Marciniak Zbigniew Stanisław (1922–1972), historyk, pedagog. Ur. 12 III w Izbicy Kujawskiej (pow. Koło), był synem Zygmunta, kierownika szkoły podstawowej w Grabkowie (pow. włocławski), i Anny z Wojciechowskich. W czasie drugiej wojny światowej pracował zarobkowo. Po wojnie ukończył liceum i Państwową Wyższą Szkołę Pedagogiczną (PWSP) w Łodzi (1949). Studiował też historię na Uniw. Łódz., ucząc jednocześnie w gimnazjum i na kursach zawodowych. W r. 1948 został asystentem w PWSP, w r. 1950 uzyskał stopień magistra. Pracę naukową kontynuował pod kierunkiem prof. H. Jabłońskiego; przeniósł się w r. 1952 do PWSP w Warszawie, gdzie w r. 1955 został zastępcą profesora. Od r. 1954 pracował także w PAN, w Wydziale Nauk Społecznych, następnie w Pracowniach: Dziejów Oświaty (od 1956) i Historii Czasopiśmiennictwa (1958–60). W r. 1960 uzyskał na Uniw. Warsz. stopień doktora nauk humanistycznych na podstawie rozprawy Sprawa upowszechnienia nauczania początkowego w Królestwie Polskim. Sierpień 1914 – sierpień 1917 (W. 1962). W r. 1960 M. przeszedł do pracy w szkolnictwie średnim i administracji szkolnej, pełniąc kolejno m. in. funkcje: dyrektora Liceum Ogólnokształcącego im. K. Hoffmanowej, wicekuratora Okręgu Szkolnego m. st. Warszawy, dyrektora II Studium Nauczycielskiego w Warszawie. W r. 1968 został powołany na stanowisko zastępcy redaktora naczelnego, a w r. 1969 redaktora naczelnego Publikacji Encyklopedycznych i Słownikowych Państwowego Wydawnictwa Naukowego (PWN). Przez cały czas kontynuował własne prace badawcze oraz prowadził zlecone zajęcia dydaktyczne z najnowszej historii Polski, historii filozofii i wychowania, m. in. na Wydziałach: Dziennikarskim i Pedagogicznym Uniw. Warsz. Dn. 7 IV 1971 Rada Wydziału Filologiczno-Historycznego Wyższej Szkoły Pedagogicznej (WSP) w Krakowie nadała M-owi stopień doktora habilitowanego na podstawie książki Procesy zjednoczeniowe w ruchu nauczycielskim na ziemiach polskich w latach 1915–1919 (1969). W t. r. M. przeszedł do pracy na Uniw. Warsz. jako docent w Instytucie Pedagogiki, a w lutym 1972 został zastępcą dyrektora tegoż Instytutu.
M. specjalizował się w historii XIX i XX w., przede wszystkim oświaty. Publikował od r. 1953 m. in. w czasopismach: „Głos Nauczycielski”, „Nowa Szkoła”, „Z Pola Walki”, „Kwartalnik Historyczny”, „Przegląd Historyczno-Oświatowy”. Bibliografia jego prac liczy 135 pozycji. Poza wymienionymi książkami ogłosił naukowo-popularną monografię o Zygmuncie Sierakowskim (W. 1956) i był współautorem Historii 1914–1945 dla klasy III techników (1956, wznawiana corocznie do 1967). Dziejom najnowszym szkolnictwa M. poświęcił artykuły: Szkolnictwo pierwszych lat Polski Ludowej („Kwart. Hist.” 1964 z. 2) i Pierwszy rok szkolny w Polsce Ludowej („Przegl. Hist.-Oświat.” 1969 nr 3). M. zamierzał opracować syntezę dziejów polskiego ruchu nauczycielskiego, któremu oprócz rozprawy habilitacyjnej poświęcił artykuły: Akcja jednoczenia związkowych organizacji nauczycielstwa ludowego w okresie powstawania II Rzplitej („Kwart. Hist. Ruchu Zawodowego” 1968 nr 4), Związek Nauczycielstwa Polskiego w PRL (próba zarysu historycznego, „Przegl. Hist.-Oświat.” 1965 nr 3). Ponadto organizował i inicjował prace w tej dziedzinie jako kierownik Biura Historii Związku Nauczycielstwa Polskiego (ZNP) w l. 1963–5, członek Komisji Historii Zarządu Głównego (ZG) ZNP od r. 1964 (w trzech kadencjach jej wiceprezes), a od r. 1967 także członek (od r. 1969 członek Prezydium) Komisji Historii Ruchu Zawodowego. W obrębie biografistyki M. interesował się głównie ludźmi związanymi z oświatą i ruchem nauczycielskim; ich życiorysy umieszczał m. in. w „Polskim Słowniku Biograficznym”. Napisał również obszerny artykuł Tadeusz Pasierbiński – nauczyciel, działacz oświatowy, uczony do książki zbiorowej pod takim samym tytułem (W. 1973). Szczególnie interesował się życiem i działalnością (zwłaszcza oświatową) Adama Próchnika, poświęcając mu kilka publikacji. Już podczas ciężkiej choroby M. zakończył pisanie Zarysu dziejów oświaty i myśli pedagogicznej dla nauczycieli. M. wchodził w skład redakcji „Przeglądu Historyczno-Oświatowego” (od 1963) i „Kwartalnika Historycznego Ruchu Zawodowego” (od 1965).
Od r. 1946 M. był aktywnym członkiem ZNP, od r. 1954 Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej, a od r. 1957 działaczem Tow. Szkoły Świeckiej (przez pewien czas wiceprezesem Zarządu Stołecznego). Zmarł 9 XII 1972 w Warszawie, pochowany na cmentarzu Komunalnym (dawniej Wojskowym). Miał odznaczenia m. in.: Złotą Odznakę Tow. Szkoły Świeckiej (1967) i Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski (1971). Był dwukrotnie żonaty: z Janiną z Gęborskich i Jadwigą z Puchałów; z pierwszego małżeństwa pozostawił synów: Piotra Zygmunta (ur. 1949) i Włodzimierza Aleksandra (ur. 1954).
Puchała-Marciniak J., Bibliografia prac… Z-M-a, „Przegl. Hist.-Oświat.” 1974; – Schoenbrenner J., Z. M., tamże (fot.); Wroczyński R., Z. M. nie żyje, „Przegl. Hist.-Oświat.” 1973 nr 1 (fot.); – „Życie Warsz.” 1972 nr 298–9; – Dokumenty osobiste M-a w posiadaniu Jadwigi Marciniakowej; – Informacje brata Ryszarda Marciniaka; Wspomnienia własne autora artykułu.
Jerzy Kowecki