Neyman Konstanty, pseud. Józef, Wacław (1884–1975), inżynier chemik, działacz socjalistyczny. Ur. 27 I w Charkowie, był piątym, najmłodszym dzieckiem Tytusa i Fanny. Pochodził z żydowsko-niemieckiej rodziny inteligenckiej czynnie uczestniczącej w polskim ruchu patriotycznym: ojciec za udział w powstaniu styczniowym został w 16 roku życia zesłany na Syberię. Osierocony przez matkę wkrótce po urodzeniu, wychowywał się pod opieką ojca, pracującego w fabryce w pobliżu Charkowa, gdzie zajmował prawdopodobnie wyższe stanowisko, rodzinie bowiem powodziło się materialnie dobrze. Podobnie jak starsze rodzeństwo, N. ukończył w Charkowie szkołę realną i wstąpił do Instytutu Technologicznego. Czynny od początku w Związku Studentów Polaków, w r. 1902 został przedstawicielem Koła, a w r.n. członkiem Zarządu. Równocześnie jako uczestnik strajku studentów wiosną 1902, jesienią t.r. został wybrany przedstawicielem studentów swojego roku. Gdy po strajku studentów wiosną 1904 wydalono go z uczelni i pozbawiono prawa studiowania w Rosji, wyjechał do Paryża. Podjął studia w zakresie nauk ścisłych na Sorbonie i wstąpił do polskiej organizacji studenckiej «Spójnia». Już wówczas sympatyk Polskiej Partii Socjalistycznej (PPS), pod wpływem agitacji prowadzonej w Paryżu przez Organizację Zagraniczną tej partii, po wybuchu rewolucji 1905 r. w Rosji, jako jeden z pierwszych wyruszył, wraz z bratem Stanisławem, do Król. Pol. Przez Zurych, skąd – w porozumieniu z Centralnym Komitetem Robotniczym PPS – zabrali transport literatury, udali się do Krakowa, gdzie spotkali się z Józefem Piłsudskim. Na jego polecenie N., przydzielony do pracy agitacyjno-organizacyjnej, wyjechał niebawem do Warszawy. Tu prowadząca tzw. biuro centralne PPS Zofia Wortman-Posnerowa skierowała go do Radomia dla przejęcia po Józefie Ciszewskim pracy w Okręgowym Komitecie Robotniczym (OKR). Faktycznie, wespół z Marianem Malinowskim, kierował okręgiem, zajmując się głównie sprawami agitacyjno-teoretycznymi. Zdekonspirowany tam, wyjechał w maju 1905 do Płocka, gdzie już samodzielnie kierował pracą partyjną. Niefortunny zamiar odwiedzenia w Warszawie brata Stanisława, zaangażowanego czynnie w działalność bojową i na skutek tego aresztowanego w przeddzień jego przybycia, sprawił, że 4 VIII 1905 N. został aresztowany i – oskarżony również o działalność bojową – osadzony na Pawiaku.
Zwolniony po carskim manifeście październikowym N. kontynuował działalność w Wydziale Wiejskim PPS; został tzw. okręgowcem wiejskim w siedleckim OKR i jako jego reprezentant wziął udział w VIII Zjeździe PPS (12–23 II 1906 we Lwowie). Później pełnił tę samą funkcję w radomskim OKR. W czasie agitowania parobków w jednej z podradomskich wsi został aresztowany i administracyjnie skazany na 3 miesiące aresztu w Radomiu. Odesłany następnie do Charkowa, po 3 dniach nielegalnie wrócił do Warszawy. Wyznaczony z kolei do pracy w okręgu Warszawa-Podmiejska, już w październiku 1906 na pierwszym zebraniu został wraz z wszystkimi uczestnikami aresztowany i osadzony w Warszawskim Więzieniu Śledczym. Zwolniony za kaucją w maju 1907, podjął działalność w PPS-Lewicy, powstałej po dokonanym w listopadzie 1906 rozłamie w PPS. Przez ok. 4 miesiące kierował okręgiem lubelskim, następnie skierowany do Zagłębia Dąbrowskiego zajął się m. in. organizowaniem przerzutu delegatów na X (I) Zjazd PPS-Lewicy (koniec grudnia – początek stycznia 1908 w Cieszynie), w którym także wziął udział. W drodze powrotnej został aresztowany w czasie przekraczania granicy w Sosnowcu i przewieziony do X pawilonu cytadeli warszawskiej. W związku ze sprawą aresztowanych wraz z nim w r. 1906 działaczy PPS okręgu Warszawa-Podmiejska został zaocznie skazany na 4 lata katorgi i wieczne osiedlenie. Prawie połowę wyroku odbył w Kielcach, pozostałą w centralnym aleksandrowskim więzieniu katorżniczym w gub. irkuckiej (do 18 X 1911), po czym wysłano go do Czeczujska. Stamtąd zbiegł latem 1912 i zaopatrzony przez siostrę w fałszywe dokumenty wyjechał do Paryża.
