Radnicki Zygmunt (1894–1969), malarz, profesor i rektor Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie. Ur. 29 XI w Czortkowie koło Tarnopola, był synem Zygmunta, oficera (w r. 1913 podpułkownika) armii austriackiej, i Marii Gember.
Po ukończeniu VIII Gimnazjum we Lwowie i nauce w prywatnej szkole rysunkowej Leonarda Podhorodeckiego w r. akad. 1913/14 R. rozpoczął studia w krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych (ASP) pod kierunkiem Stanisława Dębickiego. Po wybuchu pierwszej wojny światowej został powołany do armii austriackiej, uczestniczył w końcowej fazie walk na froncie włoskim w r. 1918. Do Akademii powrócił na r. szk. 1918/19, studiował w pracowniach Józefa Mehoffera i Wojciecha Weissa, w r. 1919 powołano go ponownie do wojska, z którego zwolniony został w r. 1921, m. in. na skutek starań Weissa. W pracowni Weissa uczył się jeszcze R. w l. 1922–4. Wczesny okres twórczości R-ego, określany jako epizod formistyczny, cechuje geometryzacja i uproszczenie formy w pejzażach (Pejzaż z domami), stosowanie antynaturalistycznego koloru. R. należał do sekcji lwowskiej Formistów, z którą wystawiał w r. 1921 w trzeciej wystawie Formistów; równocześnie, razem ze Stanisławem Matusiakiem, R. urządził osobny pokaz swych prac w jednym z pawilonów Targów Wschodnich, tzw. Wystawę Dwóch (którą reklamował afisz R-ego). Następnie brał udział w r. 1922 w wystawie sekcji lwowskiej Formistów (z Ludwikiem Lille i Matusiakiem). Część jego prac ukazanych na wystawach Formistów lwowskich wykazywała, wg opisów recenzentów, związki z ekspresjonizmem, najsilniej widoczne w rysunku węglem Manekin (który wg W. Terleckiego jako echo pittura metaphisica przenosi nas w «sferę uczuć transcendentalnych»). W swoich różnorodnych próbach z wczesnego okresu twórczości nie oparł się R. również futurystycznemu entuzjazmowi dla techniki (Fabryka).
Przejściowo R. pracował w szkolnictwie średnim we Lwowie w l. 1921–2, w r. 1924 rozpoczął pracę jako nauczyciel rysunków w lwowskim IV Gimnazjum. Uczył również w prywatnym gimnazjum Zgromadzenia Sióstr Sacré-Coeur. W l. 1929–39 prowadził lektorat rysunku na Uniw. Lwow. Przywiązywał dużą wagę do działalności pedagogicznej. Opracował hasło Dydaktyka rysunku dla „Encyklopedii wychowania”, wygłaszał pogadanki o sztuce współczesnej w lwowskiej rozgłośni Polskiego Radia. Publikował w prasie artystycznej, m. in. artykuł Dobre malarstwo czy tematowość dla mas w propagującym koloryzm „Tygodniku Artystów” (1935 nr 11). Ok. r. 1923 nastąpił w twórczości R-ego odwrót od założeń formizmu. Artysta wkroczył wtedy na drogę solidnego rzemiosła malarskiego zwracającego uwagę na konstrukcję i malarskie wartości obrazu w duchu tradycji postimpresjonizmu, a nawet przedimpresjonistycznego realizmu. W r. 1925 był jednym z współzałożycieli Cechu Artystów Plastyków «Jednoróg» głoszącego hasła solidności i fachowości w sztuce. W t. r. wyjechał do Paryża, gdzie spędził rok w filii krakowskiej Akademii, pracując pod kierunkiem Józefa Pankiewicza.
