Ruszczewski Zygmunt Edward (1917–1968), anatomopatolog, profesor medycyny, dyrektor Centrum Medycyny Doświadczalnej i Klinicznej PAN w Warszawie, pułkownik WP. Ur. 3 III w Kazaniu, był synem Edwarda, inżyniera budownictwa lądowego, i Anny z Komarów, śpiewaczki operowej, później nauczycielki śpiewu.
Od r. 1927 uczęszczał R. do Gimnazjum im. Jana Zamoyskiego w Warszawie i tu w r. 1935 zdał maturę. W r. 1935/6 studiował prawo na Uniw. Warsz., a od r. 1936 medycynę. W l. 1938–9 jednocześnie pracował zarobkowo w Państwowym Zakładzie Higieny (PZH).
W czasie okupacii niemieckiej rozpoczął R. w październiku 1939 pracę w Szpitalu Dzieciątka Jezus jako pracownik administracyjno-fizyczny, później (do r. 1942) jako laborant w II Klinice Chirurgicznej; zarazem odbywał staż na oddziałach wewnętrznym i chirurgicznym. W tym też czasie wykładał chemię w Warszawskiej Szkole Pielęgniarek. Od wiosny 1942 studiował przez rok medycynę we Lwowie (Staatliche Medizinische Fach Kurse). Po powrocie do Warszawy kontynuował studia na tajnym Wydz. Lekarskim Uniw. Warsz. W czasie powstania warszawskiego 1944 r. współpracował z Feliksem Przesmyckim w organizowaniu pomocy lekarskiej dla ludności cywilnej. Po zakończeniu powstania dostał sie do Złotokłosu pod Warszawą, skąd dojeżdżał do pracy w szpitalach w Grójcu i w Piasecznie.
Pod koniec stycznia 1945 wrócił R. do Warszawy i wstąpił na V rok medvcvnv. Latem t. r. uzyskał absolutorium, a dyplom lekarza medycyny 11 III 1946. Już od 1 I 1946 pracował (do 30 IX 1950) u Ludwika Paszkiewicza w Zakładzie Anatomii Patologicznej Wydz. Lekarskiego Uniw. Warsz., potem Akad. Med., dochodząc do stanowiska starszego asystenta, jednocześnie był lekarzem szkolnym w Warszawskiej Szkole Żeglugi Śródlądowej, sekretarzem redakcji „Polskiego Tygodnika Lekarskiego” (od 1 I 1949), konsultantem anatomopatologiem w Centralnym Szpitalu Min. Bezpieczeństwa Publicznego (MBP) w Warszawie i wykładowcą medycyny sądowej w Centrum Wyszkolenia MBP. Powołany 28 III 1949 do WP, odbył R. krótki Kurs Doskonalenia Oficerów Centrum Wyszkolenia Sanitarnego w Łodzi i został na stałe w wojsku. Był kolejno: inspektorem sanitarno-higienicznym Komendy Wojewódzkiej Służby Polsce w Warszawie w stopniu porucznika (28 IV – 21 VII 1949), lekarzem ambulatorium Wydz. Administracyjno-Gospodarczego Sztabu Generalnego WP w stopniu kapitana (22 VII 1949 – 28 IX 1950). W r. 1950 doktoryzował się z medycyny w Akad. Med. w Warszawie na podstawie rozprawy pt. Przerzuty raka żołądka („Patologia Pol.” 1950). W t. r. został R. przeniesiony ze Sztabu Generalnego do Łodzi na stanowisko zastępcy kierownika Centralnego Laboratorium Anatomopatologicznego i Medycyny Sądowej Centrum Wyszkolenia Sanitarnego, późniejszego Wojskowego Centrum Wyszkolenia Medycznego (29 IX 1950 – 2 III 1959). W l. 1950–5 poza tym pracował w Zakładzie Anatomii Patologicznej Akad. Med. w Łodzi jako starszy asystent, potem adiunkt, kierował też zorganizowaną przez siebie pracownią histopatologiczną w Wojewódzkiej Przychodni Onkologicznej i pracował jako konsultant histopatolog w Zakładzie Medycyny Sądowej Akad. Med. w Łodzi. Dn. 24 VI 1955 uzyskał R. tytuł docenta. Od 1 IX t. r. pracował dodatkowo w Zakładzie Patomorfologii PAN w Warszawie (późniejszym Zakładzie Patologii Doświadczalnej PAN) prowadzonym przez L. Paszkiewicza, gdzie zorganizował