Segałowicz Zusman, pseud.: Swengali, Aleksander Jaawec (1884–1949), pisarz żydowski tworzący w języku jidysz. Ur. 26 II w Białymstoku, był synem Izraela Gimpla Segałowicza, średnio zamożnego kupca; matka była z domu Jaawec.
S. uczęszczał do szkół prywatnych i dokształcał się w domu. Kiedy rodzina zubożała, pracował jako subiekt w sklepie wyrobów żelaznych i robotnik w fabryce kafli w Białymstoku. Debiutował w r. 1903 rosyjskim wierszem w białostockim piśmie „Zapadnaja Okraina” (nr z 3 III); w lipcu 1904 opublikował w petersburskiej gazecie „Der Frajnd” pierwszy wiersz w jidysz i odtąd pisał w tymże języku. W l. 1904–5 należał do nielegalnego Ogólnego Żydowskiego Związku Robotniczego na Litwie, w Polsce i Rosji – Bund. Jako uczestnik akcji strajkowych został aresztowany i był więziony przez kilka miesięcy. Po pogromie białostockim (1906) rodzina S-a przeprowadziła się do Łodzi. Dzięki zbiorowi wierszy Štile trojmen (Ciche marzenia, W. 1909) i tomikowi poematów In Kazmiež (W Kazimierzu, W. 1912) S. zyskał sobie opinię utalentowanego liryka. Publikował w wielu gazetach i czasopismach. W l. 1914–15 przebywał kolejno: pod Bobrujskiem, w Odessie, na Krymie i na Kaukazie. W r. 1916 został zmobilizowany do armii rosyjskiej. Zwolniony z wojska po rewolucji lutowej, zamieszkał w Kijowie, a następnie w Moskwie. Doświadczenia tego okresu utrwalił potem w tomach autobiograficznej prozy Fun Rusland – fun der rewolucje (Z Rosji – z rewolucji, W. 1920), Majses fun der rusišer kazarme (Powiastki z rosyjskich koszar, W. 1926). Z czasów wojny pochodzą zbiorki poezji opublikowane w Kijowie w r. 1919: Liriše lider (Wiersze liryczne) i Błojkajt (Błękit) oraz opowiadania wydane w Moskwie: Goldene paves (Złote pawie) i A legende vebt zich (Legenda się przędzie, 1918).
W r. 1919 S. wrócił do Polski i osiadł w Warszawie, gdzie mieszkał do wybuchu drugiej wojny światowej. Był czynny w Związku Literatów i Dziennikarzy Żydowskich (m.in. jego przewodniczący i wiceprzewodniczący), a lokal Związku stał się jego drugim domem; poświęcił mu później tom wspomnień Tłomackie 13 (Fun fabrentn nechtn) (Tłomackie 13 Kaprizn, , W. 1921), lecz począwszy od powieści Di vilde Cilke (W. 1922) (przekład polski P. Appenszlakowej Cylka z lasu, W. 1929) przesunął swe zainteresowania twórcze w stronę prozy i wkrótce stał się najpopularniejszym powieściopisarzem żydowskim w Polsce. Nowele i powieści drukował zazwyczaj w odcinkach w prasie codziennej („Hajnt”, „Der moment”), a potem ogłaszał w formie książkowej. W obfitym dorobku powieściowym S-a, poza wspomnianą Cylką z lasu, wyróżniają się: trylogia o charakterze autobiograficznym – Zeliks jorn (Lata Zelika, W. 1924), Ejbik ejnzam (Zawsze samotny, W. 1924), Dos anarchistiše mejdł (Anarchistyczna dziewczyna, W. 1925) oraz powieści: Unzer froj (Nasza żona, W. 1926) i Di brider Nemzor (W. 1929, polski przekład Dr. T. pt. Bracia Nemzor, W. 1936). W zbiorze opowiadań Šmendrikes (W. 1930) wyśmiewał S. pozorną polonizację młodzieży żydowskiej. Nadto w przekładzie na język polski wydano w r. 1936 w Warszawie powieści: Fryda nie jest moja, Jutro przyjeżdża mój mąż (obie w tłumaczeniu B. Lewitówny), O lat trzydzieści starszy (tłumaczenie P. Appenszlakowa), Trzy panny narzeczonych (tłumaczenie S. Ponar) oraz Noce krymskie (tłumaczenie R. Auerbach). Do poezji wrócił S. w okresie międzywojennym tomikiem Šures acht (Osiem wierszy, W. 1939). W r. 1936 wybór jego poezji ogłosił w przekładzie na język polski M. Szymel pt. Wczoraj śpiewałem (W.).
