Ptaś Józef (1864–1942), prawnik, działacz Narodowej Demokracji, poseł do parlamentu austriackiego. Ur. 25 XII w Harklowej w pow. nowotarskim w rodzinie chłopskiej, był synem Wawrzyńca, cieśli, z czasem właściciela realności w Nowym Targu, i Karoliny z Nowellich.
P. uczył się w gimnazjum realnym w Wadowicach i tu w r. 1883 zdał maturę. W l. 1883/4–1886/7 studiował prawo na UJ (w tych latach wymieniony jest w katalogach studentów w Arch. UJ, wg informacji brata prawo ukończył w lutym 1890 – zapewne wtedy odebrał dyplom). Służbę wojskową odbył w 13 regimencie piechoty. W marcu 1890 rozpoczął praktykę sądową przy Sądzie Krajowym w Krakowie, w r. n. został tam auskultantem (od r. 1893 przydzielony do Prokuratorii Państwa). Po złożeniu w kwietniu 1895 egzaminu sędziowskiego przy Sądzie Apelacyjnym w Krakowie otrzymał nominację na adiunkta w Sądzie Powiatowym w Mszanie Dolnej w pow. limanowskim. W lipcu 1899 objął funkcję zastępcy prokuratora w Prokuratorii Państwa w Krakowie. Należał do Tow. Gimnastycznego «Sokół» i był w nim w ostatnich latach pobytu w Krakowie członkiem sądu honorowego. We wrześniu 1904 wrócił do Mszany Dolnej, początkowo na stanowisko sędziego powiatowego, wkrótce został naczelnikiem tegoż Sądu i radcą Sądu Krajowego.
P. należał do Stronnictwa Demokratyczno-Narodowego (SD-N); Stanisław Grabski uważał go za utalentowanego i jednego z najczynniejszych działaczy prowincjonalnych SD-N, łączących umiejętnie pracę polityczną ze społeczno-kulturalną i samorządową. Działalność tę w pow. limanowskim prowadził P. wspólnie z Józefem Beckiem (ojcem późniejszego ministra spraw zagranicznych); wraz z żoną założył w Mszanie Dolnej Składnicę Powiatową Kółek Rolniczych. Z ramienia SD-N był P. w okręgu 39 (Limanowa – Mszana Dolna – Nowy Targ) wybierany dwukrotnie na posła do Rady Państwa w Wiedniu: w r. 1907 i 1911. W okresie wyborów w 1907 r. Władysław Orkan, choć niechętny wobec endeków, wypowiadał się nader przychylnie o kandydaturze P-a, podkreślając m. in. jego kompromisowość i dobrą znajomość stosunków i potrzeb miejscowych. W r. 1909 P. ogłosił w formie broszury swój Projekt ubezpieczenia społecznego przedłożony parlamentowi 3. listopada 1908 (Lw.). Przed wyborami w r. 1911 P. prowadził w imieniu galicyjskich narodowych demokratów rokowania z prezesem Polskiego Stronnictwa Ludowego Janem Stapińskim, które jednak na życzenie Jana Gwalberta Pawlikowskiego, prezesa SD-N, zostały zerwane. P. był przez pewien czas wiceprezesem parlamentarnego Koła Polskiego, a także członkiem delegacji austriacko-węgierskiej, obradującej na zmianę w Wiedniu i Budapeszcie. Wincenty Witos wspominał, że P. jako wiceprezes Koła «starał [się] nie zadrasnąć zbytnio nikogo w swoich publicznych wystąpieniach, choć co do rzeczy samej okazywał potrzebną odwagę, bez względu na to, kogo jego opinia dotyczyła. To mu nie przysparzało zwolenników, którzy jego występów nie mogli zapomnieć». P. wszedł w r. 1912 do Komitetu Głównego SD-N, był członkiem Ligi Narodowej, a w r. 1913 powołany został w drodze losowania do jej Rady Głównej. Przed pierwszą wojną światową był członkiem Rady Powiatowej w Limanowej oraz członkiem Rady Polskiego Tow. Emigracyjnego. Pisywał do tygodnika „Ojczyzna”, wydawanego dla wsi przez Narodową Demokrację.
Po wybuchu wojny 1914 r. P. został zmobilizowany we wrześniu do czynnej służby wojskowej, początkowo przy sądzie polowym w Krakowie. W tym miesiącu w jego mieszkaniu w Mszanie Dolnej nastąpiło rozwiązanie Legionu Wschodniego. W dalszych latach wojny P. służył do czasu rozpadu Austro-Węgier w Banialuce w charakterze sędziego wojskowego. W powstałej 28 X 1918 Polskiej Komisji Likwidacyjnej (PKL) był P. jednym z przedstawicieli SD-N, 4 XI wszedł do Prezydium PKL jako wiceprzewodniczący i został naczelnikiem wydziału sądownictwa. On też głównie kierował pracami Prezydium PKL wobec częstych wyjazdów innych jego członków. W ukonstytuowanej w styczniu 1919 Komisji Rządzącej dla Galicji i Śląska Cieszyńskiego również objął wydział sprawiedliwości. Witos podkreślał, że z tak trudnego na ówczesne czasy zadania kierowania wydziałem sprawiedliwości P. wywiązywał się nie tylko dobrze, ale i z wielkim taktem i umiejętnością podjęcia decyzji «tam, gdzie się niejednokrotnie inni nie mogli na nią zdobyć». Dn. 13 XI 1918 wraz z Wacławem Sobieskim, Stanisławem Rymarem i Stanisławem Głąbińskim brał P. udział w rozmowie z Józefem Piłsudskim w sprawie tworzenia nowego rządu; ostro wówczas zaatakował kandydaturę Ignacego Daszyńskiego na premiera.
