Starzyński Zygmunt Stanisław (1884–1925), gleboznawca, zastępca profesora Uniwersytetu Jagiellońskiego. Ur. 23 III we Włocławku, był synem Antoniego, kasjera Włocławskiego Oddziału Banku Polskiego, i Marii z Przeździęckich.

 

W r. 1903 ukończył S. gimnazjum klasyczne w Łodzi i rozpoczął studia na Wydz. Lekarskim Uniw. Warsz. W r. 1905 został wydalony z uczelni za podpisanie odezwy wzywającej do wprowadzenia polskiego jako języka wykładowego; wyjechał wtedy na kilka miesięcy za granicę w celu doskonalenia znajomości języków obcych. W l. 1906–10 studiował na Wydz. Filozoficznym UJ, specjalizując się w naukach przyrodniczych, głównie chemii i mineralogii. W r. 1911 kontynuował studia w Studium Rolniczym UJ, a równocześnie pełnił funkcję asystenta-chemika w Zakł. Rolniczym Doświadczalnym UJ. W r.n. uzyskał doktorat filozofii w zakresie mineralogii na podstawie pracy Przyczynek do znajomości andezytów pacyficznych i składających je minerałów (Rozpr. AU Wydz. Mat.-Przyr., S. 3, T. 12: 1912, Dz. A: Nauki mat.-fizyczne, w niemieckiej wersji językowej, w: „Anzeiger der Academie der Wissenschaften in Krakau. Mathematisch-Naturwissenschaftliche Klasse. Reihe A: Mathematische Wissenschaften” 1912 nr 7). Tematem tej pracy, wykonanej w Zakł. Mineralogicznym UJ pod kierunkiem Józefa Morozewicza (promotorem był Stefan Jentys), były badania przeprowadzone na materiale petrograficznym z Wysp Komandorskich na Morzu Beringa, które wykazały podobieństwo skał wulkanicznych z terenów Kamczatki i wybrzeży Ameryki Północnej. W l. 1913–14 dokształcał się S. w zakresie gleboznawstwa i chemii rolnej w Moskiewskim Inst. Gospodarstwa Wiejskiego u Dymitra Prianisznikowa i przygotował w jego pracowni rozprawę Tuf porfirowy z okolic Krakowa i kainit z Kałusza jako środki nawozowe („Kosmos” T. 39: 1914). W okresie pierwszej wojny światowej był kierownikiem Stacji Doświadczalnej Podolskiego Tow. Rolniczego w Zalesiu koło Winnicy; publikował roczne sprawozdania z działalności tej placówki (1914, 1915). Był prezesem Polskiej Macierzy Szkolnej w Winnicy. W r. 1917 otrzymał rosyjski tytuł uczonego agronoma I rzędu za działalność na polu doświadczalnictwa rolniczego; t.r. wyjechał do Niemiec, aby uzupełnić studia z tego zakresu.

 

Po zakończeniu pierwszej wojny światowej był S. w r. akad. 1918/19 asystentem prawdopodobnie Witolda Staniszkisa, prowadzącego zajęcia z uprawy roślin na Wydz. Rolniczym SGGW. Dn. 1 VIII 1919 przeniósł się do Puław, gdzie w Państwowym Inst. Naukowym Gospodarstwa Wiejskiego (PINGW) był do r. 1924 kierownikiem Poddziału Fizjograficznego w Dziale Gleboznawczym. W czasie wojny polsko-sowieckiej 1920 r. pełnił funkcję wiceprezesa Komitetu Obrony Narodowej na pow. puławski. W l. 1921–4 dojeżdżał w miesiącach letnich do Krakowa, gdzie prowadził zlecone wykłady i ćwiczenia z gleboznawstwa w Studium Rolniczym (od r. 1923 Wydz. Rolniczy) UJ. W okresie pracy w PINGW zajmował się przede wszystkim problematyką gleboznawczą, m.in. opracował nowy sposób typologii gleb na podstawie ich składu mechanicznego (W sprawie klasyfikacji mechanicznej utworów glebowych, „Pam. PINGW w Puławach” T. 3: 1922 cz. A). Najwięcej badań poświęcił jednak polskim rędzinom, m.in. ogłosił Studia nad występowaniem utworów rędzinnych (tamże T. 4: 1923 cz. A) oraz prace o słabo wówczas znanych rędzinach trzeciorzędowych (Rędziny trzeciorzędowe w świetle kilku spostrzeżeń, tamże T. 5: 1924 cz. A), a także o ewolucji rędzin i ich przemianach w bielice (W sprawie przechodzenia rędzin w utwory zbielicowane, „Roczniki Nauk Roln. i Leśnych” T. 13: 1925 z. 1).

