Raabe Zdzisław (1909–1972), zoolog, profesor Uniwersytetu M. Curie-Skłodowskiej i Uniw. Warsz. Ur. 19 X w Krakowie, był synem Henryka (zob.) i Julii z Wyleżyńskich, bratem Leszka (zob.).
Od r. 1920 R. uczęszczał do Gimnazjum im. M. Reja w Warszawie, które ukończył w r. 1927. W t. r. wstąpił na Wydział Matematyczno-Przyrodniczy. Uniw. Warsz. Pracę magisterską Badania nad niektórymi gatunkami rodzaju Conchophthirus Stein, napisaną pod kierunkiem Konstantego Janickiego, a drukowaną po niemiecku w „Bulletin International de l’Académie Polonaise des Sciences et des Lettres” (1932–3), obronił w r. 1937. W czasie studiów współpracował z lewicą Związku Niezależnej Młodzieży Socjalistycznej, a po rozłamie w niej – z Organizacją Młodzieży Socjalistycznej «Życie». Za udział w demonstracji, zorganizowanej w r. 1931 przez Centrolew w Dolinie Szwajcarskiej, został aresztowany. W l. 1933–4 odbył służbę wojskową i otrzymał stopień podporucznika. Powtórnie był krótko aresztowany w marcu 1937 w związku ze sprawą pisma „Dziennik Popularny”, w którym żona R-go była sekretarką; w czasie rewizji w ich mieszkaniu znaleziono rękopis pt. Robotnicy wiedzy, w którym R. omawiał ciężkie warunki pracy młodych naukowców i opowiadał się za ustrojem socjalistycznym. Już od r. 1929 (do r. 1939) pracował w Muzeum Zoologicznym w Warszawie, prowadząc w okresach letnich badania w Stacji Morskiej na Helu i Stacji Hydrobiologicznej nad Wigrami. Opublikował kilkanaście prac, stanowiących wyniki badań nad pierwotniakami pasożytniczymi, m. in. O paru gatunkach wymoczków pasożytujących na skrzelach Mytilus edulis i Macoma balthica (L.) („Annales Musei Zoologici Polonici” 1934), Sur quelques espèces nouvelles d’infusoires parasites de Comatules („Bulletin de l’Institut Océanographique”, Monaco 1938), Dalsze badania nad wymoczkami pasożytniczymi polskiego Bałtyku („Annales Musei Zoologici Polonici” 1938).
W r. 1937 wraz z Tadeuszem Jaczewskim R. odbył podróż do Anglii, Belgii, Holandii i Niemiec dla poznania organizacji pracy naukowej i działalności wystawienniczej zakładów i muzeów zoologicznych, a w r. 1938 przeprowadzał badania w Muzeum Oceanograficznym w Monako. W l. 1937–8 prowadził wykłady i ćwiczenia z protozoologii w Wolnej Wszechnicy Polskiej w Warszawie, a także brał udział w akcjach oświatowych Tow. Uniwersytetu Robotniczego. Zmobilizowany w sierpniu 1939, uczestniczył w kampanii wrześniowej w 30 p. piechoty Strzelców Kaniowskich. Wraz z pułkiem wycofał się z okolic Sieradza w rejon Warszawy i brał udział w obronie stolicy. Ranny 20 IX, wzięty został przez Niemców ze szpitala do niewoli i przebywał kolejno w oficerskich obozach jenieckich Hadamar, Dorsten i Doessel. W ostatnim z tych obozów zorganizował komórkę, podrabiającą niemieckie dokumenty podróżne dla kolegów próbujących ucieczki i sam był znakomitym wykonawcą takich falsyfikatów. Kilka dokumentów, które wyszły spod ręki R-go, znajduje się w zbiorach Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie. R. zwany był w obozie «asystentem ucieczkowym». Równocześnie wykładał w zorganizowanym w obozie Instytucie Morskim, prowadzonym formalnie pod firmą handlowych kursów morskich. Uzdolniony artystycznie, wykonał w obozach wiele rysunków, zwłaszcza portretów, a także wyrobów z kości zwierzęcych i intarsji.
