Paruszewski Zenon Stanisław, krypt. Z. P. (1901–1967), działacz kultury fizycznej, nauczyciel, wizytator. Ur. 26 VIII w Sieradzu, był synem Piotra, urzędnika magistratu, i Stefanii z Pałęckich. W r. 1911 wyjechał wraz z matką na Ukrainę i w l. 1914–18 uczęszczał do gimnazjum w Humaniu. W r. 1918 wrócił do Warszawy i kontynuował naukę w gimnazjum Rady Głównej Opiekuńczej. W r. 1920 brał udział w wojnie polsko-radzieckiej jako kanonier w artylerii polowej. Maturę uzyskał w r. n. w gimnazjum Kazimierza Kulwiecia w Warszawie. Następnie studiował na Wydziale Architektury Politechniki Warszawskiej, ale studia te przerwał. Równocześnie pracował społecznie w Tow. Gimnastycznym «Sokół». W r. 1922/3 ukończył Państwowy Kurs Wychowania Fizycznego, a w r. 1928 zdał egzamin państwowy uprawniający do nauczania wychowania fizycznego w szkołach średnich. W styczniu 1924 rozpoczął pracę jako nauczyciel wychowania fizycznego w Miejskiej Szkole Rzemieślniczej im. M. Konarskiego, w l. szk. 1924/5–1925/6 uczył w gimnazjum Rocha Kowalskiego, a w r. szk. 1926/7 w I Gimnazjum Męskim Magistratu m. Warszawy. Następnie przez dwa lata był nauczycielem lubelskiego Gimnazjum Męskiego Zgromadzenia Kupców im. Vetterów, a także Gimnazjum Tow. Zakładów Szkół Żydowskich w Lublinie. Po powrocie do Warszawy od września 1928 do wybuchu drugiej wojny światowej uczył w Prywatnym Gimnazjum Tow. Wychowawczo-Oświatowego «Przyszłość», które dzięki pracy P-ego zyskało opinię najbardziej usportowionej szkoły stolicy. Od r. 1932 P. był instruktorem gier sportowych i hokeja na lodzie w Parku Szkolnym im. Sobieskiego w Warszawie. W r. 1935 odbył podróż do Danii i Szwecji dla zapoznania się z metodami nauki wychowania fizycznego. Był działaczem związków sportowych: od r. 1927 członkiem zarządu Polskiego Związku Gier Sportowych, od r. 1931 członkiem sekcji Polskiego Związku Hokeja na Lodzie, a w l. 1932–5 i 1948–51 członkiem zarządu Polskiego Związku Lekkoatletycznego. Był także sędzią sportowym w tych dyscyplinach. W okresie okupacji niemieckiej P. uczył wychowania fizycznego, rysunków i matematyki w jawnej prywatnej szkole powszechnej J. Szczypiorskiego, a także matematyki, historii i łaciny na tajnych kompletach szkoły powszechnej i gimnazjum Tow. «Przyszłość». Brał udział w organizowaniu zawodów sportowych dla młodzieży. Pisał o tym w artykule Konspiracyjne mecze hokejowe warszawskiej młodzieży w czasie okupacji („Przegl. Sportowy” 1947). Od r. 1940 był członkiem Związku Walki Zbrojnej, a następnie Armii Krajowej i brał udział w powstaniu warszawskim w r. 1944. Po upadku powstania dostał się do obozu w Pruszkowie, a następnie uciekł z transportu, wywożonego do Niemiec. Do wiosny 1945 przebywał w okolicy Końskich, pracując w młynie.
