Strzelecki Zbigniew Zygmunt (1922–1988), inżynier górnik, profesor Akademii Górniczo-Hutniczej w Krakowie.
Ur. 23 VIII w Krakowie, był synem Zygmunta i Genowefy Jędrzejowskiej-Pituch.
Przed wybuchem drugiej wojny światowej S. ukończył Gimnazjum im. Bartłomieja Nowodworskiego w Krakowie. Jako niepełnoletni ochotnik WP w stopniu szeregowca wziął udział w kampanii wrześniowej 1939 r. na terenie woj. lubelskiego. Wrócił następnie do Krakowa i od r. 1940 uczył się w Szkole Budowlanej; w czerwcu 1942 uzyskał dyplom technika drogowo-mostowego. Podjął pracę jako technik w Miejskich Wodociągach i Instalacji w Krakowie i równocześnie kontynuował naukę na tajnych kompletach. Od stycznia 1945 uczył się w krakowskim Liceum Ogólnokształcącym im. Królowej Wandy i 21 VII t.r. zdał tam maturę. Od 1 X studiował na Wydz. Górniczym Akad. Górniczej (od r. 1949 Akad. Górniczo-Hutnicza, AGH) w Krakowie. Na ostatnim roku studiów, od stycznia 1949, był asystentem w Katedrze Górnictwa II, kierowanej przez Feliksa Zalewskiego, ale w celu pogłębienia swych zainteresowań przewozem dołowym zrezygnował w sierpniu t.r. z asystentury i podjął pracę jako nadgórnik w kopalni węgla kamiennego «Bielszowice» (obecnie w Rudzie Śląskiej); równocześnie przygotowywał pracę dyplomową pod kierunkiem Zalewskiego. Po uzyskaniu 20 II 1951 dyplomu inżyniera górnika i magistra nauk technicznych kontynuował pracę w kopalni węgla «Makoszowy» w Zabrzu kolejno jako asystent głównego inżyniera kopalni, kierownik pola i główny inżynier planowania technicznego. Skoncentrował się na zagadnieniach organizacji robót w wyrobiskach przygotowawczych i eksploatacyjnych oraz prowadził dokumentację techniczną robót i analizę wskaźników techniczno-ekonomicznych; stało się to inspiracją dla jego zainteresowań naukowych i podjęcia w listopadzie 1953 pracy starszego asystenta w Katedrze Organizacji Pracy Wydz. Górniczego na Politechn. Śląskiej w Gliwicach.
Dn. 31 VII 1954 zrezygnował S. z pracy w kopalni i wrócił na AGH do Katedry Zalewskiego (przekształconej w r. 1952 na Katedrę Głębienia Szybów i Obudowy Górniczej); pracował jako asystent, od 1 X 1955 starszy asystent, a od 1 III 1956 adiunkt. Równocześnie (do r. 1957) dojeżdżał na zajęcia na Politechn. Śląską. Wspólnie z Romanem Dykaczem opublikował dwuczęściowy skrypt Organizacja pracy w wyrobiskach górniczych, pierwszy w Polsce poświęcony tej tematyce (Cz. 1. Roboty przygotowawcze, Kr. 1954, Cz. 2. Wyrobiska ścianowe, Ł. 1955). Od r. 1958 prowadził S. badania laboratoryjne nad fizyko-mechanicznymi własnościami zamrażanych skał górotworu dla potrzeb górniczych i dwa lata później uruchomił pracownię zamrażania skał, pierwszą tego typu placówkę w Polsce. W r. 1958 przebywał w Leningradzie, Moskwie i Zagłębiu Donbas, gdzie zapoznawał się z nowymi rozwiązaniami obudów górniczych. W r. 1960 założył na AGH Koło Naukowe «Carbon», skupiające studentów lat starszych i przez wiele lat był jego opiekunem. Dn. 9 V 1962 uzyskał stopień doktora nauk technicznych na podstawie napisanej pod kierunkiem Zalewskiego pracy Fizyko-mechaniczne własności skał płynnych mrożonych podczas głębienia szybów, która została