Specylak (Specylak-Skrzypecki) Zbigniew Edward, pseud.: Tur 2, Głaz 2, Zbigniew Skrzypecki (1912–1978), oficer artylerii WP i AK, cichociemny. Ur. 13 X we Lwowie, był synem Mariana, kasjera, i Józefy z Lisieckich.
W l. 1918–22 uczył się S. w szkole powszechnej we Lwowie, następnie uczęszczał do gimnazjum matematyczno-przyrodniczego, gdzie w r. 1931 zdał maturę. T.r. podjął studia na Wydz. Mechaniczno-Elektrycznym Politechn. Lwowskiej, które przerwał w r. 1933 z powodów finansowych. W l. 1933–4 kształcił się w Szkole Podchorążych Rezerwy Łączności w Zegrzu i następnie odbył praktykę w 3. kompanii telegraficznej 9. pp Legionów w Zamościu. W l. 1934–6 uczył się w oficerskiej Szkole Podchorążych Artylerii w Toruniu. Po jej ukończeniu mianowany został podporucznikiem ze starszeństwem od 15 X 1936 i przydzielony do 1. baterii i szkoły podoficerskiej artylerii w 3. Pułku Artylerii Lekkiej w Zamościu, gdzie kolejno pełnił funkcje dowódcy plutonu, oficera ogniowego 1. baterii i p.o. dowódcy baterii.
Kampanię wrześniową 1939 r. odbył S. jako dowódca 1. baterii w składzie 42. Dywizjonu Artylerii Lekkiej w walkach na linii Brześć nad Bugiem–Pińsk–Złoczów i w obronie Lwowa. Dn. 16 IX został ciężko raniony przez ukraińskiego dywersanta i odstawiony do 101. Szpitala Polowego we Lwowie. Po agresji sowieckiej na Polskę, w obawie przed aresztowaniem przez NKWD został zabrany przez rodzinę ze szpitala i leczył się dalej w ukryciu. Dn. 15 XII 1939 wstąpił do ZWZ we Lwowie (ZWZ<2>), kierowanego przez ppłk. Jana Sokołowskiego (pseud. Trzaska). Dn. 24 III 1940 został aresztowany przez NKWD na punkcie kontaktowym we Lwowie; więziony był m.in. w Charkowie, a następnie zesłany do łagru nad rzeką Onega w okolicach Archangielska, gdzie pracował przy budowie Kanału Białomorskiego. Zwolniony 16 III 1942 w wyniku amnestii ogłoszonej po układzie Sikorski–Majski, wstąpił 16 IV t.r. do Armii Polskiej w Guzar. Pełnił służbę kolejno w dywizjonie artylerii w Ośrodku Organizacyjnym Armii Zapasowej (Pułk Specjalny) jako adiutant dowódcy dywizjonu w 7. Pułku Artylerii Ciężkiej i jako oficer zwiadowczy dywizjonu. Po przekroczeniu granicy sowiecko-perskiej wraz ze swoją jednostką przeszedł 12 VIII 1942 pod dowództwo brytyjskie i dalej pełnił służbę na Bliskim Wschodzie (Iran, Irak, Palestyna, Egipt). Od 12 VIII do 1 X 1942 przydzielony był do obozu ewakuacyjnego w Pahlevi (Iran), a po przebytej chorobie (2 X – 9 XI 1942) objął dowodzenie 3. baterią w 11. Pułku Artylerii Ciężkiej. Po 28 X 1943 kolejno pełnił funkcje oficera zwiadowczego pułku, kwatermistrza i adiutanta w tymże pułku; awansowany do stopnia porucznika ze starszeństwem od 1 I 1943. Po zgłoszeniu się do służby w kraju, przeniesiony został S. do Włoch, gdzie przeszedł szkolenie konspiracyjne ze specjalnością w zakresie dywersji. Dn. 14 II 1944 złożył przysięgę na Rotę AK w Ostuni. Przyjął wówczas pseud. Tur 2 i Głaz 2.
