Kozakiewicz Jan, pseud. i krypt. Janko, J. K., I. K., ik (z Argentyny), Wojewoda, Wolter (1857–1927), szewc, malarz pokojowy, działacz socjalistyczny w Galicji i Stanach Zjedn. A. P. Ur. 9 XII w Wadowicach, syn Tomasza, woźnego, i Marianny Kaifas. W r. 1877 jako uczeń Seminarium Nauczycielskiego w Krakowie zorganizował jedną z drużyn «konfederackich» (Konfederacji Narodu Polskiego). Już wówczas ubierał się dość ekstrawagancko: nosił szarą czamarę, na głowie konfederatkę. Jeszcze jako uczeń seminarium należał do jednego z tajnych kół rewolucyjnych założonych w Krakowie przez L. Waryńskiego. Był skarbnikiem tego koła. Agitował wśród kolegów za wstępowaniem do tajnych kół socjalistycznych, kolportował broszury B. Limanowskiego i L. Blanqui. Aresztowany w lutym 1879 r. wraz z L. Waryńskim, siedział przez kilka miesięcy w więzieniu śledczym Św. Michała. Był jednym z oskarżonych w procesie 35 (L. Waryńskiego i towarzyszy), który trwał od lutego do kwietnia 1880 r. w Krakowie. Uwolniony przez ławę przysięgłych, mając zamknięty powrót do Seminarium Nauczycielskiego, zmieniał często miejsce zamieszkania i zawód. Był na przemian szewcem, aktorem, kamieniarzem, buchalterem i malarzem pokojowym. Początkowo zamieszkał we Lwowie. Wzorem rosyjskich narodników, którzy porzucali studia, by «pójść w lud», K. podjął praktykę u szewca. Zdał egzamin czeladniczy i zaczął działać wraz z Z. Sidorowiczem (pseud. Z. Balickiego) wśród czeladników szewskich, a później innych rzemieślników lwowskich. K. przemawiał często na tajnych zebraniach kółek robotniczych. W r. 1882 nastąpiły we Lwowie masowe aresztowania, które objęły również K-a. W marcu 1883 r. rozpoczął się lwowski proces przeciw 26 socjalistom z K-em i M. Drabikiem na czele. K. skazany został na 6 miesięcy więzienia. W następnych łatach zmieniał kilkakrotnie miejsce pobytu. W r. 1885 lub 1886, ożeniwszy się, przebywał ponownie w Krakowie, ok. r. 1888 we Lwowie. Później przez kilka lat mieszkał w Nowym Sączu. Po utworzeniu w r. 1892 Galicyjskiej Partii Socjaldemokratycznej (GPSD) położył znaczne zasługi przy założeniu tej organizacji w Nowym Sączu. Z końcem 1892 r. K. przeniósł się na stałe do Lwowa. Kontynuował tu działalność w partii socjaldemokratycznej oraz w stowarzyszeniu kulturalno-oświatowym «Siła». Mimo iż żył w nędzy, agitował niezmiennie, przemawiając na licznych zgromadzeniach.
K. współpracował z wielu pismami: lwowskim „Przeglądem Społecznym”, berlińską „Gazetą Robotniczą”, krakowskim „Naprzodem”, londyńskim „Przedświtem” (w l. 1893–6), lwowskim dwutygodnikiem GPSD „Siła” (w 1892–3), lwowskim dwutygodnikiem GPSD „Światło” (w r. 1895) oraz lwowskim pismem „Narod.-rus’ko-ukraïns’ko radykalna časopys” (w 1893). Był odpowiedzialnym redaktorem lwowskiego dwutygodnika politycznego i społecznego „Robotnik” w l. 1893–6, wydawcą i odpowiedzialnym redaktorem tego pisma w r. 1899. Pozostawał w stałym kontakcie listownym i osobistym ze Związkiem Zagranicznym Socjalistów Polskich (ZZSP) w Londynie i na jego polecenie spełniał liczne misje polityczne (m. in. Polskiej Partii Socjalistycznej – PPS – zaboru pruskiego), a mających na celu rozszerzenie wpływów ZZSP. K. uczestniczył, jako członek delegacji polskiej, w kilku kolejnych kongresach II Międzynarodówki: w r. 1891 w Brukseli, w sierpniu 1893 r. w Zurychu i w lipcu 1896 w Londynie. W r. 1893 we Lwowie podczas składania sprawozdania z kongresu zuryskiego został pobity do krwi przez tzw. «niezawisłych». Wchodził w skład ośmioosobowej delegacji polskiej na zjazd Austriackiej Partii Socjaldemokratycznej w czerwcu 1892 r. W dn. 8 i 9 XII 1900 r. brał udział w konferencji PPSD Galicji i Śląska Cieszyńskiego w Przemyślu, na której uchwalono nie solidaryzować się z teoriami E. Bernsteina, lecz trzymać się zasad teorii przewrotu społecznego, głoszonych przez Marksa i Engelsa. Z usposobienia fantasta, K. wyróżniał się wyglądem: nosił długą czarną brodę, włosy spadające na ramiona, szeroki garibaldowski kapelusz i czerwony pas.