pracownię patomorfologiczną i kierował nią do r. 1962. Jesienią 1955 wraz z Centralnym Laboratorium Anatomopatologicznym i Medycyny Sądowej został przeniesiony do Warszawy. R. kierował od 3 III 1959 do 19 VII 1961 Pracownią Anatomopatologiczną 2 Centralnego Szpitala Klinicznego Wojskowej Akad. Med. (2 CSK WAM) w Warszawie. Dn. 15 IX 1961 awansował do stopnia pułkownika. Po przekształceniu Pracowni Anatomopatologicznej 2 CSK WAM (co nastąpiło bądź w lipcu 1961, bądź w październiku 1962) w Katedrę i Zakład Anatomii Patologicznej WAM R. został szefem Katedry i kierownikiem Zakładu (w aktach w CAW R. sam podawał różne daty). Na tym stanowisku pozostawał aż do śmierci. W r. 1962 został zastępcą kierownika Zakładu Patologii Doświadczalnej PAN. Dn. 12 IX 1962 otrzymał tytuł profesora nadzwycz., w r. 1964 został p. o. kierownikiem, a w r. 1965 kierownikiem Zakładu Patologii Doświadczalnej PAN, włączonego w r. 1966 do nowo powstałego Centrum Medycyny Doświadczalnej i Klinicznej PAN. Dn. 1 VII 1967 został dyrektorem tego Centrum. Był też w l. 1959–64 naczelnym anatomopatologiem WP, a od r. 1967 zastępcą komendanta d/s nauki Instytutu Kształcenia Podyplomowego WAM. R. z dużą energią i umiejętnością organizował placówki naukowe i usługowe WP, Min. Zdrowia, WAM i PAN, badania naukowe w WAM i PAN oraz zjazdy naukowe.
R. opublikował 74 prace naukowe indywidualne i we współautorstwie. W czasie pracy w Zakładzie Anatomii Patologicznej Wydz. Lekarskiego Uniw. Warsz. badał histogenezę i patomorfologię nowotworów złośliwych i stanów przednowotworowych, zwłaszcza nowotworów złośliwych nerek i raka jasnokomórkowego. W swoich publikacjach zajmował się sprawą współpracy anatomopatologa z klinicystą i przyczynami rozbieżności rozpoznań klinicznych i anatomopatologicznych („Pol. Tyg. Lek.” 1951, „Lekarz Wojsk.” 1961). Pionierskie usiłowania zobiektywizowania obserwacji patologicznych przedstawił w pracach: Metoda liczbowa w porównawczych badaniach histopatologicznych („Pol. Tyg. Lek.” 1952) i Próba graficznego ujęcia zmian morfologicznych w gruźlicy doświadczalnej („Patologia Pol.” 1960, wspólnie z W. Barcikowskim). Pracował również wspólnie z W. Barcikowskim nad doświadczalną gruźlicą pozapłucną, a zwłaszcza kostno-stawową. Badania te dotyczyły głównie zagadnień patomorfologii odczynów nieswoistych na zakażenie gruźlicze oraz wpływu czynników nieswoistych na kształtowanie się obrazu morfologicznego gruźlicy (m. in. Nieswoiste zmiany w układzie kostno-stawowym w doświadczalnej gruźlicy stawu kolanowego, „Chirurgia Narządów Ruchu” 1960 z. 2, Doświadczalna gruźlica stawu kolanowego u świnki morskiej, „Rozpr. IV Wydz. Nauk Med. PAN” 1960). W zorganizowanym przez siebie w r. 1958 Zespole Radiobiologicznym WP, skupiającym dużą grupę badaczy różnych specjalności, zajął się zagadnieniem szczegółowej patomorfologii ostrej choroby popromiennej oraz wpływem podostrej choroby popromiennej na niektóre zjawiska regeneracji i naprawy tkanek; zwrócił zwłaszcza uwagę na rolę uszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego i płuc w przebiegu choroby popromiennej; wspólnie z W. Barcikowskim wnikliwie opracował patomorfologię procesów naprawy tkanek w warunkach ustroju rażonego energią jonizującą (m. in. Wpływ promieni jonizujących na gojenie się rany skórno-mięśniowej, „Lekarz Wojsk.” 1962 z. 3).