Do Warszawy powrócił R. w czerwcu 1945 i do stycznia 1946 był tam kustoszem Muzeum Zoologicznego. W jesieni 1945 obronił na Wydziale Matematyczno-Przyrodniczym Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej (UMCS) w Lublinie pracę doktorską Z badań nad rodziną Hysterocinetidae Diesing (Ciliata-Holotricha), napisaną i opublikowaną przed wojną w „Sprawozdaniach z posiedzeń Tow. Naukowego Warszawskiego” (1939). Od stycznia 1946 do września 1947 był kustoszem i kierownikiem organizującego się w Lublinie Muzeum Przyrodniczego UMCS. W lipcu 1947 habilitował się na podstawie rozprawy Drogi przystosowań morfologicznych do życia pasożytniczego wśród wymoczków („Annales Universitatis Mariae Curie-Sklodowska 1949) i objął kierownictwo Katedry Zoologii i Parazytologii Wydziału Weterynaryjnego UMCS z tytułem zastępcy profesora. W listopadzie 1948 otrzymał nominację na profesora nadzwycz. W l. 1948–50 był również prodziekanem Wydziału Weterynaryjnego. W r. 1951 został członkiem korespondentem Tow. Naukowego Warszawskiego. W r. 1946 przebywał w Moskwie i Leningradzie dla zaznajomienia się z działalnością zoologicznych instytutów uniwersyteckich i Akademii Nauk ZSRR, w lecie 1947 przeprowadzał dwumiesięczne badania parazytologiczne w Instytucie Rybacko-Oceanograficznym w Splicie, a podobne w r. 1949 w Instytucie Biologicznym w Tihany nad Balatonem. W l. 1946–50 był redaktorem sekcji biologicznej „Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska”, a od r. 1949 do r. 1953 redaktorem naczelnym tych roczników, w których publikował wyniki swych badań naukowych. Najważniejszą była ogłoszona w pięciu częściach praca Badania nad wymoczkami z podrzędu Thigmotricha (Thigmotricha CH i LW) (1947–50), a także praca Próba rewizji systemu pierwotniaków (1947). Prace zamieszczał R. również w „Annales Musei Zoologici Polonici”, w „Wszechświecie” i „Kosmosie”. Był też autorem podręcznika Biologia (W. 1952) oraz współautorem podręcznika „Zoologia” (W. 1950) dla szkół średnich ogólnokształcących. W r. 1950 otrzymał Nagrodę Państwową III stopnia.
W r. 1953 R. przeniósł się do Warszawy, gdzie objął Katedrę Zoologii na Wydziale Biologii i Nauki o Ziemi Uniw. Warsz. Równocześnie został dyrektorem Instytutu Zoologii tegoż uniwersytetu. W r. 1956 uzyskał tytuł profesora zwycz. Był członkiem, a przez wiele lat przewodniczącym Zespołu Rzeczoznawców Biologii przy Min. Oświaty i Szkolnictwa Wyższego (Min. OiSW), rzeczoznawcą naukowym Centralnej Komisji Kwalifikacyjnej dla Pracowników Nauki, a także od r. 1970 członkiem sekcji studiów matematyczno-przyrodniczych Rady Głównej Min. OiSW. R. wielokrotnie uczestniczył w międzynarodowych konferencjach, a także prowadził badania za granicą, m. in. w r. 1957 w Instytucie Biologii Morza w Rovinj, a w r. 1964 w Stacji Hydrobiologicznej nad jeziorem Ohrid w Macedonii. W r. 1965 R. został wybrany na członka korespondenta, a w r. 1971 na członka rzeczywistego Polskiej Akademii Nauk (PAN). Był współpracownikiem wielu placówek PAN, m. in. sekretarzem Komitetu Nauk Zoologicznych i przewodniczącym Rady Naukowej Instytutu Zoologii, członkiem Głównej Komisji Kwalifikacyjnej, jak również Rady Naukowej Instytutu Biologii Doświadczalnej, Zakładu Ekologii i Zakładu Parazytologii. Najwięcej czasu poświęcał R. zajęciom dydaktycznym na Uniw. Warsz. Cieszył się popularnością wśród młodej kadry naukowej, jak i studentów. Wiedza i rozległe zainteresowania R-go pozwoliły mu na prowadzenie prac magisterskich i doktorskich z różnych dziedzin zoologii i biologii. Promował wielu doktorów i docentów. Był m. in. członkiem prezydium Komisji do spraw badań naukowych i zastępcą przewodniczącego Zespołu do Spraw Badań Matematyczno-Przyrodniczych Uniw. Warsz. (od r. 1969). Kierował aż do śmierci Instytutem Zoologicznym Uniw. Warsz., a równocześnie od r. 1969 Zakładem Zoologii Bezkręgowców, wchodzącym w skład Instytutu. Był również od r. 1967 członkiem, a następnie wiceprzewodniczącym Rady Naukowej Morskiego Instytutu Rybackiego w Gdyni.
R. był członkiem wielu krajowych i zagranicznych towarzystw naukowych, m. in. Polskiego Tow. Zoologicznego, w którym przewodniczył sekcji protozoologicznej i Polskiego Tow. Parazytologicznego, którego był współzałożycielem w r. 1948. W r. 1963 został wybrany na członka korespondenta Groupement des Protistologues de Langue Française. Należał w końcu lat pięćdziesiątych do inicjatorów międzynarodowej współpracy naukowej w zakresie protozoologii. Był współorganizatorem I Międzynarodowej Konferencji Protozoologicznej w r. 1961 w Pradze oraz następnych w r. 1965 w Londynie i w r. 1969 w Leningradzie. W l. 1953–69 kierował redakcją czasopisma „Acta Parasitologica Polonica”, a od r. 1962 aż do śmierci był redaktorem naczelnym międzynarodowego czasopisma „Acta Protozoologica”. Dwukrotnie (1963 i 1965) otrzymał Nagrodę I stopnia Min. OiSW.