Po wybuchu wojny w r. 1939 S. opuścił Warszawę i przez Litwę, Związek Radziecki, Bułgarię, Turcję i Syrię dotarł w r. 1941 do Tel-Awiwu. Tego okresu dotyczą wspomnienia Gebrente trit (Palone kroki, Buenos Aires 1947). Lata spędzone w Tel-Awiwie opisał w książce Majne zibn jor in Tel-Aviv (Moje siedem lat w Tel–Awiwie, Buenos Aires 1949). W końcu r. 1947 przez Paryż, Brukselę i Amsterdam S. wyjechał do Nowego Jorku, gdzie został uroczyście przyjęty przez tamtejszą społeczność żydowską.
W twórczości S-a zarysowują się wyraźnie trzy okresy: w pierwszym był on romantycznym lirykiem, dającym m.in. w niewyrafinowanej formalnie poezji wyraz swemu zafascynowaniu przyrodą; w l. 1922–39 S. – poeta o staroświeckim nieco warsztacie – znalazł się na uboczu głównych nurtów liryki jidysz, w której dominowały już tendencje modernistyczne. Poświęcił się wówczas prozie, dostosowanej do gustów szerokiej publiczności. W czasie wojny i w latach powojennych S. wrócił do twórczości poetyckiej ukazującej w żałobnym wspomnieniu, świadomie niewyszukanymi środkami artystycznymi, obyczaj i duchowość Żydów polskich (często na tle krajobrazów Warszawy i Kazimierza nad Wisłą) oraz ich wojenne cierpienia i zagładę. Były to poematy Dornt (Tam), Treblinka i Išuvim majne (Moje osiedla), które weszły do tomu A bojm fun Pojln (Buenos Aires 1945), a także: Icter (Teraz), Bajm brunem (U studni), Aš (Popiół), Faršvundene landšaft (Krajobraz, który znikł), Erev Majdanek (Wigilia Majdanka), Šerblech (Skorupki) – zebrane później w tomie Icter (Nowy Jork 1948). S. zmarł 19 II 1949 w Nowym Jorku. Na jego nagrobku na cmentarzu Żydowskim w tym mieście wyryto napis: «Tu spoczywa Zusman Segałowicz, poeta żydowski opłakujący zgładzone Żydostwo Polskie».
Małżeństwo S-a z Klarą z domu Borodino (?), aktorką, zawarte w l. dwudziestych, zakończyło się po osiemnastu miesiącach rozwodem.
Enc. Judaica (Jerusalem), XIV 1109 (fot.); Leksikon fun der najer jidišer literatur, New York 1965 VI (bibliogr.); Rawicz M., Majn leksikon, Montreal 1945 s. 150–2; – Fuks M., Prasa żydowska w Warszawie 1823–1939, W. 1979; Kazdan Ch.S., Zusman Segałowicz (a monografie), New York 1979 (fot.); Shmeruk Ch., The Esterke Story in Yiddish and Polish Literature, Jerusalem 1985 s. 68–82; Trunk J. J., Di jidiše proze in Pojln, Buenos Aires 1949 s. 27–31; – Glatstein J., In toch genumen, New York 1947 s. 9–17; tenże, In toch genumen, New York 1956 s. 128–35; Leivik H., Esejen un redes, New York 1963 s. 254–8; O Z. Segałowiczu. Zbiór artykułów, Przełożył M. Szymel, W. 1936 (fot.); Rapoport J., Zojmen in vint, Buenos Aires 1961 s. 227–9; Segalovič Z., Lider, dercejlungen, zichrojnes […], fragmentn fun foršarbetn…, Red. S. Rollansky, Buenos Aires 1968 (bibliogr., fot.); [Singer I. B.] Jud Bejs, [wywiad], „Literariše bleter” 1926 nr 109; Z. Segalovičn cu zajn finfundrajsik-jerikn jubilej. Zamlbuch, W. 1938 (fot.); – „Ilustrirte literariše bleter” (Buenos Aires) styczeń–kwiecień 1957 (listy S-a); – «Projekt zawartości czasopism» przygotowany przez Wydział Literatury Jidysz na Uniw. Hebrajskim w Jerozolimie (tu bibliogr. twórczości S-a do r. 1914).
Chone Shmeruk