N. włączył się do działalności oświatowej i społecznej w paryskiej sekcji PPS-Lewicy oraz w Uniwersytecie Ludowym, założonym przez dra Józefa Zielińskiego. Wspierany materialnie przez brata, ukończył tuż przed wybuchem wojny w r. 1914 Sorbonę. Ponieważ równocześnie został ojcem bliźniąt, zaprzestał działalności aż do końca wojny i zajął się pracą zarobkową jako inżynier chemik, m. in. w fabryce celulozy i papieru w Paryżu. W r. 1918 wstąpił do Francuskiej Partii Socjalistycznej (Section Française de l’Internationale Ouvrière – SFIO), po zjeździe w Tours (1920) i powstaniu Francuskiej Partii Komunistycznej (Parti Communiste Français – PCF) był jej członkiem. W związku z podjęciem w r. 1925 pracy w radzieckim przedstawicielstwie handlowym w Paryżu w n.r. wystąpił z partii i aż do r. 1945 nie był czynny politycznie. Społecznie działał w związku francuskich inżynierów i techników (USTICA) od chwili jego powstania w r. 1920, m. in. jako jeden z redaktorów pisma ekonomicznego dla robotników. Należał równocześnie w r. 1923 do organizatorów Stowarzyszenia Techników Polaków w Paryżu i do r. 1930 pracował w jego zarządzie. W r. 1929 zwolniony wraz z innymi cudzoziemcami z pracy w radzieckim przedstawicielstwie, został po pewnym czasie zatrudniony w laboratorium chemicznym «L’Air Liquide». Tę posadę utracił jednak w r. 1931 na skutek likwidacji laboratorium. Źródłem utrzymania stał się wówczas dla niego własny warsztat reprodukcji rzeźb, w którym wykorzystał swój wynalazek – nową masę plastyczną (za ten wynalazek otrzymał srebrny medal od francuskiego Instytutu Badań i Wynalazków).
Po wybuchu drugiej wojny światowej, zmuszony z braku surowców do zamknięcia warsztatu, N. pracował w rządowym laboratorium chemicznym w Bellevue, potem w laboratorium Sorbony. Formalnie pozostając poza ruchem oporu, oddawał duże usługi pomocnicze jako łącznik swoich dzieci, czynnie zaangażowanych w konspiracji (w Grupie Międzynarodowej). Wyzwolenie Paryża w r. 1944, a potem powstanie Polski Ludowej stało się dla N-a impulsem do aktywizacji polityczno-społecznej. Już w r. 1944 wziął udział w reaktywowaniu Tow. Pracujących Polaków (weszło wkrótce do Polskiego Komitetu Demokratycznego), następnie Koła Inżynierów i Techników. Był delegatem na II Zjeździe zorganizowanym 28–30 VII 1945 w Paryżu przez Polski Komitet Wyzwolenia Narodowego, na którym powołano Radę Narodową Polaków we Francji. Po przejęciu przez Tymczasowy Rząd Jedności Narodowej Ambasady RP w Paryżu (lipiec 1945) podjął z jej polecenia pracę w Komisji Rewizyjnej Polskiego Czerwonego Krzyża (PCK). W r. 1946 wstąpił do Polskiej Partii Robotniczej (PPR) we Francji; w l. 1947–8 był księgowym Komitetu Obwodowego Oddziału PPR we Francji. Zatrudniony w l. 1948–50 w Ambasadzie, a następnie do r. 1960 w Konsulacie Generalnym PRL w Paryżu, współpracował z PCK, zwłaszcza przy organizowaniu kolonii letnich i akcji zimowej dla dzieci polonijnych. W l. 1950–60 przyjeżdżał kilkakrotnie do Warszawy, w ówczesnym Zakładzie Historii Partii nagrał wspomnienia o udziale w polskim ruchu robotniczym. Zmarł 21 VII 1975 w Paryżu. Był odznaczony m. in. Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski (1958).