Dn. 11 III 1897 r. wybrany został z V kurii posłem do parlamentu austriackiego z terenu Lwowa, jako drugi, obok Ignacego Daszyńskiego, poseł socjalistyczny z Galicji. W parlamencie wiedeńskim weszli obaj w skład Związku Posłów Socjalistycznych, do którego należało ponadto 6 Czechów i 7 Niemców. K. posłował w l. 1897–1900. W wyborach do parlamentu wiedeńskiego w r. 1900 już nie kandydował. Wg opinii I. Daszyńskiego, K. nie znał dostatecznie języka niemieckiego i nie za wiele mógł zdziałać w parlamencie. Wg L. Wasilewskiego, wygłaszał w r. 1897 publiczne odczyty przy udziale tłumów publiczności wiedeńskiej. Przemawiał również jako poseł i delegat Lwowa na uroczystościach mickiewiczowskich w Krakowie w r. 1898. Pod pseud. Janko napisał dramat w 3 aktach pt. Pokonani zwycięzcami (Londyn 1896, 2. wyd. 1904), grywany przez robotnicze teatry amatorskie (przełożony na język żydowski, wystawiany był również w Londynie). K. przetłumaczył i wydał broszurę E. Amicisa pt. „W kwestii społecznej”.
Latem 1901 r. osiedlił się jako kolonista-rolnik w Argentynie. Wytrzymał jednak trudne warunki życia tylko ponad 2 lata. Wczesną jesienią 1903 r. przeniósł się do Stanów Zjedn. A. P. Zarówno z Ameryki Płd., jak i Płn. nadsyłał korespondencje do „Przedświtu” i innych pism PPS. W Stanach Zjedn. A. P. pracując w różnych zawodach, przeważnie jako malarz pokojowy, brał udział w życiu miejscowej Polonii. Działał w Związku Socjalistów Polskich (ZSP) w Stanach Zjedn. A. P., ekspozyturze Związku Zagranicznego Socjalistów Polskich. Przez pewien czas pełnił funkcję sekretarza generalnego ZSP. W l. 1905–6 był redaktorem tygodnika „Robotnik”, organu ZSP, wydawanego wówczas w Chicago. Na przełomie r. 1911 i 1912 jako socjalista należał jednocześnie do Koła prelegentów w Chicago, zorganizowanego przez Wydział Oświaty Związku Narodowego Polskiego w Stanach Zjedn. A. P. Wygłaszał odczyty na różne tematy. W l. 1914–8 był członkiem stowarzyszenia p. n. La Pologne et la Guerre, z siedzibą w Szwajcarii, prowadzącego niepodległościową akcję propagandową na zachodnią Europę.
W r. 1923 K. wrócił do Polski. Osiadł początkowo w Porębie w woj. kieleckim, gdzie podjął pracę w fabryce założonej przez amerykańskie Stowarzyszenie Mechaników Polskich. Wkrótce przeniósł się do Kołomyi na posadę dyrektora tamtejszej Kasy Chorych. Zmarł na tym stanowisku 15 III 1927 r.
Kormanowa, Materiały do bibliografii 1866–1918; Zieliński S., Bibliografia czasopism polskich zagranicą 1830–1934, W. 1935; – Buszko J., Ruch socjalistyczny w Krakowie 1890–1914, Kr. 1961; Drobner B., Rzecz o klasowym ruchu zawodowym, W. 1964 I; Haecker E., Historia socjalizmu w Galicji i na Śląsku Cieszyńskim, Kr. 1933 I 174, 180, 204, 227–8, 268, 270, 275; Księga jubileuszowa PPS 1892–1932, W. [1933] s. 240–2 (fot. z mylną datą śmierci); Olszewski A., Historia Związku Narodowego Polskiego, Chicago 1957 II 278, 332; Perl, Dzieje ruchu socjalistycznego; – Daszyński I., Pamiętniki, W. 1957 I–II; Drobner B., Bezustanna walka. Wspomnienia 1883–1918, W. 1962; Limanowski B., Pamiętniki, W. 1957 II; – „Dzien. Lud.” (Lw.) 1927 nr 62 (nekrolog); „Naprzód” 1927 nr 63 (nekrolog, mylna data ur.); „Niepodległość” T. 1: 1929/30, T. 2: 1930, T. 10: 1934, T. 12: 1935, T. 15: 1937, T. 16: 1937; „Z Pola Walki” 1960 nr 1; – Arch. Zakł. Hist. Partii: Arch. PPS, Korespondencja J. K-a z lat 1892–1906 (53 listy), (nie wykorzystana przez autora); Wyciąg z Księgi Parafialnej Kościoła rzym.–katol. w Wadowicach.
Andrzej Pilch