Oskierko Zygmunt, właściwie Erlich Jakub Mieczysław, pseud. i krypt. Jerzy Kamiński, L. Now., L. Nowicki, Sławek, Z. O., Z. Ostry, Z. Ostrowski, Tadeusz Winter (1901–1946), działacz komunistyczny, publicysta. Ur. 3 (w życiorysach i ankietach podawał także inne daty: 24, 28, 29) VIII w Warszawie, pochodził z rodziny inteligenckiej; był synem Szymona Erlicha i Heleny z Franków. Od r. 1910 uczył się w szkole Emiliana Konopczyńskiego i tu przystąpił do Związku Młodzieży Postępowo-Niepodległościowej. Od r. 1917 sympatyzował z Polską Partią Socjalistyczną-Lewicą (PPS-Lewica), w grudniu 1918 został członkiem Komunistycznej Partii Robotniczej Polski (KPRP). Brał udział w pracach Biura Komitetu Wykonawczego Warszawskiej Rady Delegatów Robotniczych. W czerwcu 1920 uzyskał maturę w Gimnazjum im. Tadeusza Rejtana. Rozpoczął następnie pracę referenta w Biurze Prasowym Min. Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego i naukę na specjalistycznym kursie archiwoznawstwa i bibliografii. W listopadzie 1921 wstąpił na Wydział Prawa i Nauk Politycznych Uniw. Warsz. Działał w Związku Niezależnej Młodzieży Socjalistycznej (ZNMS) a w r. 1923 był jednym z organizatorów, powstałej z rozłamu, komunistycznej organizacji ZNMS «Życie», współautorem „Jednodniówki”, wydanej w listopadzie 1923 przez «Życie», oraz później Deklaracji Ideowej Stowarzyszeń Akademickich Niezależnej Młodzieży Ludowej.
Działalność partyjna O-i w KPRP związana była przede wszystkim z poczynaniami redakcyjno-wydawniczymi. Publikował artykuły niemal we wszystkich legalnie wydawanych pismach komunistycznych w Warszawie: „Na Przełomie”, „Kulturze Robotniczej”, „Nowej Kulturze” oraz w lwowskiej „Trybunie Robotniczej”. W r. 1924 został skreślony z listy studentów Uniw. Warsz., a podjęte na Wydziale Nauk Społecznych i Politycznych Wolnej Wszechnicy Polskiej studia udaremniło mu aresztowanie 7 I 1925. Zwolniony za kaucją w lipcu t. r., podjął pracę w Sekretariacie Klubu Komunistycznej Frakcji Poselskiej. Równocześnie wznowił intensywną działalność publicystyczną: w r. 1926 był redaktorem i wydawcą jednodniówki „Amnestia dla więźniów politycznych” oraz członkiem kolegium redakcyjnego biuletynu Międzypartyjnego Sekretariatu dla Walki o Amnestię dla Więźniów Politycznych „Amnestia”. W t. r. ogłosił broszurę pt. Marcin Kasprzak (W.). Podczas walk wewnętrznych w Komunistycznej Partii Polski (KPP) należał do frakcji «większości». Na początku 1927 r. współdziałał z Janem Hemplem w założeniu w Krakowie legalnego dwutygodnika „Nowiny”, współpracował też z nielegalną prasą KPP. Od maja 1926 próbował kontynuować studia na Wydziale Filozoficznym Uniw. Warsz., jednak z powodu trudnych warunków materialnych rodziny po śmierci ojca musiał już w kwietniu 1927 zrezygnować z tych zamierzeń. Na przełomie 1927/8 r. odbył służbę wojskową w Szkole Podchorążych w Poznaniu. Krótkotrwałą działalność O-i w Redakcji Krajowej KPP przerwało w sierpniu 1928 aresztowanie. Sąd Okręgowy w Warszawie skazał go wyrokiem z dn. 4 VII 1929 na 6 lat ciężkiego więzienia (Sąd Apelacyjny w Warszawie zmniejszył wyrok do 3 lat). Drugą sprawę wytoczono O-ce w dn. 5 VI 1930 również przed Sądem Okręgowym w Warszawie; wyrok 3 lat więzienia został zmniejszony w wyniku amnestii do 2 lat. Więziony na Pawiaku i w Mokotowie oraz we Wronkach, w Białymstoku i Sieradzu, ze względu na stan zdrowia uzyskał w r. 1930 przerwę w odbywaniu wyroku.
