Surdacki Zygmunt (1905–1941), ksiądz rzymskokatolicki, wikariusz generalny diecezji lubelskiej.
Ur. 6 VI w Urzędowie (pow. janowski), był synem Wojciecha, rolnika, i Agnieszki z Krasińskich.
S. uczęszczał do szkoły elementarnej w Urzędowie, następnie do gimnazjum w Janowie Lub. W r. 1921 wstąpił do seminarium duchownego (od r. 1925 Wyższe Seminarium Duchowne) w Lublinie. Dn. 2 XII 1926 immatrykulował się na Wydz. Prawa Kanonicznego Uniw. Lubelskiego (od r. 1928 KUL). Święcenia kapłańskie otrzymał w Lublinie 8 XII 1927 z rąk lubelskiego bp. pomocniczego Adolfa Józefa Jełowickiego. Dn. 13 XII 1928 uzyskał licencjat z prawa kanonicznego, a 26 VI 1930 doktorat na podstawie napisanej pod kierunkiem Piotra Kałwy dysertacji Praca duszpasterska według pokodeksowych synodów diecezjalnych w Polsce. Pracował w l. 1930–2 jako wikariusz w parafii p. wezw. św. Jana Chrzciciela i św. Jana Ewangelisty przy kościele katedralnym w Lublinie. W r. 1932 został dyrektorem Diecezjalnego Inst. Akcji Katolickiej, w r. 1934 również delegatem diecezjalnym w jego Naczelnej Radzie. Organizował struktury Akcji Katolickiej na terenie diecezji, a w „Wiadomościach Diecezjalnych Lubelskich” publikował artykuły z tej problematyki, m.in. W sprawie Akcji Katolickiej (R. 14: 1932 nr 6) i Kilka postulatów w sprawie Akcji Katolickiej (R. 16: 1934 nr 11). Pełnił krótko funkcję aktuariusza w sądzie biskupim. Od r. 1934 był rektorem kościoła p. wezw. św. Jozafata w Lublinie. W r. 1936 uczestniczył w ogólnopolskiej pielgrzymce do Ziemi Świętej. Podczas Kursu Przeciwkomunistycznego dla Duchowieństwa (16–17 XII 1937) w Lublinie wygłosił referat Przejawy komunizmu w Lubelszczyźnie. Uczestniczył w firmowanych przez KUL corocznych Wykładach Uniwersyteckich dla Duchowieństwa; w r. 1937 jako prelegent (Metoda propagandy bolszewickiej, w: „Bolszewizm”, L. 1938), w r. 1938 jako współorganizator. W r. akad. 1937/8 prowadził wykłady zlecone o Akcji Katolickiej na Wydz. Prawa i Nauk Społeczno-Ekonomicznych oraz na Wydz. Nauk Humanistycznych KUL. W r. 1938 wziął udział w Międzynarodowym Kongresie Eucharystycznym w Budapeszcie.
W październiku 1939 uczestniczył S. w spotkaniu zorganizowanym przez bp. lubelskiego Mariana Leona Fulmana, na którym dyskutowano nad sposobem duszpasterzowania w warunkach okupacji. Po aresztowaniu biskupa (17 XI t.r.) i wywiezieniu go do obozu w Sachsenhausen, a następnie internowaniu w Nowym Sączu (luty 1940) powierzono S-emu funkcję wikariusza generalnego diec. lubelskiej. Początkowo działał konspiracyjnie, a oficjalnie dopiero od 19 III t.r. Korespondował z bp. Fulmanem i odwiedzał go w Nowym Sączu. Jego interwencje o zwrot budynków lubelskiej kurii biskupiej zajętych przez Niemców okazały się bezskuteczne, zaangażował się więc w organizowanie nowej siedziby przy kościele rektoralnym p. wezw. Wniebowzięcia NMP «Zwycięskiej». Prowadził korespondencję z nuncjaturą apostolską w Berlinie, uzyskując m.in. dla kapłanów znajdujących się w szczególnych sytuacjach zezwolenie na zamianę obowiązku brewiarzowego na inne modlitwy. W maju wydał rozporządzenie o administracji wewnątrzkościelnej i pełnieniu posług religijnych. Wielokrotnie interweniował u władz okupacyjnych w obronie aresztowanych księży, w kwestii otwarcia seminarium duchownego oraz w sprawie świątyń odbieranych katolikom i przekazywanych prawosławnym; prosił też o wyłączenie z terenu lubelskiego getta swojego mieszkania przy kościele p. wezw. św. Jozafata. Od października 1940 do stycznia 1941 pełnił funkcję promotora sprawiedliwości ds. małżeńskich w sądzie biskupim. Krytyka kapłanów zaniedbujących obowiązki duszpasterskie oraz ostra reakcja wobec jednego z księży, który w obecności urzędników niemieckich poświęcił lokal gastronomiczny, doprowadziły do intryg skierowanych przeciw S-emu. Przed bp. Fulmanem oskarżono go o chęć uniezależnienia się od przełożonego oraz o działania na rzecz ustanowienia w Lublinie administratury apostolskiej. W rezultacie 31 X 1940 został S. zwolniony ze stanowiska wikariusza generalnego, choć faktycznie pełnił swe obowiązki do 20 XI t.r.; jego miejsce zajął ks. Józef Kruszyński. W grudniu, z inicjatywy ukrywającego się rektora KUL ks. Antoniego Szymańskiego, współtworzył w Lublinie akademickie tajne nauczanie i pełnił rolę jego kierownika, m.in. dobierając kadrę profesorską. Własne mieszkanie udostępniał na spotkania organizacyjne oraz na prowadzone od 1 I 1941 zajęcia. Wg niektórych przekazów działał też w podziemnym Stronnictwie Pracy oraz pomagał ludności żydowskiej. W marcu 1941 został aresztowany. Po gestapowskim śledztwie w więzieniu «Pod Zegarem» był krótko więziony na Zamku, a następnie wywieziony do obozu koncentracyjnego w Oświęcimiu. Wikariusz generalny diec. lubelskiej ks. Kruszyński, działając w oparciu o deklarację bp. sandomierskiego Jana Lorka z 28 III t.r. o gotowości powierzenia S-emu parafii w Wojciechowicach (pow. opatowski), podjął starania o jego uwolnienie, ale nie przyniosły one rezultatu. Urzędowe zawiadomienie o śmierci S-ego w obozie w Oświęcimiu wskutek zapalenia ucha wewnętrznego przekazano kurii lubelskiej z datą 30 IV 1941.
