Teczka osobowa T. R-ego nr 4920, Arch. PPS 305/VII – 33 k. 1–5 (listy W. R-iej do A. Dębskiego); – Wspomnienia Weroniki Jastrzębskiej-Mellerowej (odpis w posiadaniu autorki); – Zob. też literaturę w życiorysie Tadeusza Rechniewskiego.
Alicja Pacholczykowa