Sekretariat Komitetu Centralnego (KC) KPP powołał wówczas O-ę do pracy w Centralnej Redakcji. Skierowany jesienią do Krakowa, brał udział w przygotowaniach do wydawania, a potem w redagowaniu „Przeglądu Społecznego”. W r. 1931 odbył resztę wyroku w więzieniu mokotowskim, aktywnie uczestnicząc jako starosta w życiu komuny więziennej. Po zwolnieniu w r. 1932 został sekretarzem i jednym z najbardziej płodnych publicystów „Myśli Społecznej”. Przesyłał również artykuły do lewicowego pisma „Ze Świata” w Bydgoszczy. O. odznaczał się dużym talentem publicystycznym, na którego ukształtowanie wywarł poważny wpływ w początkowym okresie Julian Brun. Bojowa publicystyka O-i obejmowała szeroką problematykę i charakteryzowała się pasją polemiczną.
Nękany pogłębiającą się chorobą, a przy tym nieustannie zagrożony aresztowaniem, O. opuścił w r. 1934 kraj. Po krótkim pobycie w Paryżu udał się do Moskwy. Był tam początkowo pracownikiem naukowym Instytutu Światowej Gospodarki i Światowej Polityki, później kierownikiem działu w Instytucie Bibliograficznym Rosyjskiej Federacyjnej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej i równocześnie zastępcą redaktora „Inostrannoj Knigi”. Aresztowany w wyniku bezpodstawnych oskarżeń (listopad 1935) i skazany na 5 lat więzienia, do r. 1940 przebywał na Kołymie. Następnie pracował w dziale planowania fabryki samochodów w Magadanie. W r. 1945 uzyskał zezwolenie na wyjazd do Moskwy, gdzie rozpoczął pracę w redakcji „Nowych Widnokręgów” i „Wolnej Polski”. Jesienią t. r. wrócił do kraju. Nie zdołał już objąć powierzonego mu przez KC Polskiej Partii Robotniczej stanowiska członka kolegium redakcyjnego „Trybuny Wolności”. Ciężko chory, wyjechał do sanatorium w Kudowie, gdzie 12 II 1946 zmarł. Pośmiertnie ukazał się zbiór pt. Szkice i artykuły (W. 1949), zawierający ważniejsze artykuły i prace O-i.
O. był żonaty od r. 1927 z Amelią z Bychowskich. Dzieci nie pozostawił. Siostra O-i Julia, później żona Ryszarda Szade, przebywała również na emigracji w Związku Radzieckim, gdzie wykładała język polski w Komunistycznym Uniwersytecie Mniejszości Narodowościowych Zachodu.
Fot. w: Oskierko Z., Szkice i artykuły, W. 1949; – W. Enc. Powsz. (PWN); Olszewicz, Lista strat kultury pol.; – Kartki z dziejów KPP, W. 1958 s. 482; Posłowie rewolucyjni w Sejmie 1920–1935, W. 1961; Rady Delegatów Robotniczych w Polsce 1918–1919, W. 1962 I; – Komuniści, W. 1969; Kowalczyk J., Ludzie i partia, W. 1964 s. 39–45 (fot.); – „Głos Ludu” 1946 nr 46 s. 1, 3 (nekrolog, wspomnienie pośmiertne); „Poufny Przegl. Inwigilacyjny” nr 406 poz. 27, nr 469 poz. 54, nr 509 poz. 68; „Tryb. Ludu” 1956 nr 42 s. 2 (artykuł rocznicowy); „Tryb. Wolności” 1946 nr 88 s. 7 (nekrolog), 1947 nr 109 s. 10; „Wolna Polska” (Moskwa) 1946 nr 7 s. 2 (nekrolog); – AAN: Arch. I. Paderewskiego 746 k. 4, 763 k. 24, 31; Arch. Uniw. Warsz.: RP–UW (akta studenckie) nr alb. 10416; Centr. Arch. KC PZPR: teczka osobowa Z. O-i nr Z 3428; Więzienie Mokotów: t. 403, Komisariat Rządu na m. st. Warszawę 297 (arkusz ewidencyjny Jakuba Erlicha); – Dokumenty i materiały w posiadaniu żony; – Informacje żony i Celiny Budzyńskiej.
Alicja Pacholczykowa