Okiński Władysław (1906–1944), socjolog, pedagog. Ur. 1 IV we Włocławku, był synem szewca Józefata i Marianny. W l. 1927–31 studiował socjologię na Wydziale Filozoficznym Uniw. Pozn. i uzyskał tytuł magistra. Pracę doktorską pisaną pod kierunkiem prof. Floriana Znanieckiego Procesy samokształceniowe. Próba ustalenia pojęcia samokształcenia ze stanowiska socjologii (P. 1935) obronił w r. 1934. Równocześnie od 1 IV 1931 do 31 VIII 1935, z kilkomiesięczną przerwą w r. 1933, pełnił funkcję asystenta przy katedrze socjologii Uniw. Pozn. W l. 1935–9 prowadził na tymże Uniwersytecie zlecone wykłady i ćwiczenia z zakresu socjologii wychowania. Równolegle związał się z warszawskim Instytutem Spraw Społecznych, prowadził także wykłady w Uniwersytecie Powszechnym w Warszawie i ogłosił pracę dotyczącą oświaty dorosłych Problemy społeczne uniwersytetu powszechnego w Polsce (W. 1938). Wykładał także od r. szk. 1935/6 socjologię w Państwowym Instytucie Nauczycielskim. W tłumaczeniu O-ego ukazały się też książki C. Rahna „Nauka i życie religijne” (P. 1932) oraz A. Bromsena „Wpływ amerykańskiej szkoły publicznej na nieprzystosowanie chłopca włoskiego do życia” (P. 1935).

Na krótko przed wybuchem drugiej wojny światowej O. rozpoczął pracę w Instytucie Pedagogicznym Związku Nauczycielstwa Polskiego w Warszawie i kontynuował ją w formie konspiracyjnej w okresie okupacji niemieckiej. Współdziałał też z tajnym Spółdzielczym Instytutem Naukowym, dla którego przygotowywał pracę o socjologicznych podstawach spółdzielczości. Nie ukończył jej, podobnie jak nie zdążył obronić pracy habilitacyjnej, którą przedstawił w r. akad. 1942/3 w tajnym Uniwersytecie Ziem Zachodnich działającym w Warszawie. Na Wydziale Humanistycznym tegoż Uniwersytetu O. wykładał socjologię. W czasie prowadzenia jednego z tych wykładów 5 I 1944 został aresztowany przez gestapo wraz z całym kompletem studentów socjologii w mieszkaniu rodziny Czaki przy ul. Słowackiego 35. Wkroczenie gestapo nastąpiło w związku z zatrzymaniem przez policję niemiecką kilka godzin wcześniej studentki socjologii Hanki Czaki, która jako łączniczka Wydziału Informacji Biura Informacji i Propagandy Komendy Głównej Armii Krajowej miała przy sobie materiały konspiracyjne. Aresztowani uczestnicy kompletu socjologii wraz z wykładowcą przewiezieni zostali na Pawiak i po przesłuchaniach straceni. Wg oficjalnego afisza donoszącego o egzekucji O. miał być stracony 19 I 1944. Wg Władysława Bartoszewskiego egzekucja odbyła się w ruinach warszawskiego getta 21 I 1944.

Wojciechowski K., Bibliografia oświaty dorosłych, W. 1962; Enc. Warszawy; Uniwersytet Poznański. Skład Uniwersytetu w r. akad. 1931/2, P. 1932 s. 54; toż za l. 1932/3–1938/9; – Bartelski L., Z głową na karabinie, W. 1974 s. 148–50; Bartoszewski W., Socjologia w czasie okupacji niemieckiej. Tajny komplet na Żoliborzu, „Przegl. Socjol.” T. 8: 1946 s. 210–12; tenże, 1859 dni Warszawy, Kr. 1974; tenże, Warszawski pierścień śmierci 1939–1944, W. 1970; Dzieje Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza 1919–1969, P. 1972, Hulewicz J., Uniwersytet Poznański w czasie wojny, „Przegl. Hist.-Oświat.” 1947 nr 1 s. 182; Jasiński J., Z dziejów polskiej spółdzielczości spożywców podczas II wojny światowej, W. 1965; Kowalenko W., Tajny Uniwersytet Ziem Zachodnich. Uniwersytet Poznański 1940–1945; P. 1961 s. 33, 37–8, 44, 138, 217; Radlińska H., Z dziejów pracy społecznej i oświatowej, Wr. 1964; – Uniwersytet Ziem Zachodnich i Tajne Kursy Uniwersyteckie 1939–1945. Pokłosie wspomnień, P. 1972; – Arch. Uniw. Pozn.: Informacje pisemne; B. Narod.: rkp. 7075.

Stanisław Konarski