Dn. 9 VII 1919 P. został mianowany prokuratorem przy Sądzie Najwyższym w Warszawie. Od 4 III 1920 do 31 XII 1921 zajmował stanowisko naczelnika w Głównym Urzędzie do Walki z Lichwą i Spekulacją. W r. 1920 w jego warszawskim mieszkaniu odbywały się narady Związku Ludowo-Narodowego, w których uczestniczył Roman Dmowski. Dn. 15 III 1923 P. otrzymał zwolnienie z Sądu Najwyższego w związku z mianowaniem go sędzią Trybunału Administracyjnego. Z tego stanowiska przeniesiony został na własną prośbę w stan spoczynku z dn. 31 III 1926. Ze względu na chorobę żony osiadł w Nowym Targu. Tu wzorowo prowadził dużą wylęgarnię ryb łososiowatych. Był zresztą zamiłowanym wędkarzem. Także «wiele i z talentem malował» (S. Rymar). Zmarł 1 X 1942 w Nowym Targu i tu został pochowany.
W małżeństwie z Weroniką z Trylińskich P. dzieci nie miał.
Freund F., Das österreichische Abgeordnetenhaus. Ein biographischstatistisches Handbuch 1907–1913. XI. Legislaturperiode, Wien–Leipzig 1907 (fot.); toż… 1911–1917. XII. Legislaturperiode, Wien–Leipzig 1911 (fot.); – Dużyk J., Władysław Orkan, W. 1975 (w indeksie błędnie Jan zamiast Józef P.); Dziesięciolecie Polski Odrodzonej, 1918–28; Garlicki A., Rozłam w Polskim Stronnictwie Ludowym w 1913 r., „Roczniki Dziej. Ruchu Lud.” Nr 5: 1963 s. 89, 90; Kozicki S., Historia Ligi Narodowej (okres 1887–1907), Londyn 1964; Rzepecki J., Sprawa Legionu Wschodniego 1914 roku, W. 1966; – Bobrzyński M., Z moich pamiętników, Wr. 1957; Daszyński I., Pamiętniki, W. 1957 II; Dziennik Urzędowy Ministerstwa Sprawiedliwości, W. 1919 s. 265, 1923 s. 223; Głąbiński S., Wspomnienia polityczne, Pelplin 1939 cz. 1 s. 376; Lasocki Z., Wspomnienia szefa administracji P. K. L. i K. Rz., Kr. 1931 s. 19, 26, 48, 98, 104, 109, 113, 120, 129, 130; „Monitor Polski” 1919 nr 157 s. 1, 1920 nr 54 s. 3; Szematyzmy Król. Galicji, 1891–1914; Witos W., Moje wspomnienia, Paryż 1964–5 I–II; [Zieliński J.] Kułakowski M., Roman Dmowski w świetle listów i wspomnień, Londyn 1968 I; – Kalendarz Emigracyjny na r. 1912, Kr. 1912 s. 18; Kalendarz J. Czecha, 1903–5; „Tyg. Ilustr.” 1910 s. 1036 (fot.); – Arch. UJ: WP II 208–219; B. Jag.: rkp. Przyb. 191/61–193/61 (Pawlikowski J. G., Materiały i korespondencja polityczna związana z działalnością Pawlikowskiego jako prezesa Demokracji Narodowej w Galicji 1904–1914), rkp. 8093 (Korespondencja Michała Bobrzyńskiego, namiestnika Galicji z r. 1910), rkp. 8094 (Korespondencja Michała Bobrzyńskiego, namiestnika Galicji i jego podwładnych w sprawie wyborów do parlamentu wiedeńskiego w r. 1911), rkp. 8642 III (Bruliony listów Władysława Orkana z l. 1894–1930), rkp. 9796 III (Rymar S., Pamiętnik, cz. 1 s. 54, 64, 76, 103, 109, 133, 135, 167–8, 170, 172, 178, cz. 3 s. 172, 183); B. PAN: rkp. 7785 t. 5 (Teki Józefa Zielińskiego, tu informacja brata Karola o P-u), rkp. 7846 (Grabski S., Fragmenty z pamiętników. We Lwowie i w Dublanach, s. 11, 21, 32.)
Alina Szklarska-Lohmannowa