Po powrocie do Lwowa w r. 1926 R. zorganizował indywidualną wystawę swoich prac paryskich, w których jeszcze jednak nie doszły w pełni do głosu założenia dotyczące zależności formy i koloru. Wystawione obrazy, wśród których wyróżnia się malowany w duchu Cezanne’a Autoportret, są «utrzymane w kolorze spokojnym, bez głośnych tonów, na ogół w ciemnych gamach błękitów, czerni, bieli i czerwieni, świetne w fakturze, rysunku, kompozycji i kolorystyce» („Wiek Nowy” 1926 nr 7594). Z czasem dochodzi w pracach R-ego do pogłębienia kolorystycznego. Do tematyki jego obrazów dołączyły się studia krajobrazowe, stając się jednym z najważniejszych elementów twórczości R-ego, szczególnie od czasu częstych wyjazdów do Piwnicznej nad Popradem (gdzie wybudował w latach trzydziestych dom), której urokowi pozostał wierny do końca swego życia. W dalszym ciągu był związany z Cechem «Jednoróg», z którym wystawiał w różnych miastach w l. 1925, 1927, 1928, 1929 (na Powszechnej Wystawie Krajowej w Poznaniu), 1930–4. W r. 1928 w Tow. Przyjaciół Sztuk Pięknych (TPSP) we Lwowie odbyła się wystawa zbiorowa R-ego. Z początkiem lat trzydziestych przystąpił do grupy «Awangarda», z którą wystawiał w Krakowie w r. 1930, oraz do «Nowej Generacji» (wystawy we Lwowie w r. 1932 i 1935). Wystawiał również sporo za granicą (1934 Oslo, 1931 Pittsburg, 1935 Bruksela, 1937 Paryż, Ateny, Bukareszt, Sofia, Belgrad, Budapeszt, 1939 Nowy Jork). Od r. 1932 był członkiem Wydziału Związku Zawodowego Artystów Plastyków we Lwowie. W r. 1934 wziął udział w wystawie retrospektywnej W. Weissa i jego uczniów (w TPSP w Krakowie). W r. 1938 otrzymał nagrodę Funduszu Kultury Narodowej. W Instytucie Propagandy Sztuki w Warszawie na wystawie «Martwa natura w malarstwie polskim» (1939) otrzymał nagrodę za Martwą naturę z wazą. Wojna przerwała twórczość R-ego. W l. 1939–41 pracował w szkolnictwie na terenie Lwowa. Jesienią 1942 wyjechał do Piwnicznej i w l. 1943–4 uczył w nowosądeckiej szkole rzemieślniczo-handlowej z polskim językiem wykładowym. W r. 1944 znalazł się bez zajęcia, udało mu się jednakże połączyć z żoną, która razem z dziećmi opuściła Lwów przed wkroczeniem do miasta wojsk radzieckich.
Z początkiem r. 1945 R. przyjechał do Krakowa i od kwietnia przyjął posadę w szkolnictwie. Na propozycję Eugeniusza Eibischa wszedł do krakowskiej ASP i w maju 1946 uzyskał tytuł profesora nadzwycz., a przez krótki czas w l. 1950–1 był rektorem ASP. W r. 1951 został profesorem zwycz. Należał do krakowskiego okręgu Związku Polskich Artystów Plastyków, był dwukrotnie jego prezesem (w l. 1947/8 i 1953/4).
W twórczości powojennej R. poruszał się w podobnym jak przed r. 1939 kręgu tematycznym (pejzaże, martwe natury, rzadziej studia postaci), większą wagę przywiązując do analizy przedmiotu i silniejszej obiektywizacji. Malarstwo jego stało się bardziej uspokojone z przewagą chłodniejszych kolorów. Wzbogacenie gamy kolorystycznej wraz ze spłaszczeniem układu przestrzennego i stosowaniem deformacji w celach konstrukcyjnych nastąpiło w twórczości R-ego po r. 1956, choć i wówczas w jego obrazach przebijały dawne doświadczenia i reminiscencje kompozycji cezannowskich. Nie rezygnując z inspiracji natury i bezpośredniej obserwacji, konsekwentnie syntetyzował i upraszczał formę, dochodząc do rozwiązań bliskich nieraz duchowi abstrakcji – płaskich i lapidarnych. Geometryzacja nasilająca się w ostatnich latach twórczości R-ego odrealnia przedstawiany przedmiot, tworząc płaskie, często tylko przestrzenne układy, i wyraża się stosunkiem barwnych planów i ich kontrastów.