 

Dn. 1 I 1924 utworzono na Wydz. Rolniczym UJ Katedrę Gleboznawstwa, w związku z czym S. przeniósł się na stałe do Krakowa i 1 X t.r. objął jej kierownictwo jako zastępca profesora. Rozpoczął prace organizacyjne, kompletowanie biblioteki, aparatury i zbiorów mineralogicznych, podjął wykłady z mineralogii i petrografii dla studentów I roku oraz z geologii dla studentów II roku. Dn. 11 X habilitował się na podstawie wyżej wspomnianych Studiów nad występowaniem utworów rędzinnych. Po zatwierdzeniu habilitacji w styczniu 1925 przez Min. WRiOP, UJ wystąpił o mianowanie S-ego profesorem nadzwycz. gleboznawstwa, geologii i mineralogii. Nominacji jednak S. nie doczekał; zmarł 25 IV 1925 w Krakowie, po operacji kręgosłupa, został pochowany na cmentarzu Rakowickim. Pozostawił liczne materiały do niedokończonych prac, m.in. do mapy glebowej Mydlnik pod Krakowem oraz do analizy gleboznawczej kresów wschodnich Polski. Przedwczesna śmierć S-ego była dużą stratą dla UJ, ponieważ zahamowała rozwój tworzonej przez niego Katedry Gleboznawstwa, obsadzonej dopiero w r. 1928.

 

S. był żonaty od r. 1911 z Marią Zawistowską; potomstwa prawdopodobnie nie zostawił.

 

 

 

Bibliografia zawartości czasopisma „Roczniki Nauk Rolniczych” 1903–1955, Oprac. W. Josse i in., Kr. 1956; Binek A., Bibliografia Katedry Hodowli Roślin i Nasiennictwa w latach 1902–1982, Zesz. Nauk. Akad. Roln. w Kr. 1985 nr 190, S. Sesja Nauk., nr 14 s. 83; Fleszarowa, Bibliogr. geol., Cz. 1, Uzupełnienia; Katalog wydawnictw Polskiej Akademii Umiejętności 1873–1947, Kr. 1948 I–II; – Mącznik H., Pracownicy Instytutu Puławskiego w latach międzywojennych (1917–1939), Puławy 1983; Profesorowie i docenci Studium Rolniczego i Wydziału Rolniczego Uniwersytetu Jagiellońskiego oraz Wyższej Szkoły Rolniczej i Akademii Rolniczej im. Hugona Kołłątaja w Krakowie 1890–1990, Kr. 1990 (fot.); – Dzieje studiów rolniczych w Krakowie 1890–1962, Kr. 1965 s. 34, 113, 163, 354, 376; Fierich J., Studium Rolnicze (1890–1923). Wydział Rolniczy Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kr. 1934; Komornicki T., Dzieje Katedry Gleboznawstwa Uniwersytetu Jagiellońskiego i Wyższej Szkoły Rolniczej w latach 1924–1960, Zesz. Nauk. Akad. Roln. w Kr. 1987 nr 217, S. Hist. Roln., z. 8 s. 164–5, 173; Lityński T., Jurkowska H., Kosiek Z., Studia rolnicze w Krakowie (1890–1964) w 600-lecie Uniwersytetu Jagiellońskiego, W. 1965 s. 174–5 (fot.); Puławy 1862–1962. Pamiętnik Puławski. Zeszyt jubileuszowy, Puławy 1965; Surzycki S., Rozwój wiedzy rolniczej w Polsce, Kr. 1928; – Nekrologi i wspomnienia pośmiertne z r. 1925: „Krak. Kron. Roln.” R. 1 nr 2 (fot.), „Kur. Lwow.” R. 43 nr 94, „Mater. do Poznania Gleb Pol.” z. 1 (fot.), „Pam. PINGW w Puławach” T. 6 cz. A s. V–VII (fot.), – AP w Tor., Oddz. we Włocławku: Księga ur.; Arch. Akad. Roln. w Kr: sygn. SR–WR–UJ 130, SR–WR–UJ 140; Arch. UJ: sygn. S II 619 (akta osobowe S-ego), sygn. WF II 121 (teczka habilitacyjna S-ego), sygn. WF II 504 (teczka doktorska S-ego), sygn. WF II 359 (katalogi studentów Wydz. Filoz.); Muz. Akad. Roln. w Kr.: sygn. MAR I/841; Paraf. Rzymskokatol. p. wezw. św. Mikołaja w Kr.: Księga zgonów.