W maju i czerwcu 1944 wziął S. udział w trzech nieudanych lotach do Polski w składzie ekipy mjr. Jacka Bentkowskiego («Topór 2»). Dopiero w nocy z 30 na 31 VII 1944 (operacja lotnicza «Jacek 1») w tej samej ekipie skoczył na placówkę odbiorczą o krypt. Solnica, położoną 7 km na południe od stacji kolejowej Grodzisk Mazowiecki w pobliżu wsi Polana, na terenie majątku Osowiec; jednocześnie uzyskał awans na kapitana ze starszeństwem od 3 VII 1944. Dn. 1 VIII t.r. z Podkowy Leśnej przyjechał do Warszawy, gdzie zaskoczył go wybuch powstania. Przez kilka pierwszych dni pozostawał bez przydziału. Zgłosiwszy się do dowódcy 2. Rejonu I obwodu AK rtm. Władysława Abramowicza «Litwina» walczył początkowo w plutonie «Ziuk» (Józefa Romana) wchodzącym w skład kompanii «Bradla» (Józefa Leskiego), na terenie podobwodu Śródmieście Południowe (zgrupowaniu ppłk. «Sławbora» – Jana Szczurka-Cergowskiego). Wyróżnił się w walkach na ul. Wiejskiej w dn. 11 VIII. Od 13 VIII walczył na Górnym Czerniakowie w zgrupowaniu mjr. «Kryski» (Zygmunt Netzer), gdzie pełnił funkcję dowódcy 1. baonu «Tur» (od nazwy swojego pseud.), w liczbie ok. 680 żołnierzy. Na jego czele brał udział w ciężkich powstańczych walkach w rejonie ulic Okrąg–Ludna–Solec–Gwardzistów–Czerniakowska–Przemysłowa–Górnośląska. Dn. 12 IX został ciężko ranny w głowę odłamkiem z pocisku czołgowego w czasie walk przy ul. Solec. Uznano go wówczas za poległego. Przez kilka dni leżał w polowym szpitalu powstańczym zgrupowania «Kryska» przy ul. Zagórnej 9. Dn. 18 IX na mocy rozkazu Dowódcy AK został odznaczony orderem Virtuti Militari V kl. W nocy z 18 na 19 IX, w trakcie ewakuacji rannych na Saską Kępę pod silnym ostrzałem artylerii niemieckiej i sowieckiej, dostał się pod most Poniatowskiego i przebywał tam dwie doby. Uratowany przez piaskarzy z Pragi, leczył się w sowieckim szpitalu polowym w Otwocku, a następnie w 62. szpitalu polowym 1. Armii WP w Lublinie (15 III 1945). W r. 1945 został zdemobilizowany. Od t.r. zaczął używać nazwiska: Specylak-Skrzypecki.
Od lutego 1946 do grudnia 1947 pracował S. w Spółdzielni Budownictwa Przemysłowego w Sopocie jako technik elektryk, a 15 VIII 1948 objął funkcję kierownika robót w Gdańsku. W l. 1948–9 ukończył dwa semestry na Wydz. Budownictwa Politechn. Gdańskiej. We wrześniu 1949 został aresztowany przez Urząd Bezpieczeństwa w Gdańsku pod zarzutem organizowania przerzutów przez granicę; był więziony przez pół roku. Zwolniony bez wyroku, opuścił wraz z rodziną Gdańsk i przeniósł się do Wrocławia. Od r. 1950 pracował jako kierownik robót elektrycznych we Wrocławskim Przedsiębiorstwie Budownictwa Przemysłowego nr 1, a od 11 I 1963 w Przedsiębiorstwie Produkcji i Montażu Urządzeń Elektrycznych Budownictwa «Elektromontaż», gdzie kolejno pełnił funkcje kierownika Wydz. Produkcji Pomocniczej, zastępcy naczelnego inżyniera ds. produkcji pomocniczej, technologa i głównego specjalisty ds. technologii. W r. 1957 uzyskał S. na Politechn. Warszawskiej stopień inżyniera elektryka w zakresie instalacji elektrycznych, a w r. 1963 uprawnienia budowlane w specjalności instalacji i urządzeń elektrycznych do kierowania robotami budowlanymi w tym zakresie. Dn. 30 VI 1976 przeszedł na rentę. Zmarł 27 IV 1978 we Wrocławiu i tam został pochowany 2 V na cmentarzu przy ul. Bujwida. Odznaczony był m.in. dwukrotnie Krzyżem Walecznych (1939, 1944).