Po wojnie R. uczestniczył w wielu krajowych wystawach w tym w I i III Ogólnopolskiej Wystawie Plastyki w Warszawie (1950, 1952/3), w Salonie w TPSP w Krakowie w r. 1955 (uzyskał wówczas srebrny medal), w wystawie Polskie Dzieło Plastyczne w XV-lecie PRL (Warszawa 1961–2), I i II Festiwalu Polskiego Malarstwa Współczesnego w Szczecinie (1962, 1964), w wystawie Malarstwo XX-lecia PRL (Bydgoszcz 1964), Wystawie Złotego Grona (Zielona Góra 1965, 1969). Zbiorowe i retrospektywne wystawy R-ego organizowane były w l. 1949 (Poznań), 1958 (Praga, Bratysława, Budapeszt, Sofia), 1959 (Kraków), 1960 (Warszawa, Wrocław, Łódź), 1966 (Kraków). W r. 1965 R. przeszedł na emeryturę. Zmarł 5 XI 1969 w Piwnicznej, został pochowany na cmentarzu Rakowickim w Krakowie.
Z zawartego w r. 1921 małżeństwa z Natalią Seidler, pozostawił R. córkę Irenę Link-Lenczowską (ur. 1922), lekarza stomatologa, i syna Andrzeja (ur. 1925), inżyniera architekta.
Wystawa pośmiertna R-ego odbyła się w TPSP w Krakowie (grudzień 1970 – styczeń 1971).
Prace R-ego znajdują się we wszystkich ważniejszych zbiorach polskich – Muzeach Narodowych w Warszawie, Krakowie (po kilkanaście prac olejnych i kilkadziesiąt akwarel, gwaszy i rysunków), Poznaniu, Wrocławiu i Szczecinie, a także w Muzeum Górnośląskim w Bytomiu, w Muzeum w Toruniu, w zbiorach lwowskich oraz w rękach osób prywatnych. W posiadaniu rodziny w Krakowie znajdują się obrazy R-ego oraz papiery.
Autoportrety: z r. 1926 i malowany po r. 1965 w posiadaniu rodziny w Kr.; Portret własny ok. 1962/3 w krakowskiej ASP; Fot. w zbiorach PSB w Kr.; – Bénezit, Dictionnaire (1966), VII; Vollmer, Künstler Lexicon; Mater. do dziej. Akad. Sztuk Pięknych; Katalog działu sztuki. Powszechna Wystawa Sztuki, P. 1929; Katalog Galerii Malarstwa i Rzeźby Polskiej wieku XX, Muz. Narod. w Kr., Kr. 1963; Katalog wystaw zbiorowych Władysława Krzyżanowskiego, Zygmunta Radnickiego oraz rzeźby ogólnej, TPSP we Lwowie, 1928 II; Katalog wystawy Zygmunt Radnicki (1894–1969) TPSP w Kr. XII 1970 – I 1971 (wstęp Sławomira Wojaka, tu obszerna bibliogr. i wykazy wystaw); Malarstwo Polskie, Katalog zbiorów. Muz. Śląskie, Wr. 1967; Rocznik CBWA 1962, 1963–4, 1965–7, 1968–70; Wystawy jubileuszowe 150-lecia Akad. Sztuk Pięknych w Kr. 1818–1968, Kr. 1969; – Bogucki J., Sztuka Polski Ludowej, W. 1983; Dobrowolski T., Malarstwo polskie ostatnich dwunastu lat, Wr. 1976; tenże, Nowoczesne malarstwo pol., III; Kowalska B., Polska awangarda malarska 1945–1970, W. 1975; Łukaszewicz P., Zrzeszenie Artystów Plastyków „Artes” 1929–1935, Wr. 1975; Pollakówna J., Formiści, Wr. 1976; taż, Malarstwo polskie 1918–1939, W. 1982; Pol. życie artyst. w l. 1915–1939; – „Przegl. Artyst.”, R. 1: 1946 nr 1 (wywiad z R-m); – IS PAN: Materiały Słownika Artystów Pol.; – Informacje rodziny w Kr.
Maria Zakrzewska