Żoną N-a była poznana w toku działalności rewolucyjnej w Radomiu Róża Majerczak, pseud. Stanisława (1878–1957), nauczycielka domowa, od r. 1902 działaczka PPS, następnie PPS-Lewicy. Podczas pobytu w Paryżu czynna była w rewolucyjnym Czerwonym Krzyżu, we Francuskim Komitecie Pomocy Dzieciom, Komitecie Pomocy Ofiarom Terroru i in. Z małżeństwa zawartego 5 X 1912 w Paryżu mieli synów: Jana i Andrzeja, oraz córkę Marię (ur. 2 VIII 1914). Jan, uzdolniony fizyk, po ukończeniu Wydziału Nauk Ścisłych zdał egzamin konkursowy uzyskując tytuł «agrégé de l’Université». Zmobilizowany w r. 1939, z powodu wady wzroku nie został wcielony do armii, lecz odkomenderowany do pracy w laboratorium wojskowym. Zdemobilizowany po kapitulacji, wykładał w prywatnym liceum w La Boule, po roku został jego dyrektorem. Członek PCF, przewodził miejscowej grupie ruchu oporu. Aresztowany i skazany na śmierć, został 2 IX 1944 rozstrzelany przez Niemców w St. Nazaire. Andrzej, oficer FFI (Forces Françaises de l’Intérieur), otrzymał odznaczenie za udział w ruchu oporu. Córka czynna była jako lekarz w ruchu oporu na terenie Bretanii. Rodzinie Neymanów, a zwłaszcza Janowi poświęciła wspomnienia wybitna działaczka polskiego ruchu robotniczego Maria Pieczyńska-Ryngowa, która też podała do druku list napisany przez Jana na kilka godzin przed egzekucją („Z Pola Walki” 1962 nr 3). Brat N-a Stanisław Adolf, od r. 1905 członek PPS, z polecenia J. Piłsudskiego rozpoczął w Krakowie szkolenie wojskowe młodzieży akademickiej, tworząc zalążek pierwszej szkoły bojowej. Opracował broszurę „Wskazówki dla walczących” (b.r.), zawierające elementarne prawidła walki zbrojnej. Broszura ta wydrukowana została nielegalnie w Krakowie jako wydawnictwo PPS i wkrótce przetłumaczona na wiele języków.
Fot. w: Arch. Ikonogr. Centr. Arch. KC PZPR nr 2277; – Kasprzakowa J., Ideologia i polityka Polskiej Partii Socjalistycznej w latach 1907–1914, W. 1965; Ładyka T., Polska Partia Socjalistyczna (Frakcja Rewolucyjna) w latach 1906–1914, W. 1972; Trzciński W., Z minionych dni Polski podziemnej 1905–1908, W. 1937; Żarnowska A., Geneza rozłamu w Polskiej Partii Socjalistycznej 1904–1906, W. 1965 (niektóre informacje dotyczą brata Stanisława); – „Myśl Socjalistyczna” 1908 nr 2 (7) s. 142; „Niepodległość” T. 1: 1929; „Z Pola Walki” 1962 nr 3 s. 154–60, 1963 nr 4 s. 296, 297; – AGAD: Prokurator Warszawskiej Izby Sądowej 4113, 4852 k. 268–380, 7804 k. 166; Arch. Zakł. Ubezpieczeń Społecznych w W.: Biuro Rent Zagranicznych (Francja): Akta rentowe K. N-a 65177; Centr. Arch. KC PZPR: Teczka osobowa K. N-a nr 4163, 382/XIV–35 k. 5–7; Pismo Konsulatu Generalnego PRL w Paryżu z 8 VII 1976 w Materiałach Red. Słown. Biogr. Działaczy Polskiego Ruchu Robotniczego.
Alicja Pacholczykowa