wyróżniona w r. 1964 indywidualną Nagrodą III st. ministra szkolnictwa wyższego. W r. 1964 przebywał w NRD, gdzie zapoznawał się z metodami badań laboratoryjnych, prowadzonych w Akad. Górniczej we Freibergu. Habilitował się 27 V 1964 na podstawie rozprawy Metoda wyznaczania zmian objętościowych zamrażanych i odmrażanych skał w przebijanych szybach („Zesz. Nauk. AGH”, S. Rozprawy, 1964 nr 86 z. 26). Dn. 1 II 1965 otrzymał stanowisko docenta i 1 VII 1966 objął na AGH kierownictwo Zakł. Obudowy Górniczej. Prowadził badania związane z zabezpieczaniem szybów i wyrobisk poziomych w kopalniach, zabezpieczaniem kopalń przed zatopieniem, zabezpieczaniem szybów przy eksploatacji filarów ochronnych, ale przede wszystkim zajmował się zagadnieniami zamrażania górotworu przy zgłębianiu szybów w trudnych warunkach hydrogeologicznych oraz stabilizacją chemiczną skał. Prowadził zajęcia dydaktyczne z zakresu materiałów górniczych i budownictwa podziemnego (wyrobiska podziemne, szyby, odwadnianie kopalń) i opublikował podręcznik Materiałoznawstwo górnicze (Kat. 1968) oraz Poradnik materiałoznawstwa dla potrzeb budownictwa podziemnego kopalń (Bytom 1972).
Równocześnie od r. 1954, wspólnie z Zalewskim, zajmował się S. ratowaniem zabytkowych dzielnic miast zagrożonych, m.in. przez oddziaływanie wyrobisk podziemnych. Na podstawie badań teoretycznych oraz badawczo-wdrożeniowych opracowali obaj nowatorską w skali światowej metodę ratowania miast z rozległymi lochami i podziemiami, nazwaną «metodą Z–S» (od pierwszych liter ich nazwisk); polegała ona m.in. na praktycznym wykorzystaniu metod stosowanych w górnictwie i utrwalaniu podłoża geologicznego. S. i Zalewski ratowali zagrożone zawaleniem dzielnice Jarosławia (1956), Kłodzka (1959) i Sandomierza (1963). Od r. 1958 prace te prowadzili w ramach powołanego w AGH zespołu naukowego pod kierownictwem Zalewskiego, a od r. 1965, S-ego. Działania badawczo-zabezpieczające objęły dalsze miasta: Opatów, Rzeszów, Lublin, Krasnystaw, Bystrzycę Kłodzką i Przemyśl, a nawet Łuck na Wołyniu (wówczas ZSRR). W l. 1958–75 zespół sporządził ok. 50 opracowań podstawowych, 300 indywidualnych programów górniczych i 1200 opinii; nad wieloma z tych prac S. miał nadzór autorski. Z tego zakresu publikował artykuły, m.in. Założenia realizacji robót górniczych dla zabezpieczenia zabytkowych miast („Roczn. Stow. Miłośników Jarosławia”, 1965); wspólnie z innymi członkami zespołu ogłosił pracę Akcja ratunkowa w zabytkowych miastach w Polsce zagrożonych dawnymi wyrobiskami podziemnymi („Międzynarodowy Kongres Urbanistyki Podziemnej i Techniki Robót Podziemnych”, W. 1965 III). W l. siedemdziesiątych przewodniczył Zespołowi ds. Zabezpieczenia pod Względem Górniczym Kopalni Soli w Wieliczce oraz uczestniczył w programie zabezpieczenia staromiejskiej części Krakowa. Pod jego kierownictwem przeprowadzono zabezpieczenie Smoczej Jamy, unieruchamiając grożące zawaleniem wapienne bryły skalne; S. ogłosił na ten temat pracę Kompleksowe badania górotworu na przykładzie akcji ratunkowej w Smoczej Jamie na Zamku Królewskim na Wawelu (Kr. 1975). Był współautorem książki Miasta które mogły zginąć (W. 1976).