Fot. w kruchcie kościoła paraf. w Urzędowie; – Jacewicz–Woś, Martyrologium duchowieństwa, I, III; Karolewicz G., Nauczyciele akademiccy KUL w okresie międzywojennym, L. 1994 II; Olszewicz, Lista strat kultury pol. (błędna data ur.); Słown. Pol. Teologów Katol., VII; – Adamski B., Tajne nauczanie w latach 1941–1943 w Lublinie, w: Działalność KUL w czasie okupacji, L. 1983 s. 49–51; Dąbrowski C., Katolicki Uniwersytet Lubelski w latach hitlerowskiej okupacji, „Życie i Myśl” R. 18: 1968 nr 10 s. 74–6; Goliński Z., Biskupi i kapłani Lubelszczyzny w szponach gestapo 1939–1945, L. 1946 s. 13, 34; Leszczyński M., Błogosławiony Stanisław Kostka Starowieyski (1895–1941) jako działacz Akcji Katolickiej, Zamość 2000 s. 11, 23 (fot.); Podlewski S., Największa ofiarność… i wielka nikczemność, „Za i przeciw” R. 11: 1967 nr 33 s. 13; Stępniak J., Mąż zaufania. Ks. Zygmunt Surdacki (1905–1941), w: W duchu i prawdzie. Wybrane sylwetki Kościoła lubelskiego, L. 2005 s. 183–7 (bibliogr.); – Catalogus ecclesiarum et cleri dioecesis Lublinensis, 1927–9, L.; Katalog kościołów i duchowieństwa diecezji lubelskiej, 1930–4, L.; Spis kościołów i duchowieństwa diecezji lubelskiej, 1935–8, L.; – „Głos Ziemi Urzędowskiej” R. 2: 1989 s. 12–18 (T. Wośkowski, fot.); „Sacrum Poloniae Millenium” T. 11: 1965; „Wiad. Diec. Lub.” R. 13: 1931 nr 5 s. 161–4, R. 14: 1932 nr 5 s. 134–5, nr 10 s. 341, R. 16: 1934 nr 2 s. 58–60, nr 6/7 s. 206–7, nr 10 s. 338–9, R. 18: 1936 nr 2 s. 47–53, R. 19: 1937 nr 1 s. 13 (W. Goral), nr 10 s. 302, R. 20: 1938 nr 11 s. 396, R. 22: 1945 nr 1 s. 36; – Arch. Archidiec. w L.: sygn. Rep 60 II b, S 124 (akta osobowe S-ego), sygn. Dz IV 3 (koresp. ze Stolicą Apostolską i pisma bp. Fulmana z l. 1939–45), sygn. Dz IV 5 (polityka wyznaniowa w l. 1940–4), sygn. Dz IV 7 (koresp. z władzami niemieckimi w l. 1939–42), sygn. Rep 61 IX 8 (akta Ligi Katol. w diec. lub. i Akcji Katol. z l. 1927–34), sygn. 233 (Słowikowski M., O ks. Zygmuncie Surdackim), sygn. 63 k. 109–11 (Starnawski Z., Martyrologium duchowieństwa diec. lubelskiej); Arch. KUL: sygn. PK 1395 (akta osobowe S-ego); B. KUL: sygn. 460 s. 7–9 (Słowikowski M., Wspomnienia z tajnego nauczania); B. Metropolitalnego Seminarium Duchownego w L.: sygn. 3387 I s. 356–60, II s. 189–246 (Słowikowski M., Fragmenty wspomnień z wojny); – Informacje i mater. Lecha Dudzińskiego z Urzędowa.
Jarosław Roman Marczewski