Martynowicz Władysława Maria Anna (1892–1958), pedagog, działaczka społeczna i harcerska. Ur. 27 VI w Warszawie, była córką Aleksandra, urzędnika, i Natalii z Hartmanów. W r. 1910 ukończyła prywatną polską szkołę średnią J. Jastrzębowskiej, a w r. 1911 złożyła egzamin nauczycielski, dający prawo nauczania języka polskiego. W r. 1911/12 zaczęła dawać lekcje w polskiej szkole ludowej. Od jesieni 1912 do wybuchu wojny w r. 1914 studiowała na Wydziale Filozoficznym UJ. W l. 1908–10 M. została przyjęta do zakonspirowanych Grup Narodowych Organizacji Młodzieży Narodowej (OMN), następnie do Grupy Koleżeńskiej «Zet»-u, a później do Koła Braterskiego; powierzono jej jeden z najważniejszych odcinków pracy: Komisję Szkolną «Zet»-u. M. okazała się jedną z najwybitniejszych «Emisariuszek Dyrekcji Petowej». W okresie licznych aresztowań na terenie Król. Kongres. w l. 1908–14 M. organizowała pomoc dla uwięzionych. W czasie wojny w l. 1914–18 pracowała w intendenturze legionowej, prowadząc dział mundurów i pocztowy.
W r. 1917 M. zapisała się na Wydział Pedagogiczny Wolnej Wszechnicy Polskiej w Warszawie; dyplom ukończenia otrzymała w r. 1922. Równocześnie studiowała na Uniw. Warsz. historię, prehistorię, historię sztuki; w r. 1924 uzyskała absolutorium. W r. 1928 otrzymała dyplom Min. Wyznań Rel. i Oświecenia Publ. (WRiOP), dający prawo nauczania historii w zakładach kształcenia nauczycieli i w szkołach średnich ogólnokształcących. Pracę nauczycielską rozpoczęła już w r. 1915 w prywatnych szkołach żeńskich (A. Walickiej, J. Roszkowskiej, F. Kacprowskiej; w tej ostatniej w r. 1918 założyła jedną z pierwszych drużyn harcerskich). Dn. 1 IV 1921 przeszła na etat państwowy w Seminarium dla Nauczycielek Szkół Powszechnych im. E. Orzeszkowej, przekształconym następnie w Państwowe Liceum Pedagogiczne im. E. Orzeszkowej. W szkole tej (założonej w r. 1908 przez Koło Macierzy Szkolnej), której dyrektorką była Wanda Dzierzbicka, uczyła M. historii, była jedną z inicjatorek prowadzenia zajęć w pracowniach i współdziałała w stosowaniu nowych metod nauczania. Wspólnie z młodzieżą przygotowywała okolicznościowe wystawy (m. in. dla upamiętnienia odsieczy wiedeńskiej), czuwała umiejętnie nad drużyną harcerską, przodującą innym zespołom; umiała nawiązywać trwałe przyjaźnie z uczennicami.
W latach trzydziestych M. prowadziła wykłady dla wychowawczyń przedszkoli, na kursach dla nauczycieli, pod dyrekcją W. Spasowskiego, na wakacyjnych kursach dla nauczycieli kwalifikowanych w Ognisku w Poznaniu. W Państwowym Instytucie Nauczycielskim wykładała metodykę historii. W r. 1934/5 była dodatkowo w Kuratorium Warszawskim instruktorką do spraw harcerstwa żeńskiego w szkołach, a w l. 1935–7 w Min. WRiOP instruktorką historii dla szkół powszechnych. W tym czasie napisała 3 podręczniki historii (m. in. Obrazy z przeszłości i teraźniejszości – Podręcznik do nauki historii dla IV kl. szkoły powszechnej Kurs A, Lw. 1936; toż, Kurs C, Lw. 1938) i podręcznik metodyki dla nauczycieli (Organizacja pracy nauczyciela historii w szkole powszechnej, W. 1934). Brała czynny udział w zjazdach nauczycielskich. W r. 1921 M. została przyjęta do Związku Patriotycznego; była członkiem Związku Seniorów OMN i Związku Polskiej Młodzieży Demokratycznej (ZPMD). Na Zjeździe z okazji pięćdziesięciolecia «Zet»-u w r. 1936 powołano ją do prezydium przez aklamację.