Po reorganizacji AGH w r. 1969 (likwidacja katedr i powołanie instytutów) Zakład S-ego wszedł w skład Inst. Projektowania i Budowy Kopalń. W l. 1969–72 pełnił S. funkcję prodziekana Wydz. Górniczego. Dn. 5 VII 1971 otrzymał tytuł profesora nadzwycz. Dn. 1 I 1972 został odwołany ze stanowiska kierownika Zakł. Obudowy Górniczej i objął kierownictwo Zakł. Budownictwa Podziemnego. Równocześnie został zastępcą dyrektora Instytutu; w l. 1975–83 był jego dyrektorem. Od r. 1975 pełnił funkcję pełnomocnika rektora ds. studenckich kół naukowych. Dn. 12 V 1979 został mianowany profesorem zwycz. Był członkiem Sekcji III Komitetu Górnictwa PAN oraz członkiem Komisji Nauk Technicznych PAN, Oddziału w Krakowie i redaktorem wydawnictwa „Prace Komisji Nauk Technicznych – Seria Górnictwo”. Rezultaty ratowania miast podsumował w publikacji Metoda Z–S kompleksowego zabezpieczenia pod względem górniczym i budowlanym zagrożonych zabytkowych miast w Polsce (Kr. 1986). Ogółem był autorem ponad 200 opracowań, artykułów i podręczników. Za zasługi w ratowaniu Jarosławia i Kłodzka otrzymał honorowe obywatelstwa tych miast. Należał do Stronnictwa Demokratycznego. Zmarł nagle 27 I 1988 w Krakowie, został pochowany 2 II na cmentarzu Rakowickim.
W małżeństwie (od 3 IX 1949) z Janiną Antoniną z Jurgowskich (ur. 1927) miał S. syna Tomasza (ur. 1952).
Dn. 25 III 1994 odbyła się w Sandomierzu sesja naukowa poświęcona działalności S-ego i kierowanego przezeń zespołu ratowania miast; pokazano na niej film „Wspomnienia o Profesorze Zbigniewie Strzeleckim”, nakręcony przez sandomierską grupę filmową Zespołu Szkół Budownictwa w Sandomierzu. Dn. 11 X t.r. tenże Zespół Szkół Budownictwa otrzymał imię S-ego.
Bibliografia publikacji pracowników Akademii Górniczo-Hutniczej z l. 1919–59, Kr. 1960; toż z l. 1959–67, Kr. 1969; toż z l. 1968–70, Kr. 1999; Jaros J., „Salamandra” – pamięci kolegów górników (4), „Przegl. Górn.” 1989 nr 11–12 s. 31; Katalog rozpraw doktorskich i habilitacyjnych 1962, W.–P. 1963 s. 153; toż za r. 1964, W.–P. 1965 s. 395; – Czekajowski R., Jóźkiewicz S., Ropski S., Problemy kompleksowego zabezpieczenia zabytków staromiejskich w Polsce na przykładzie miasta Sandomierza, „Biul. Inform. Pracowników AGH” 1994 nr 11–12 s. 14; Jubileusz 35-lecia specjalistycznego zespołu naukowego AGH wdrażającego górniczą metodę „Z–S”, tamże 1994 nr 3 s. 12; Kronika i spis absolwentów Akademii Górniczo-Hutniczej im. Stanisława Staszica 1919–1979. 1. Pion górniczy, Kr. 1979 s. 72, 81, 117; Wacławik J., Kronika Wydziału Górniczego, Kr. 1999; Z dziejów Akademii Górniczo-Hutniczej w Krakowie w latach 1919–1967, Kr. 1970; – „Biul. Inform. Pracowników AGH” 1994 nr 11–12 s. 13; „Echo Krakowa” 1988 nr z 5 II (wywiad K. Gacka ze S-m, fot.); – Nekrologi i wspomnienia pośmiertne: „Dzien. Pol.” 1988 nr 22, 24, 26, 49, „Gaz. Wyborcza” 1998 nr 20 (T. Strzelecki, fot.), „Przekrój” 1988 nr 2226, „Zesz. Nauk. AGH im. Stanisława Staszica”, S. Górnictwo, R. 12: 1988 nr 1162 z. 1 s. 59–62 (R. Czekajowski, S. Jóźkiewicz, J. Zabierowski, fot.); – Arch. AGH w Kr.: Teczka osobowa S-ego (fot.).
Stanisław Tadeusz Sroka