Szałkowski Zbigniew Ludomir Jan (1924–2000), inżynier rolnictwa, profesor Politechniki Łódzkiej, dyrektor Instytutu Krajowych Włókien Naturalnych w Poznaniu.

Ur. 17 III w Grudziądzu, był synem Antoniego, nauczyciela, i Czesławy z Zielińskich.

Do r. 1939 ukończył S. trzy klasy Gimnazjum im. K. Marcinkowskiego w Poznaniu. Podczas okupacji niemieckiej mieszkał w Wilnie, gdzie w Uniwersyteckim Ośrodku Zorganizowanego Tajnego Szkolnictwa Średniego kontynuował naukę i zdał maturę w r. szk. 1942/3 oraz pracował w l. 1941–3 w warsztatach Szpitala Wojskowego na Antokolu, kolejno jako robotnik i spawacz. Równocześnie od r. 1940 był żołnierzem ZWZ/AK Okręgu Wilno; od lutego 1943 walczył w oddziale partyzanckim 4. Brygady «Narocz» Zgrupowania Nr 2 okręgu wileńskiego. Po zajęciu Wilna w lipcu 1944 przez wojska sowieckie został internowany wraz z całym oddziałem w obozie w Miednikach, skąd udało mu się zbiec. W listopadzie t.r. wstąpił do II Armii WP i służył w niej do maja 1945.

W r. 1945 zamieszkał S. w Poznaniu, gdzie t.r. podjął studia na Wydz. Rolniczo-Leśnym Uniw. Pozn. Równocześnie pracował tam w l. 1946–7 jako młodszy asystent w Katedrze Roślin Przemysłowych, kierowanej przez Janusza Jagmina, a w l. 1947–9 w Lniarsko-Konopnej Centralnej Stacji Doświadczalnej (od r. 1952 Inst. Przemysłu Włókien Łykowych). Po ukończeniu studiów w r. 1949 (ze specjalizacją «rośliny przemysłowe» i stopniem magistra inżyniera rolnictwa) kierował tam sekcją mechanicznej technologii (do r. 1952). Równocześnie w l. 1949–52 studiował kolejno na Wydz. Mechanicznym Wieczorowej Szkoły Inżynierskiej (jako wolny słuchacz) oraz Wydz. Matematyki, Fizyki i Chemii Uniw. Pozn. W r. 1951 uzyskał stopień doktora nauk agrotechnicznych na Wydz. Rolniczo-Leśnym na podstawie rozprawy Podstawy i technika suszenia słomy lnianej (opublikowanej pt. Technika suszenia słomy lnianej, W. 1952).

W r. 1952 przeniósł się S. do Łodzi; objął tam stanowisko naczelnika Wydz. Roszarń w Centralnym Zarządzie Przemysłu Włókien Łykowych (pełnił je do r. 1955). W r. 1954 został członkiem Stow. Inżynierów i Techników Przemysłu Włókienniczego (od r. 1962 Stow. Włókienników Polskich) i wiceprzewodniczącym (do r. 1989) jego Komisji Postępu Technicznego. W l. 1955–7 był doradcą technicznym w Zjednoczeniu Przemysłu Lniarskiego w Łodzi i pracownikiem Zakł. Przędzalnictwa w łódzkim oddziale Inst. Przemysłu Włókien Łykowych, a w l. 1958–60 adiunktem w Inst. Włókiennictwa w Łodzi. Równocześnie od r. 1955 pracował na Wydz. Włókienniczym Politechn. Łódz. kolejno jako wykładowca i adiunkt w Katedrze Przędzalnictwa Włókien Łykowych, kierowanej przez Władysława Bratkowskiego. Zorganizował przy Katedrze Zakł. Roszarnictwa i został jego kierownikiem. Opublikował prace dotyczące obróbki lnu, m.in. Technologie przerobu słomy lnianej na zespole turbinowym Erich (W. 1954 I–II), Maszyny do sprzętu lnu (W. 1956) i Technologia lnu (W. 1960). W r. 1961 habilitował się na podstawie pracy Wpływ poślizgowego zginania łodyg na odpaździerzenie łyka konopnego w procesie dekortykacji i otrzymał stanowisko docenta. W l. 1964–9 pełnił funkcję prodziekana ds. dydaktyki Wydz. Włókienniczego. W r. 1966 objął kierownictwo Katedry Przędzalnictwa Włókien Łykowych. Zainteresował się technologią włóknin, rozwijającą się szybko dziedziną włókiennictwa eliminującą pracochłonne procesy przetwórcze, m.in. przędzenie, tkanie i dzianie; przyczynił się do powołania nowej specjalizacji «technologia włóknin» oraz zorganizował laboratoria i pracownie dydaktyczne do obróbki i przędzenia włókien łykowych. Dn. 29 X 1969 otrzymał tytuł profesora nadzwycz. Po reorganizacji uczelni (likwidacja katedr i powołanie instytutów) został w r. 1970 dyrektorem Inst. Metrologii, Włóknin i Odzieżownictwa oraz kierownikiem specjalizacji roszarnictwa i technologii włóknin. W l. 1973–90 był członkiem Rady Naukowej Inst. Włókiennictwa w Łodzi.