Badania naukowe R-go skupiały się przede wszystkim wokół pasożytniczych pierwotniaków, szczególnie orzęsków należących do rzędu Thigmotricha oraz rodziny Urceolariidae. R. badał wpływ środowiska na budowę pasożytów, tendencje rozwojowe i drogi ewolucji. W ostatnich latach życia interesował się zagadnieniami integracji na wszelkich poziomach, zarówno komórki, organizmu, jak gatunku czy biocenozy. Pewne ogólnobiologiczne syntezy zawarł w podręczniku Zarys protozoologii (W. 1964, wyd. n., W. 1970, W. 1972). Ważną publikacją R-go była seria pięciu monograficznych opracowań wydana pod wspólnym tytułem Ordo Thigmotricha (Ciliata-Holotricha) w „Acta Protozoologica” w l. 1967–72. Zmarł w Warszawie 12 II 1972 i pochowany został na koszt państwa na cmentarzu Powązkowskim, kwatera 93 rząd I, 5. Był odznaczony Krzyżem Srebrnym Virtuti Militari, Krzyżem Walecznych oraz Krzyżem Kawalerskim i Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski.
W małżeństwie z Janiną z domu Lange (od r. 1936) miał P. syna Zbigniewa, elektronika.
Fot. w Materiałach Red. PSB; – Bibliogr. Warszawy. Wydawn. ciągłe 1944–54; Enc. Warszawy, W. 1975; W. Enc. Powsz. (PWN); Nowi członkowie Tow. Naukowego Warszawskiego, „Roczniki Tow. Nauk. Warsz.” R. 44: 1951 s. 114–16: Wykaz profesorów i docentów Uniw. Warsz. „Roczniki Uniw. Warsz.” R. 10: 1971 s. 95–6; – Bałtruszajtys G., Samodzielni pracownicy naukowi Uniwersytetu Warszawskiego w l. 1945–61, tamże R. 3: 1962 s. 118; Bezubik B., Prof. dr Zdzisław Raabe (1909–1972), „Med. Wet.” R. 28: 1972 nr 6 s. 374–5 (fot.); tenże, Prof. dr Zdzisław Raabe (1909–1972). Wspomnienie pośmiertne, „Wiad. Parazytologiczne” 1972 nr 3 s. 425–7 (fot.); tenże, Zdzisław Raabe, „Nauka Pol.” 1969 nr 4 s. 72–5 (fot); Brzęk G., Henryk Raabe (1882–1951), L. 1983; Datner S., Tragedia w Doessel, W. 1970; tenże, Ucieczki z niewoli niemieckiej 1939–1945, W. 1966; Dobrowolski K. A., Zdzisław Raabe (19 X 1909 – 12 II 1972), „Wiad. Ekologiczne” 1972 z. 3 s. 299–300 (fot.); Dryl S., Zdzisław Raabe (1909–1972), „Nauka Pol.” R. 20: 1972 nr 5 s. 207–8 (fot.); Dryl S., Kazubski S. L., Zdzisław Raabe (1909–1972), „Acta Protozoologica” T. 9: 1972 z. 22/6 s. 327–8 (fot.); Dryl S., Kuźnicki L., Zdzisław Raabe (1909–1972), „Przegl. Zool.” R. 17: 1973 z. s. 7–10 (fot); Dziesięć lat Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie 1944–1954, L. 1954; Kuźnicki L., Prof. dr Zdzisław Raabe, „Kosmos”, S. A., 1972 z. 4 s. 355–65 (fot.) [zawiera m. in. bibliogr. prac R-go]; tenże, Protozoology in Poland – Past and Present, Progress in Protozool., Proceedings of VI International Congress of Protozoology, Spec. Congr.,Vol. of Acta Protozool. part 1, 1982 s. 75–111; Michajłow W., Prof. dr Zdzisław Raabe, „Kosmos”, S. A, z. 3 s. 237–8; Sembrat K., Zdzisław Raabe (19 X 1909 – 12 II 1972), „Zoologica Poloniae” T. 22: 1973 nr 4 s. 211–13 (fot.); – „Dzien. Urzęd. Min. Wyznań Relig. i Oświecenia publ.” 1939 nr 3 s. 167; „Życie Warszawy 1972 nr 33 s. 4 (fot.), nr 39 s. 6, nr 40 s. 6, nr 41 s. 6; – AAN: Akta personalne Min. Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego, teczka nr 5290; Arch. Uniw. Marii Curie-Skłodowskiej w L.: Akta habilitacji, teczka nr M 21b/10; Arch. Uniw. Warsz.: Akta personalne, teczka nr K 2475; – Informacje żony, Janiny Raabe, i dokumenty w jej posiadaniu.
Stanisław Konarski