Od r. 1918 M. związała się z harcerstwem. W lecie t. r., po przygotowawczym kursie w Staszowie, została instruktorką. W listopadzie t. r. wzięła czynny udział w pierwszym połączeniowym Zjeździe Harcerstwa Polskiego w Lublinie; wybrano ją do Głównej Kwatery Harcerek. Objęła dział programowy organizacji; prowadząc go przez wiele lat, rozwinęła i znakomicie pogłębiła metodykę pracy. Dbała o rozwój sprawności fizycznej, zaradności, kładła nacisk na rozbudzanie zamiłowań estetycznych. Była członkiem Naczelnej Rady Harcerskiej, a w r. 1924 członkiem Komendy Zlotu w Świdrze. Organizowała instruktorskie obozy w Rydzynie i nad jeziorem Mulicznem. W r. 1926 objęła komendę Warszawskiej Chorągwi Harcerek: pogłębiła prace wychowawcze, powiększyła liczbę letnich obozów, podniosła wydatnie poziom kadry instruktorskiej.
We wrześniu 1939 M. została formalną i faktyczną zastępczynią dyrektorki W. Dzierzbickiej (ciężko ranionej na terenie szkoły w czasie oblężenia Warszawy). Po zamknięciu szkół przez władze niemieckie w listopadzie t. r. M. od razu przystąpiła do organizowania tajnych kompletów nauczania dla swych uczennic; komplety te rozpoczęły działalność w styczniu 1940. Brała udział w pracy podziemnego harcerstwa. Poza tym M. wykładała na kompletach dla nauczycieli szkół powszechnych oraz na kompletach liceów ogólnokształcących (Gimnazjum E. Plater, N. Żmichowskiej, Królowej Jadwigi); organizowała nauczanie historii dla dzieci szkół powszechnych, zbierających się w świetlicach Rady Głównej Opiekuńczej. W r. 1945 M., wraz z Dzierzbicką, podjęła pracę nad odbudowaniem Liceum; działało ono do chwili likwidacji w r. 1949 w ramach reformy szkolnictwa. Po r. 1945 M. brała udział w pracach Komisji Programowej, Komisji Oceny Książek z zakresu historii i ekonomiki Min. Oświaty, była stałym recenzentem i redaktorem książek historycznych i metodycznych w Państwowym Ośrodku Badań Pedagogicznych. Od stycznia 1952 pracowała w Państwowych Zakładach Wydawnictw Szkolnych, początkowo jako redaktor, a następnie jako zastępca kierownika redakcji; opracowywała metodykę nauki historii; tłumaczyła z języka rosyjskiego prace pedagogiczne. Zmarła 11 IV 1958 w szpitalu w Wyrozębach na Podlasiu; pochowana została na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie. Była odznaczona Krzyżem Niepodległości i trzykrotnie Złotym Krzyżem Zasługi.
Siostra jej Aleksandra (1890–1944) była malarką i nauczycielką rysunków (m. in. w Seminarium Nauczycielskim im. Elizy Orzeszkowej, później – Liceum Pedagogicznym im. E. Orzeszkowej w Warszawie). Przed pierwszą wojną światową należała do OMN; w l. 1914–15 brała udział w pracach Wolnej Szkoły Wojskowej, była autorką pieczęci Batalionu Warszawskiego I Brygady Legionów Polskich. W latach międzywojennych należała do Związku Młodej Polski, Związku Seniorów OMN, Związku Polskiej Młodzieży Demokratycznej; była także działaczką harcerską. W czasie drugiej wojny światowej uczestniczyła w tajnym nauczaniu. Została zamordowana 7 VIII 1944 w Warszawie.
Dzierzbicka W., Dzieje jednej szkoły, 1908–1949, W. 1960 s. 86, 88, 89, 91 101, 133, 147, 148, 152, 160, 161, 179, 180–1, 198, 200 (Aleksandry dotyczą s. 59, 150, 151, 194); W pięćdziesiątą rocznicę powstania Zetu, W. 1937 s. 28, 88, 112, 159 (Aleksandry dotyczą s. 20, 159); – Harcerki 1939–1945, W. 1973; – „Harcerz” 1928 nr 23/24 (fot.); „Życie Warsz.” 1958 nr 90 (nekrolog); – Państw. Zakłady Wydawnictw Szkolnych: Akta personalne; Parafia Narodzenia Najśw. Maryi Panny w W. Leszno: Akt Chrztu 1. 939 10 lipca 1892; Urząd Stanu Cywilnego w Wyrozębach: Akt zgonu nr 25 1958; – Informacje K. Baj-Galińskiej, A. Dorabialskiej, W. Dzierzbickiej, J. Gronostajskiej, M. Piskorskiej, S. Szwedowskiego; – Ponadto do życiorysu Aleksandry: Olszewicz, Lista strat kultury pol.; – Jędrzejewicz W., POW i Batalion Warszawski. Moja służba 1914–1915, W. 1939 (tu na s. 253 pieczęć Komendy POW, bez wzmianki o Martynowicz); – Życiorys Aleksandry oprac. przez Zofię Dłużewską-Kańską w materiałach Red. PSB.
Zofia Dłużewska-Kańska