Ogłaszał też R. liczne prace o charakterze podręcznikowym, m. in.: Zarys medycyny sądowej (W. 1949 – skrypt dla milicjantów i średniego personelu służby bezpieczeństwa), Kurs histopatologii guzów wewnątrzczaszkowych („Pol. Tyg. Lek.” 1952), Atlas histopatologii ogólnej (W. 1954 wspólnie z A. Kurnatowskim, L. Woźniakiem), Histopatologia szczegółowa kobiecego narządu rodnego (W. 1958, wspólnie z M. Kobuszewską-Faryną, książka otrzymała I Nagrodę Naukową Polskiego Tow. Anatomopatologów w r. 1959), Zarys histopatologii gruczołu sutkowego (W. 1970, wspólnie z R. Zyssem). Zredagował wspólnie z S. Czaplickim „Kalendarz lekarski” (W. 1959, toż W. 1960) i „Małe Vademecum Lekarza Ogólnego” (W. 1964).
Był R. m. in. współzałożycielem i wiceprzewodniczącym Polskiego Tow. Anatomopatologów (od r. 1958), członkiem Komitetu Patomorfologii PAN (1963–6), członkiem sekretariatu Wydz. IV PAN (od r. 1966). Wchodził do wielu rad naukowych, przewodniczył Radzie Naukowej przy Szefie Dep. Służby Zdrowia (od r. 1964), był członkiem Prezydium Rady Naukowej Wojskowego Instytutu Medycyny Lotniczej (od r. 1966). R. zmarł nagle 31 VIII 1968 na skutek zawału serca w Warszawie. Został pochowany na cmentarzu Komunalnym na Powązkach kwatera B-14, rząd 3, grób 11. Odznaczony był Złotym Krzyżem Zasługi (1963), Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski (1964).
Z małżeństwa z Marią z domu Żelazko, urzędniczką, zawartego w r. 1939 miał R. dwu synów: Piotra Andrzeja (ur. 1948), doktora medycyny, fizjopatologa, Zbigniewa (ur. 1955), inżyniera ekonomistę transportu.
Fot. w Mater. Red. PSB; – Woźniewski Z., Polski almanach medyczny, W. 1957; Spis fachowych pracowników służby zdrowia, W. 1961, W. 1964; – Woźniewski Z., Rozprawy na stopień doktora medycyny, stomatologii i farmacji w latach 1945–1952, W. 1953; – Wspomnienia pośmiertne i nekrologi: „Biul. WAM” T. 11: 1968 z. 4 s. 417–25 (fot., niepełny spis prac, E. Waniewski), „Lekarz Wojsk.” R. 44: 1968 nr 11 s. 1021–4 (fot. [F. K.]), „Nauka Pol.” R. 17: 1969 nr 1 s. 189–92 (fot., M. J. Mossakowski), „Patologia Pol.” T. 20: 1969 nr 2 s. 133–43 (fot., spis prac, E. Waniewski), „Problemy” 1968 nr 10, „Tryb. Ludu” 1968 nr 240, „Tyg. Powsz.” 1968 nr 8, „Żołnierz Wolności” 1968 nr 209, 211, „Życie Warszawy” 1968 nr 212, 214, 232; – CAW: teka personalna 1483/70/323 (fot.); Centrum Medycyny Doświadczalnej i Klinicznej PAN w W.: Akta personalne nr 365; – Dokumenty w posiadaniu żony Marii Ruszczewskiej z W.; – Informacje żony Marii, syna Piotra i Edwarda Waniewskiego z W.
Teresa Ostrowska