S. ściśle współpracował z przemysłem lniarskim; pod jego kierunkiem opracowano szereg nowych technologii z zakresu włóknin, m.in. produkowanie włóknin przez klejenie włókien metodą druku i barwionym środkiem wiążącym, wytwarzanie z włóknin wkładów barkowych do odzieży metodą igłowania oraz skonstruowanie włókninowego wkładu do filtrów powietrza, stosowanych w silnikach spalinowych. Opublikował Poradnik roszarnika (W. 1965) oraz był redaktorem i współautorem pracy zbiorowej Technologia włóknin (W. 1971), podstawowego przez wiele lat podręcznika z zakresu technik i technologii włókninowych. Ogłosił też prace, m.in. Aerodynamiczne formowanie runa z mieszanek dwuskładnikowych („Przegl. Włókienniczy” 1970 nr 7), Badania nad strukturą i właściwościami włóknin klejonych płynnymi środkami wiążącymi („Zesz. Nauk. Politechn. Łódz.” 1972 nr 145), Próby wykorzystania krajowych dwuskładnikowych włókien poliamidowych do wytwarzania włóknin („Przegl. Włókienniczy” 1974 nr 9), Analiza czynników wpływających na właściwości włóknin płaskich wytworzonych z udziałem włóknin termoplastycznych (tamże 1975 nr 10), Próby wytwarzania włóknin wysokiej elastyczności z zastosowaniem włókien odpadkowych przędz teksturowanych (tamże 1977 nr 12) oraz wspólnie z Kazimierzem Ruszkowskim Modyfikacja struktury włóknin klejowych w procesie ich wytwarzania (tamże 1979 nr 11). Należał do Łódzkiego Tow. Naukowego i w l. 1976–80 był członkiem jego zarządu.

Dn. 1 XII 1980 wrócił S. do Poznania, gdzie objął stanowisko dyrektora Inst. Krajowych Włókien Naturalnych (powstałego w r. 1972 z przekształcenia Inst. Przemysłu Włókien Łykowych); równocześnie do końca r. akad. 1980/1 prowadził wykłady na Wydz. Włókienniczym Politechn. Łódz. W tym okresie poświęcił się zagadnieniom rozwoju bazy surowcowej dla przemysłu włókienniczego, m.in. w ramach rozpoczętej w r. 1981 realizacji problemu węzłowego pt. „Intensyfikacja produkcji i przerobu krajowych surowców włókienniczych”. Z jego inicjatywy uruchomiono w Instytucie uboczną produkcję skarpet z udziałem włókna lnianego oraz wdrożono produkcję włóknin igłowanych, wytwarzanych z niskogatunkowego włókna lnianego w Zakł. Doświadczalnym Roszarnictwa w Stęszewie koło Poznania. Opublikował kolejne podręczniki, m.in. Technologia i struktura włóknin (W. 1982) oraz jako współautor i redaktor całości Poradnik inżyniera – włókiennictwo (W. 1982). Był twórcą i współtwórcą kilkunastu patentów, m.in. z Ruszkowskim na sposób wytwarzania włókniny klejonej (Nr 211472 z r. 1982) oraz wzorów użytkowych, z których cztery zostały wdrożone, m.in. Urządzenie do wytwarzania wkładów barkowych (Nr 99870 z r. 1979, w zgierskich zakładach Polopren w r. 1980) i Wkład filtracyjny powietrza z kąpielą olejową (Nr 122769 z r. 1984, w łódzkich zakładach Plytolex z r. 1985). W r. 1984 otrzymał tytuł profesora zwycz.