Od lipca 1945 do maja 1949 P. był nauczycielem wychowania fizycznego w Państwowym Gimnazjum i Liceum im. S. Batorego w Warszawie, a równocześnie kierownikiem Parku Szkolnego im. Sobieskiego. Od września 1946 do końca 1949 r. był instruktorem, a następnie wizytatorem wychowania fizycznego w Kuratorium Okręgu Szkolnego Warszawskiego. Prowadził kursy wychowania fizycznego dla niewykwalifikowanych nauczycieli szkół średnich i brał udział przy opracowywaniu programu szkolnego wychowania fizycznego. Jednocześnie od r. 1949/50 studiował w Akad. Wychowania Fizycznego i w r. 1954 uzyskał stopień magistra wychowania fizycznego. Był od r. 1947 członkiem Polskiej Partii Socjalistycznej, a następnie Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej. Od stycznia 1950 do lipca 1952 był kierownikiem Oddziału Wychowania Fizycznego i Higieny Szkolnej Wydziału Oświaty Prezydium Rady Narodowej m. st. Warszawy. W r. 1951 brał udział jako sędzia w Festiwalu Młodzieży w Berlinie. W l. 1952–5 uczył wychowania fizycznego w Państwowej Szkole Ogólnokształcącej przy ul. Smolnej 30 w Warszawie. W l. 1953–5 prowadził równocześnie sekcję wychowania fizycznego Ośrodka Doskonalenia Kadr Oświatowych. Od października 1955 do kwietnia 1962 był wizytatorem wychowania fizycznego w Min. Oświaty. Z dn. 1 V t. r. przeszedł na emeryturę i pracował aż do śmierci w niepełnym wymiarze godzin pracy w Kuratorium Okręgu Szkolnego Warszawskiego.
Dewizą pedagogiczną P-ego było traktowanie młodzieży biorącej udział w zawodach tak samo poważnie, jak mistrzów sportu. Zamieniał się często rolą z uczniami, którym powierzał sędziowanie, sam zaś brał udział w grze. Położył duże zasługi przy organizacji sportu szkolnego w Warszawie. Tworzył szkolne koła sportowe i organizował zawody międzyszkolne. Był współinicjatorem i współorganizatorem wielu akcji i imprez masowych o zasięgu ogólnopolskim, takich jak «Złoty Krążek», «Czwórbój Świata Młodych» czy «Drużynowy 5-bój lekkoatletyczny». Współpracował z telewizją przy realizacji «Konkursu 5 milionów», którego był współautorem. Brał udział w organizacji Spartakiad Wojska Polskiego i Centralnej Rady Związków Zawodowych. Był także sędzią głównym imprez sportowych o charakterze międzynarodowym (m. in. Memoriału J. Kusocińskiego). Wraz z Aleksandrem Strycharzewskim opracował podręcznik Piłka ręczna, Koszykówka, Siatkówka (W. 1964). Był autorem licznych artykułów, publikowanych w pismach „Przegląd Sportowy”, „Sport i Wczasy”, „Wychowanie Fizyczne i Higiena Szkolna”, „Życie Warszawy” i in. Zmarł w Warszawie 24 IV 1967 i pochowany został na starym cmentarzu na Służewcu w Warszawie. Miał tytuł Zasłużonego Działacza Kultury Fizycznej, był odznaczony Srebrnym i Złotym Krzyżem Zasługi oraz odznaczeniami honorowymi wielu organizacji i związków sportowych.
W małżeństwie z Józefą z Witkowskich P. miał syna Ryszarda, farmaceutę.
Enc. Warszawy; Zagórowski, Spis nauczycieli, II; – J. T., Nasi zasłużeni, „Wych. Fizyczne i Higiena Szkolna” 1964 nr 4 s. 26–7 (fot.) ; [Sieniarski S.] S. Sien., Prof. Zenon Paruszewski, „Życie Warsz.” 1967 nr 100 s. 8; – „Express Wieczorny” 1967 nr 99; „Głos Pracy” 1967 nr 98 s. 4; „Przegl. Sportowy” 1967 nr 50; „Sport” 1967 nr 48; „Tryb. Ludu” 1967 nr 119 s. 6; „Tyg. Powsz.” 1967 nr 25; „Życie Warsz.” 1967 nr 99 s. 8, 9 nr 100 s. 7; – Arch. Min. Oświaty i Wychowania: Akta personalne, teczka nr 1023/192; – Informacje syna Ryszarda z Warszawy.
Stanisław Konarski