W małżeństwie zawartym w r. 1945 z Jadwigą z domu Böhm (1912–1983), podporucznikiem, oficerem oświatowym 62. szpitala wojennego 1. Armii WP, miał S. syna Bogusława (ur. 1949), inżyniera architekta, i córkę Joannę (ur. 1951), magistra geologii.
Słown. cichociemnych, II (fot.); Wielka ilustrowana encyklopedia powstania warszawskiego, W. 1997 s. 127, 167, 169, 209, 211; – Bieniecki K., Lotnicze wsparcie Armii Krajowej, Kr. 1994; Borkiewicz A., Powstanie Warszawskie 1944, W. 1964 (jako Skrzypecki); Bystrzycki P, Znak cichociemnych, P. 1991; Drogi cichociemnych, Londyn 1972 (fot. s. 389); Fojcik S. „Hel”, Żołnierze AK „Kryska”, W. 1994 s. 129, 147, 157, 172, 223, 233, 433–6, 542, 544, 546–50, 849; Grigo T., Powiśle Czerniakowskie 1944, W. 1989 (fot.); Kirszak J., Sylwetki zapomnianych bohaterów. Kpt. Zbigniew Specylak-Skrzypecki (1912–1978), „Wrocł. Gaz. Pol.” 1995 nr 7 (12); Leżeński C., Dajcie im imię, W. 1985; Oddziały powstania warszawskiego, W. 1988; Oficerska Szkoła Artylerii w Toruniu 1923–1992, Tor. 1992; Szat-Sznajder J., Cichociemni, Wr. 1990 (fot. po s. 404); Śreniawa-Szypiowski R., Organizacja Armii Krajowej w Warszawie, w: Powstanie Warszawskie 1 VIII – 2 X 1944. Służby w walce, Red. tegoż, W. 1994; Tucholski J., Cichociemni, W. 1988 (fot.); tenże, Spadochroniarze, W. 1991; – Barykady powstania warszawskiego 1944, Oprac. R. Śreniawa-Szypiowski, W. 1993; Garliński J., Politycy i żołnierze, Londyn 1971; Grigo T., Na Górnym Czerniakowie, W. 1982 (fot.); Leski K., Życie niewłaściwie urozmaicone. Wspomnienia oficera wywiadu i kontrwywiadu, W. 1989; Roman J., Moja działalność w AK, Szczecin 1997; Roman W., Oficer do zleceń, W. 1989; – „Biul. Inform. Środowiska Żołnierzy Zgrupowania Kryska” 1985 nr 13; – Nekrologi i wspomnienia pośmiertne z r. 1978: „Dzien. Pol.” nr 120, „Dzien. Żołnierza” nr 120, „Słowo Pol.” nr 98, „Tyg. Powsz.” 1978 nr 27 (P. Bystrzycki), nr 29, 31; – CAW: sygn. 354/695/61 (teczka osobowa S-a); IPiM Sikorskiego: Kol. 138/2888/1336 (relacja S-a z pobytu w ZSRR); Ministry of Defence w Londynie: Dok. S-a; Studium Polski Podziemnej w Londynie: Dok. osobowe i weryfikacyjne S-a (bez sygn.); – Dokumenty w posiadaniu córki Joanny Specylak-Skrzypeckiej z Wr.; Roman J., Wspomnienia o kpt. „Turze” Zbigniewie Specylaku-Skrzypeckim, Szczecin 1975–8 (kopia mszp. w zbiorach autora); – Informacje szwagierki Barbary Litwiniukowej z W., Józefa Romana ze Szczecina i córki Joanny Specylak-Skrzypeckiej z Wr.
Krzysztof A. Tochman