Dn. 1 X 1987 przeszedł S. na wcześniejszą emeryturę, ale po pomyślnej operacji wrócił w zmniejszonym wymiarze godzin do pracy w Instytucie (przemianowanym w r. 1992 na Inst. Włókien Naturalnych). Opublikował kolejne prace m.in. The Use of Waste Flax Fibre in the Production of Non-Wovens („Prace Inst. Włókien Naturalnych” 1989) i Lniarstwo polskie w okresie powojennym („Natural Fibres” 1995 nr 5). Ogółem ogłosił ponad 140 prac dotyczących głównie problematyki roszarnictwa, przędzalnictwa włókien łykowych i technologii włóknin, także w czasopismach zagranicznych, m.in. w „Textil – Technik” i „Tekstylnaja Promyšlennost”. Był promotorem ok. 100 prac magisterskich i 10 doktorskich, a także opiekunem kilku habilitacji. W l. 1983–9 przewodniczył poznańskiemu Oddziałowi Stow. Włókienników Polskich; zajął się tam m.in. popularyzacją zagadnień ochrony pracy oraz działaniem w sprawie poprawy warunków pracy w przemyśle odzieżowym i włókienniczym. Był członkiem ZBoWiD. Zmarł 12 X 2000 w Poznaniu, został pochowany 14 X na cmentarzu w Skórzewie pod Poznaniem. Był odznaczony m.in. Krzyżem Partyzanckim (1959), Krzyżem Walecznych (1965), Krzyżami Kawalerskim (1975) i Oficerskim (1985) Orderu Odrodzenia Polski oraz Honorowymi Odznakami NOT (1975) i Stow. Włókienników Polskich (1977).

W małżeństwie zawartym w r. 1949 z Ireną Mikołajewicz miał S. dwie córki: Grażynę (ur. 1952), i Hannę, psychologa w Warszawie.

Bibliografia Łodzi i województwa łódzkiego 1972, Oprac. R. Karczmarek i in., Ł. 1976; toż za r. 1973, Oprac. D. Bieńkowska i in., Ł. 1983; Łódzka bibliografia regionalna 1945–1970, Oprac. W. Frontczakowa, W. Frontczak, Ł. 1976; toż za l. 1971, 1980, Oprac. W. Frontczakowa i in., Ł. 1994; Profesorowie Politechniki Łódzkiej 1945–1996, Ł. 1999 s. 160–1; Słown. techników, XVII (fot.); Who’s Who in Science in Europe, Guernsey 1972 IV; Współcześni uczeni polscy. Słownik biograficzny, W. 2002 IV (fot.); – Dzieje akademickich studiów rolniczych i leśnych w Wielkopolsce 1919–1969, P. 1970; Kronika Uniwersytetu Poznańskiego za lata akademickie 1945–1954/55, P. 1958; Monografia jubileuszowa 1922–2002. Stowarzyszenie Włókienników Polskich, Ł. 2002 s. 53, 67, 138 (fot.); Politechnika Łódzka 1945–1995, Ł. 1995 s. 187–8, 196, 330; 60 lat Instytutu Włókiennictwa w Łodzi 1945–2005, Ł. 2005 s. 22, 328; Wilno jako ognisko oświaty w latach próby (1939–1945), Oprac. E. Felisiak, M. Skorko-Barańska, Białystok 1994; Witkowski I., Szałkowski Zbigniew Ludomir, „Przegl. Włókienniczy” R. 49: 1995 nr 4 s. 32 (fot.); – Sprawozdanie z czynności i posiedzeń 1963–1970. Łódzkie Towarzystwo Naukowe, Ł. 1972 s. 125–6 (częściowa bibliogr.); – „Głos Robotn.” R. 29: 1973 nr 107 s. 4, 8 (fot.); – Nekrologi z r. 2000: „Głos Wpol.” nr z 14/15 X, „Rzeczpospolita” nr 242.

Stanisław Tadeusz Sroka